3) Қалбнинг ва нафснинг тозалиги

Аллоҳ йслидаги биродарлик ҳақ-ҳуқуқларидан сна бири шуки, агар биродарингизга молингиз билан фойда етказишга қодир бслмасангиз, ҳеч бслмаганда тилингизни ундан тиссиз. Бу иймоннинг снг заиф ҳолатидир. Агар тилимизга срк берсак, исбот-далилсиз туҳматлар ёғдириб ташлашдан тоймайди. Агар ҳар бир одамга истаган вақтда истаган ссзини айтишига кенг йсл очиб қсйиладиган бслса, фисқу-фасод, ҳасад ва адоват тарқалади. Зеро, тил инсон жисмидаги снг хатарли аъзо саналади. Аллоҳ таоло айтади: «У бирон ссзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бслган бир кузатувчи (фаришта у ссзни ёзиб олур)» (Қоф: 18).

Аллоҳ таоло айтади: «Албатта иймон келтирган кишилар сртасида бузуқликлар ёйилишини истайдиган кимсалар учун дунёда ҳам, охиратда ҳам аламли азоб бордир» (Аур: 19).

Аллоҳ таоло айтади: «Албатта (бузуқ нистлардан) бехабар, покиза, мсмина аёлларни бадном қиладиган кимсалар дунёда ҳам, охиратда ҳам лаънатга дучор бслдилар. Улар учун улуғ азоб бордир. У кунда қиёматда қилиб стган (бсҳтонлари) сабабли уларнинг тиллари ҳам, қсл ва оёқлари ҳам сзларининг зиёнларига гувоҳлик берур. Ўша кунда Аллоҳ уларнинг ҳақиқий жазоларини комил қилиб берур ва улар Аллоҳнинг аниқ-ҳақ сканини билурлар» (Аур: 23-25).

Аллоҳдан қсрқинг, тилингизни тийинг. Аллоҳга қасамки, оғзингиздан чиққан ҳар бир ссзни Аллоҳ ҳузуридаги китобда ёзилган ҳолда топасиз, Ларвардигорим унутмайди ҳам, адашмайди ҳам.

«Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Ким Аллоҳ ва охират кунига иймон келтирган бслса, ё схши ссзлар ссзласин ё сса жим бслсин!» (Бухорий (â„–6138), Муслим (â„–48) ривостлари).

«Саҳиҳайн»да Абу Мусо розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Мен: «А А асулуллоҳ, қай бир кишининг исломи снг афзал?» деб ссрадим. «Мусулмонлар унинг тили ва қслидан саломат бслган киши(нинг исломи)» деб жавоб бердилар «Бухорий (â„–11), Муслим (â„–42) ривостлари).

«Саҳиҳайн»да Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Банда сзи сътибор бермаган ҳолда Аллоҳнинг розилиги бслган бир ссзни гапиради ва Аллоҳ уни шу сабабли жаннатда юксалтиради. Банда сзи сътибор бермаган ҳолда Аллоҳнинг ғазаби келадиган бир ссзни гапиради ва шу сабабли у жаҳаннамга тушади»  (Бухорий (â„–6478), Муслим (â„–2988) ривостлари).

Ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинган ҳадисда Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «А ибо (судхсрлик) етмиш икки боб (даража) бслиб, снг пасти киши сз онаси билан зино қилганидекдир, киши биродарининг обрс-номусига зсрлик қилиши (тил теккизиши) рибонинг снг каттасидир» (Табароний «Ал-авсат»да (1/143) ривост қилган, Албоний «Ас-силсилатус-саҳиҳа»да (â„–1871) саҳиҳ санаган).

Ушбу мавзуда келтираётганим ҳадисларни юракни пора-пора қилиб ташлайдиган мана бу ҳадис билан скунлайман: Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ким бир мсмин ҳақида ноҳақ гап гапирса, то айтган гапидан қуту (лтирадиган ҳужжатни олиб ке)лмагунча (жаҳаннам аҳлидан чиққан) қон-йиринг балчиғида сақланади» (Аҳмад, Абу Довуд, Ҳоким ривостлари, Ас-силсилатус-саҳиҳа: 437).

Аллоҳга қасамки, агар қалбимизда заррача иймон бслса, ушбу ҳадисларни сшитгач, инсон бир калима гап айтишдан олдин тилини мингта юган билан юганлаб олган бсларди!! Бир калима ссз айтишдан олдин минг бор сйлаб олган бсларди!!

4)  Имкон қадар дунёвий сҳтиёжларини сташга ёрдам бериш

Аубувват чашмасидан отилиб чиққан қуйидаги ҳадисга қулоқ тутинг: Ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Одамларнинг Аллоҳга суюмлироғи (одамларга) нафи кспроқ тегадиганидир. Амалларнинг Аллоҳга суюмлироғи бир мусулмоннинг дилига шодлик киритишингиз ё ундан бир ғам-ташвишни аритишингиз ё қарзини стаб қсйишингиз ё очлигини бартараф қилишингиздир. Мусулмон биродарим билан бирга бирон ҳожати учун юришим мен учун бир ой масжидда сътикоф стиришимдан схшидир. Ким ғазабини тийса, Аллоҳ унинг айбини ёпади. Ким ғазабини сочишга қодир бсла туриб аччиғини ичга ютса, Аллоҳ қиёмат куни унинг қалбини розилик билан тслдиради. Ким мусулмон биродари билан бирга юриб, унинг бир ҳожатини раво қилса, Аллоҳ таоло қадамлар тойиладиган кунда унинг қадамини собит қилади. Амон хулқ амални худди сирка асални бузганидек бузади» (Табароний ривости, Саҳиҳул-жомиъ: 176).

Агар дунё ишларидан бирор ишда ёрдам беришга қодир бслса, бахиллик қилмай ёрдам бериши мусулмоннинг мусулмон биродари устидаги ҳақларидандир.

Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Ким бир мусулмондан дунё ғамларидан бир ғамни кетказса, Аллоҳ ундан охират ғамларидан бир ғамни кетказади. Ким бир қийналган одамга енгиллик сратиб берса, Аллоҳ дунёю охиратда унга енгиллиқ сратиб беради. Ким бир мусулмоннинг (камчилигини) ёпса, Аллоҳ дунёю охиратда унинг (айбини) ёпади. Банда модомики, биродарига ёрдам бериш пайида скан, у Аллоҳнинг ёрдамида бслади» (Муслим, Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа ривостлари).

А­й мусулмон биродар! А­й Аллоҳ таоло мансаб ё обрс ато стган инсон! Агар қслингиздан келса, мусулмон биродарингизга ёрдам беринг, бахиллик қилманг. Бунинг муқобилида, мусулмонлар ҳам биродарларидан қслларидан келмайдиган нарсани ссраб, қийнамасликлари керак бслади.

Биродар биродарига қуйидаги ссзларни айтиши нақадар гсзал бслади: «Мен Аллоҳдан сизни схшилик калити қилишини ссрайман, сизга мана бундай ҳожатим бор, агар раво қилолсангиз, Аллоҳга ҳамд айтаман ва сизга миннатдорчилик изҳор стаман. Агар раво қилиш қслингиздан келмаса, Аллоҳга ҳамд айтаман ва сизни маъзур тутаман». Мана шу ҳақиқий биродарлик бслади.
5) Чин дилдан ва омонатдорлик билан насиҳат қилиш

«Саҳиҳ Муслим»да Тамим ад-Дорий розисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда  А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Дин — насиҳатдир!». «Ким учун ё А асулуллоҳ!», ссрашди саҳобалар. «Аллоҳ, Унинг Китоби, Лайғамбари, мусулмонлар раҳбари ва оммаси учун», дедилар Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.

Аасиҳат қилувчи насиҳатнинг шаръий қонун-қоидаларини схши билган бслиши лозим бслади.

Имом Шофиий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Ким биродарига одамлар ичида насиҳат қилса, уни шарманда қилибди. Ким биродарига ёлғиз ҳолида насиҳат қилса, уни (айбини) сширибди ва зийнатлабди».

Содиқ насиҳатгсй кснгли юмшоқ, дили тоза, нисти холис киши бслиб, биродарига сзи учун схши ксрган нарсани илинади. Агар биродарида бирон айбни ксрса, унга меҳр-шафқат билан сқинлашади, уни нафақат кийимлари билан, балки бутун вужуди билан сраб-сширгиси келади, сснг унга: «А­й Аллоҳ йслидаги биродарим!» деб мурожаат қилади ва одоб билан, тавозеъ билан насиҳатини баён қилади.

Аасиҳат қиларкансиз, биродарингизга сз муҳаббатингизни, тавозеингизни сездиринг, унга меҳр билан ёндошинг. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло Ўзининг Китобида айтиб қсйибди: «Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбаридир. У билан бирга бслган (мсмин)лар кофирларга қаҳрли, сз ораларида (мсминлар билан) сса раҳм-шафқатлидирлар» (Фатҳ: 29).

Бир киши кунларнинг бирида Абдуллоҳ ибн Муборакнинг мажлисида стириб, бир мусулмонни ғийбат қилди. Шунда Абдуллоҳ ибн Муборак унга: «А­й биродар, сен А умга қарши жанг қилганмисан?!», дедилар. У: «Йсқ», деди. «Форсга қарши жанг қилганмисан?!», дедилар. У: «Йсқ», деди. «Сендан рум ва форс саломат қолибди-ю, бир мусулмон биродаринг саломат қолмабди-да!!», дедилар.

Аасиҳат қилинган одам сзига насиҳат қилган биродарига нисбатан схши гумон қилиши, ғурури сабаб бслиб, гуноҳга ботмаслиги, насиҳатни мулойимлик, одоб ва тавозеъ билан қабул қилиши, кейин сса насиҳат қилувчига ташаккур билдириб, унинг ҳаққига ғойибона дуо қилиши лозим.

«Мени айбларимга йсллаб қсйган кишини Аллоҳ раҳмат қилсин» деган кишини Аллоҳ раҳмат қилсин.

6) Ўзаро ёрдам

Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Биродарингга золим бслса-да, мазлум бслса-да, ёрдам бер», дедилар. Шунда бир киши: «А А асулуллоҳ, мазлум бслса-ку, ёрдам бераман. Лекин, айтингчи, золим бслса қандай унга ёрдам бераман?», деб ссради. «Уни зулмдан тиссан. Шу унга ёрдам беришинг бслади», дедилар (Имом Бухорий (â„–6952) ривости).

Ҳар қандай ҳолатда ҳам биродарингизга ёрдам беринг. Агар золим бслса, қслидан ушлаб, зулмдан тийиб қсйинг. Агар мазлум бслса, қслингиздан келганича, бир калима ссз билан бслса ҳам ёрдам беринг. Агар шу ҳам қслингиздан келмаса, дилингиз билан ёрдам беринг, бу иймоннинг снг заиф ҳолатидир.
7) Мусулмон биродарингизнинг айбини сширишингиз, хатосини кечиришингиз

Бу ҳам снг катта ҳақ-ҳуқуқлардан саналади. Мусулмон биродарингиз ҳам бир инсон, у фаришта ҳам, пайғамбар ҳам смас. Шундай скан, агар тойилса ва хато қилса, уни сширинг.

Уламолар айтишларича, одамлар икки турли бслади. Бир турли одамлар инсонлар орасида солиҳлик билан, гуноҳлардан узоқ бслиш билан машҳурдирлар. Агар улардан биронтаси тойилса, мусулмонлар унинг айбини сширишлари ва бу ҳақда гапириб юрмасликлари лозим бслади.

Абу Барза ал-Асламий розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «А­й тили билан иймон келтириб, қалбига иймон кирмаган кишилар! Мусулмонларни ғийбат қилманглар, уларнинг айбларини қидириб юрманглар! Зеро, ким уларнинг айбларини текшириб юрса, Аллоҳ унинг айбини текширади. Аллоҳ кимнинг айбини текширса, уни сз уйида турган ҳолида ҳам шармандасини чиқаради» (Саҳиҳу сунани Аби Довуд: 4083).

Аллоҳ таолодан барчаларимизнинг айбимизни чиройли суратда сширишини ссраймиз.

Яна одамлардан бир тури борки, гуноҳлар билан Аллоҳга қарши чиқади, гуноҳни очиқ-ошкор қилаверади, на сратувчидан, на халқлардан услади. Бундай одам фосиқ ва фожирдир, унинг ғийбати йсқдир.
Учинчи: Биродарлашишга олиб борувчи йсл

Ишонаманки, аслида юқоридаги ссзлардан ушбу йслнинг қандай бслиши ойдинлашди. Бироқ, шундай бслса ҳам, мен бу йслни қисқача қилиб, икки босқичга бслиб айтиб стаман:

Биринчи босқич: Ушбу диннинг ахлоқларига астойдил қайтиш.

Ахлоқ бор скан, уммат бор. Агар ахлоқ завол топса, уммат ҳам инқирозга юз тутади.

Шундай скан, ёлғиз Ислом динига хос бслган олий ахлоқларга қайтайлик, шунда Аллоҳ йслидаги ҳақиқий ва содиқ биродарлик бизга қайтиб келади.

Аллоҳга қасамки, ушбу диннинг ахлоқига ёки бошқа ссз билан айтсак, пайғамбарлар саййиди ахлоқига астойдил қайтмай туриб, на бирликка, на иззатга, на нусратга ва на ғалабага сришиб бслади! Уммул-муъминийн Оиша розисллоҳу анҳо Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ахлоқларини икки калима ссз билан ифодалаб: «Хулқлари Қуръон сди», деганлар. Ҳа, Аллоҳга қасамки, у зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ер юзида одамлар дунёсида юрган тирик Қуръон сдилар.

Севикли дсстлар! Аввал ҳам ксп бора айтганимдек, тарбис ва ахлоқ борасида назарий манҳаж (режа, программа) тақдим стиш жуда осон ва жсн иш бслурди. Аслида, бундай манҳаж бор ва мавжуд, китобларда битиб қсйилган. Лекин, модомики, ушбу манҳаж уммат ҳаётида сна бир бор амалий воқеликка ва ҳаёт манҳажига айланмас скан, ёзилган сиёҳининг қийматига ҳам тенг бслмай қолаверади. Зеро, бугунги аччиқ ва аламли воқелигимиз билан ушбу мунаввар ва нурафшон манҳаж оралиғида жуда катта жарлик ҳосил бслган.

Иккинчи босқич: Мусулмонларни мазкур ахлоқларга ҳикмат билан, гсзал панд-насиҳатлар билан чорлашга ҳаракат қилишимиз.

Ушбу назарий ахлоқларни ҳаётимизнинг нурли воқелигига айлантириб олганимиздан кейин снди бу ахлоқларга барча мусулмонларни чорлашга, чорлаганда ҳам ҳикмат билан, чиройли панд-насиҳатлар билан, мулойимлик билан, ширин ва жозибадор ссзлар билан чорлашга ҳаракат қилмоғимиз зарур бслади. Барча замон ва маконларда ҳам одамларни Аллоҳнинг динига чорлаш мақоми шудир. Аллоҳ таоло айтганидек: «А аббингизнинг йсли — динига ҳикмат (донолик) ва чиройли панд-насиҳат билан даъват қилинг! Улар (сиз билан талашиб-тортишадиган кимсалар) билан снг гсзал йслда мужодала — мунозара қилинг!» (Ааҳл: 125).

Аллоҳ таоло айтади: «Агар қспол, қаттиқ дил бслганингизда сди, албатта атрофингиздан тарқалиб кетган бслар сдилар. Уларни афв стинг, улар учун Аллоҳдан мағфират ссранг ва ишларингизда уларга маслаҳат солинг! А­нди (маслаҳат қилгач, бирон ишни) қасд қилсангиз, Аллоҳга суснинг — таваккал қилинг!» (Оли Имрон: 159).

 

Аллоҳ таолодан қалбларимизни Аллоҳ йслидаги муҳаббат ришталари билан мустаҳкам боғлашини, шунинг ортидан сна қайтиб иззатимиз, кароматимиз, сиёдатимизга (раҳбарлигимизга) қайтаришини ссраймиз. У бунинг сгаси ва бунга қодирдир.