598. Hasan Basriy (rahmatullohi alayh) rivoyat qiladilar. Rasulullohdan sollallohu alayhi vasallam: "Ey Allohning elchisi, amallarni qaysisi afzalroq?" deb so‘rashdi. Aytdilar: "o‘layotgan vaqtingizda tilingizning Alloh zikri bilan ho‘l bo‘lishi".

Molik ibn Dinor (rahmatullohi alayh) aytadilar: "Kim maxluqlarning so‘zidan oshib, Alloh azza va jallaning so‘ziga rag‘bat qilmasa, uning amali kamayibdi, qalbi ko‘r va umri zoe’ bo‘libdi".

599. Anas ibn Molik (r.a.) Payg‘ambardan sollallohu alayhi vasallam rivoyat qiladilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Allohni zikr qilish imonning alomati va nifoqdan ozod bo‘lish, shaytondan qo‘rg‘on va do‘zaxdan to‘suvchidir".

600. Vahb ibn Munabbah Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qiladilar. U kishi aytdilar: "Alloh taolo Yahyo ibn Zakariyoni (a.s.) bani Isroilga payg‘ambar qilib yuborayotganida, ularni beshta ishga buyurishni va ularning har biriga aytishni amr qildi. U zot ularni Allohga ibodat etishga va Unga hech narsani sherik qilmaslikka buyurdilar. Va ushbu masalni aytdilar: "Shirkning o‘xshashi, bir kishi toza molidan qul sotib oldi, keyin unga uy qilib berdi, uylantirdi. Keyin unga mol berib, u mol bilan tijorat qilishni, undan kifoya qiladigan darajada yeb, foydaning ortiqchasini o‘ziga qaytarishni buyurdi. Ammo qul foydaning ortiqchasini xo‘jayinining dushmaniga bera boshladi. Xo‘jayiniga esa ozginasini berdi. Bunday qul qaysilaringizni rozi qiladi?" So‘ngra ularni namozga buyurdilar va bunga quyidagicha zarbulmasal qildilar: "Salotning o‘xshashi, bir kishi podshohning oldiga kirishga ruxsat so‘radi. Ruxsat berishdi, kirdi. Podshoh uning so‘zini eshitish va hojatini bajarish uchun unga o‘girildi. U esa, o‘ngga, chapga alanglayverdi, hojatiga e’tibor qilmadi. So‘ng podshoh ham undan yuz o‘girdi va hojatini bajarmadi". Keyin ularga ro‘zani buyurdilar va bunday masal keltirdilar: "Ro‘zadorning o‘xshashi, kishi urushga borish uchun jubba kiydi. Qurolini oldi, lekin dushmani kelmadi. Dushmanning quroli unga qarshi ishlamadi". So‘ng ularni sadaqaga buyurdilar va quyidagicha masal qildilar: "Bir kishini dushman asir oldi. o‘zini ulardan ma’lum pulga sotib olib, ularning shahrida ishlay boshladi, ularga olgan foydasidan ozgina berib turdi, shunday qilib ulardan o‘zini batamom ozod qildi". So‘ngra ularni Allohning zikriga buyurdilar va bu xususda quyidagicha misol qildilar: "Zikrning o‘xshashi, bir qavmning qo‘rg‘oni bor. Ularga dushman bostirib kelsa, qo‘rg‘onlariga kirib, eshiklarni qulflaydilar va o‘zlarini dushmandan himoya qiladilar".

Muhammad Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ham aytdilarki: "Alloh taolo Yahyoga (a.s.) buyurgan bu besh narsani sizlarga men ham buyuraman va yana menga Alloh buyurgan beshta boshqa xislatni amr etaman. Jamoatni mahkam ushlanglar, quloq osinglar, itoat etinglar hijrat qilinglar, harakat qilinglar, kim johiliyat duosi bilan duo qilsa, u jahannamdagi tepalik ustidadir".

Ubaydulloh ibn Umayr aytadilar: "Kim alhamdulillah, desa, unga osmon eshiklari ochiladi. Takbir aytsa, yer va osmon orasini to‘ldiradi. Alloh taologa tasbeh aytsa, uning savobi qanchaligiga hech kimning ilmi yetmaydi, Allohdan boshqa".

601. Alloh taolo (hadisi qudsiyda) aytadi: "Agar bandam Meni nafsida zikr qilsa, Men ham uni nafsimda zikr qilaman. Agar Meni bir o‘zi zikr qilsa, uni Men ham bir o‘zim zikr qilaman va agar jamoat ichida Meni zikr qilsa, Men uni undan yaxshiroq va hurmatliroq jamoat ichida zikr qilaman".

Yana Ibn Umayr aytadilar: "Kim boshini to‘shakka qo‘yganda Allohni zikr qilsa, keyin shu holatda uxlab qolsa, to uyg‘ongunicha uni zikr qiluvchi deb yoziladi".

Faqih aytadilar: Zikr Alloh taolodan afv va mag‘firat demakdir. Agar banda Allohni zikr qilsa, Alloh taolo uni mag‘firat bilan zikr qiladi.

Ali ibn Abu Tolib (r.a.) aytadilar: "Zikr ikki zikr orasida, Islom ikki shamshir orasida, gunoh ikki farz o‘rtasidadir".

"Zikr ikki zikr orasida", deganlarining ma’nosi, agar bandani Alloh tavfiq bilan zikr etmasa, u Allohni zikr qilishga qodir bo‘lmaydi va banda Allohni zikr qilsa, Alloh uni mag‘firat bilan zikr qiladi. "Islom ikki qilich orasida", degan so‘zlarining ma’nosi, musulmon bo‘lguncha kurashiladi, musulmon bo‘lgandan keyin qaytsa, o‘ldiriladi. "Gunoh ikki farz orasida", deganlarining ma’nosi, bandaga gunohdan saqlanish farzdir, agar gunoh qilib qo‘ysa, tavba qilmog‘i farz bo‘ladi.

Ibn Abbos (r.a.) Alloh taoloning: "Yashirinib oladigan vasvasachining yomonligidan..." (An-nos, 4), degan so‘zi haqida aytadilar: "U qalbga yopishgan shaytondir. Banda Allohni zikr qilsa, yashirinadi, agar g‘aflatda qolsa, vasvasa qiladi".

602. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Har bir narsaning sayqali bor, qalbning sayqali Allohni zikr qilishdir".

Ibrohim Naxa’iy (rahmatullohi alayh) aytadilar: "Agar kishi uyiga kirib, salom bersa, shayton: "Menga bu joyda turadigan joy qolmadi", deydi. Taom keltirilgach, Allohni zirk qilsa, shayton: "Menga bu yerda yotoq ham, taom ham qolmadi", deydi. Agar ichishga biron narsa keltirilgach, Allohning ismini aytsa, shayton: "Menga joy ham, taom ham, ichimlik ham qolmadi", deb umidsizlanganicha chiqib ketadi".

603. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Qaysi birlaringiz taom yesa, bismillah, deb aytsin, agar avvalida unutgan bo‘lsa, oxirida, bismillahi fi avvalihi va oxirihi, deb aytsin".

Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: "Birontalaringiz taomni yeyayotgan paytida bismillohni aytmasa, u bilan shayton birga ovqatlanadi. Agar taomining qolganida Allohning ismini zikr qilsa, ovqat yangiga aylanadi".

Faqih (r.a.) rivoyat qiladilar: Abu Muhammad Anas ibn Molikning (r.a.) sahobalaridan biri edi. Shu kishi aytdilarki, iblis Allohga: "Ey Rabb, odam farzandlariga Seni zikr qiladigan uylar berding, mening uyim qaer?" dedi. Alloh aytdi: "Hammom".
"Ularga o‘tiradigan joylar berding, mening o‘tiradigan joyim qaer?"
"Bozor".
"Ularga o‘qiydigan narsa berding, menga-chi?"
"She’r".
"Ularga yaxshi gaplarni berding, mening gapim nima?"
"Yolg‘on so‘z".
"Ularning azoni bor, mening azonim nima?"
"Surnay".
"Ularga elchilar yubording, mening elchilarim kim?"
"Folbinlar".
"Ularga yozuvni berding, mening yozuvim nima?"
"Badanga naqsh solish".
"Ularga ov qiladigan joylarni berding, menga-chi?"
"Xotinlar".
"Ularga ovqat berding, meni ovqatim nima?"
"Qaysi ovqatga ismim aytilmasa, o‘sha sening ovqating".
"Ularga ichimlik berding, mening ichimligim nima?"
Alloh taolo aytdi: "Mast qiluvchi narsalarning hammasi".

Fuzayl ibn Iyozga (r.a.) bir kishi kelib: "Menga nasihat qiling", dedi. Fuzayl aytdilar: "Mendan beshta narsani yod ol:
1. Senga nima yetsa, Allohning taqdiridan deb bil, xalqni malomat qilma.
2. Tilingni saqla, xaloyiq undan salomat bo‘lsin. Shunda Allohning azobidan salomat bo‘lasan.
3. Rabbingning senga rizq beraman degan va’dasini rost bil, shunda mo‘min bo‘lasan.
4. O‘limga tayyor tur, shunda g‘ofil holda o‘lmaysan.
5. Qaerda bo‘lsang ham, Allohning zikrini ko‘paytir, shunda gunohlardan saqlanasan".

Ibrohim ibn Adhamdan zikr qilinadi. U kishi bir odamning dunyoviy gaplarni gapirib yurganini ko‘rdi. Uning oldida to‘xtab: "Sen bu so‘zlar bilan savob umid qilasanmi?" dedilar. U kishi: "Yo‘q", dedi. Ibrohim ibn Adham aytdilar: "Bu bilan azobdan omon bo‘lasanmi?" "Yo‘q". Ibrohim ibn Adham aytdilar: "Savob umid qilmaydigan va azobdan emin bo‘lmaydigan gaplarni gapirib nima qilasan? Sen Allohning zikrini qil".

604. Ka’bul Ahbor (r.a.) aytadilar: "Bizlar Allohning payg‘ambarlariga nozil qilgan kitobida quyidagi so‘zlarini topdik. Alloh aytadi: "Kimni Meni zikr etish mashg‘ul qilib, Mendan so‘rashni unuttirsa, unga Mendan so‘raganlardan ham oliyrog‘ini beraman".

Fuzayl ibn Iyoz (r.a.) aytadilar: "Allohning ismi zikr qilinadigan uy qorong‘i uydagilarga chiroq qanday nur bersa, osmon ahliga shunday yorug‘lik beradi. Allohning ismi zikr qilinmaydigan uy o‘z ahliga qorong‘ilik qiladi".

Rivoyat. Muso (a.s.) aytdilar: "Ey Rabb, men Sen yaxshi ko‘rganlarni va yomon ko‘rganlarni qanday bilaman?" "Ey Muso, agar Men bandani yaxshi ko‘rsam, unda ikki alomat qilaman". Muso aytdilar: "Ey Rabb, ular nima?" "Men uni yer va osmon mulklarida zikr etishim uchun unga zikrimni ilhom qilaman, unga azobim va g‘azabim yetmasligi uchun uni g‘azabimdan va harom qilganlarimdan saqlayman. Ey Muso, agar Men biror bandani yomon ko‘rsam, unda ikki alomat qilib qo‘yaman", dedi Alloh taolo. Muso (a.s.) aytdilar: "Ey Rabb, u ikkalasi nimalar?" Alloh aytdi: "Zikrimni unuttiraman, o‘zi va nafsi orasini xoli qilaman, toki Mening haromlarim va qahrimga tushsin, shunda unga azobim va g‘azabim yetadi".

605. Abu Mulayh otasidan rivoyat qiladilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ulovlariga sahobalaridan biri mingashib olgan edi. Ot qoqilib ketdi. Shunda sahobiy: "Qurib ketgur, shayton", dedi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Qurib ketgur, shayton, deb aytma, unday desang, uydek katta bo‘lib ketadi. Bismilloh, de. Shunda u kichrayib, pashshadek bo‘lib qoladi".

606. Dovud ibn Qays (r.a.) Nofe’ ibn Jubayrdan (r.a.) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Majlisning kafforati, agar birontangiz turmoqchi bo‘lsangiz, subhanaka-llohumma va bihamdika, ashhadu al la-a ilaha illa anta, astag‘firuka va atubu ilayka", deb aytishdir. Agar majlis zikr majlisi bo‘lsa, bu so‘zi qiyomatgacha uning muhri bo‘lib qoladi. Agar lag‘v — bema’ni majlis bo‘lsa, oldin o‘tgan so‘zlariga o‘sha zikrlari kafforat bo‘ladi".

607. Muhammad ibn Vosi’ aytadilar: "Makkaga keldim, shunda Solim ibn Abdullohning tug‘ishganini uchratdim, u otasidan, otasi bobosidan, bobosi Umar ibn Xattobdan (r.a.) bu hadisni rivoyat qildi: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kim bozorga kirganda, la-a ilaha illallohu vahdahu la-a sharika lahu lahul mulku va lahul hamd yuhyiy va yumiyt va huva hayyul la-a yamut biyadihil xoyr va huva ‘ala kulli shay’in qodir, desa, Alloh unga milyonta yaxshilik yozadi, milyonta xatosini o‘chiradi va darajasini milyon marta ko‘taradi". So‘ng Xurosonga keldim. Qutayba ibn Muslimning oldilariga kirib: "Sizga hadya keltirdim", deb o‘sha hadisni aytib berdim. Qutayba ibn Muslim (r.a.) otlariga minib bozorga keldilar va shu kalimalarni aytib, keyin qaytib ketdilar".

Faqih aytadilar: Bilginki, Allohni zikr qilish ibodatlarning afzalidir, chunki Alloh taolo boshqa ibodatlar uchun miqdor va vaqtini tayin qildi. Ammo zikr uchun miqdor ham, vaqt ham tayin qilmadi, ko‘paytiraverishni buyurdi.

"Ey mo‘minlar, Allohni ko‘p zikr qilinglar" (Ahzob, 41), ya’ni, hamma holatda zikr qilinglar.

"Hamma holatda zikr qilinglar", deganining tafsiri: Banda to‘rt holatdan birida bo‘ladi. Yo toatda bo‘ladi, yoki gunohda, yoki ne’matda, yoki qiyinchilikda. Agar toatda bo‘lsa, unga muvaffaq etgani uchun Allohni zikr qilmog‘i va uni qabul etishini so‘ramog‘i lozim. Agar ma’siyatda bo‘lsa, Allohga duo qilib, bu ishdan tiyilmog‘i va Allohdan tavbasini qabul qilishini so‘ramog‘i lozim. Agar ne’matda bo‘lsa, shukr bilan birga zikr qilmog‘i kerak. Endi agar qiyinchilikda bo‘lsa, yana sabr bilan Allohni zikr qilishi lozim. Bilginki, Alloh taoloning zikrida beshta maqtalgan xislat bordir:
1. Unda Allohni rizoligi bor.
2. U toatlarga rag‘batni ziyoda qiladi.
3. Unda shaytondan saqlanish bor.
4. U bilan qalb yumshaydi.
5. U kishini gunohlardan qaytaradi.

______________
Alloh taoloni zikr qilish haqidagi bob hadislari

596-hadis. Sahih. Ahmad, Termiziy, Ibn Mojja rivoyat qilgan.
597-hadis. Zaif. Sanadida illat bor. Ibn Muborak rivoyat qilgan.
598-hadis. Hasan. Asbahoniy rivoyat qilgan.
599-hadis. Isnodi topilmadi.
600-hadis. Sahih. Ahmad, Termiziy rivoyat qilgan. Termiziy, hasan-sahih-g‘arib, degan.
601-hadis. Muttafaqun alayh.
602-hadis. Juda zaif. Bayhaqiy rivoyat qilgan.
603-hadis. Sahih. Ahmad, Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilgan.
604-hadis. Hasan. Buxoriy “Tarixul-kabir”da rivoyat qilgan.
605-hadis. Sahih. Ahmad, Abu Dovud rivoyat qilgan.
606-hadis. Sahih. Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilgan.
607-hadis. Hasan. Ahmad, Termiziy, Ibn Mojja, Hokim rivoyat qilgan.