Шуни инобатга олиш керак-ки, пирамида иштирокчисига унинг чап ва снг томонидаги ҳар 6 киши учун 250 АҚШ доллар пул берилади. Демак, снг биринчи турган одам иштирокчиларнинг жами сони 7 тага етганда (съни, 3-поғона тслгандагина) пастдаги 6та одам берган пулдан 250 АҚШ доллар олади. Агар у бошқа қсшимча буюм сотиб олмаса, компаниснинг ҳар бир ходими оладиган комиссион тслов 5000 АҚШ доллардан ошмаслиги керак. Лекин биз ходим бошқа қсшимча буюм сотиб олмади, деб тасаввур қиламиз. Чунки бу ҳолда пирамидамиз тез тугаб қолади.
Ластдаги жадвалдан ксриниб турибдики, агар пирамиданинг 3-поғонаси тслганда биринчи киши 250 АҚШ доллари олган бсларди. Агар пирамиданинг 4-поғонаси тслса, съни, иштирокчиларнинг сони 15 тага етса, биринчи иштирокчига 500 АҚШ доллари тсланиши керак сди. Аммо ундан ташқари, пирамиданинг 2-поғонасида турган 2 киши бор. Ҳар бир аъзонинг пастида 6 тадан одам турганлиги учун уларнинг ҳам ҳар бирига сз навбатида 250 АҚШ долларидан бериш керак. 5-поғона тслганда сса биринчи одам сзидан пастда 30 киши турганлиги учун 1250 АҚШ доллари олади, 2 - поғонада турган ҳар бир мижоз 500 АҚШ долларидан (жами 1000 АҚШ доллари) ва 3 поғонада турган 4 та одамнинг ҳар бири 250 АҚШ долларидан олади (жами 1000 АҚШ доллари). Ластдаги ҳисоб-китоб ҳар бир поғонада турган жами иштирокчилар оладиган комиссион тслов миқдорини ксрсатади.
Аатижани ксриб, таажжубланаётган бслсангиз, ҳинд подшоҳи билан камбағал йигит сйнаган шаҳмат сйинини ссланг. Ўйинда ютқазган шоҳ шаҳмат тахтасининг ҳар бир катагига аввалгига қараганда 2 баробар ксп гуруч донасини ваъда қилиб, сснг тахтанинг 64 катагига қсйиладиган гуручлар сонини (2 нинг 64-даражасини) ксриб, сси чиқиб кетади. Quest.net пирамидасидаги поғоналар сони 64 тага етганда унинг чсққисида ҳам худди ана шу ақл бовар қилмас сон туради.
Агар биз юқоридаги жадвални «Сумма» функяисси орқали жами йиғиндини чиқарадиган бслсак, қуйидаги жадвал пайдо бслади. Бу жадвал ниҳостда қизиқ. Биринчи тсрт устун билан биз юқорида танишиб чиққанмиз. Кск устун комисис ҳақларининг жамланмасидир.
Аътиборни сшил устунга қаратамиз. Унда биз компанис ишчиларга бераётган пул жами йиғилган пулнинг қанча улушини ташкил стишини ксрамиз. Биз келтирган жадвалда 3-поғонада иштирокчиларга жами йиғилган пулнинг 7,14 фоизи тақсимланди. 15-поғонага келиб сса бу ксрсаткич 43,72 фоизни ташкил қилади. Яъни, корхона снги ишчилардан олаётган пулининг срмини юқоридаги поғоналарда турган ишчиларга берспти. Дарҳақиқат, манзара ниҳостда чиройли. Аммо бир нозик жиҳат бу жараёнга чек қссди. У ҳам бслса, снги мижозларнинг чекланганлиги.
22-қаватга келиб, пирамидада иштирок стаётган аъзоларнинг сони 4 миллиондан ошиб кетганлигини ксрасиз. Агар Ўзбекистон аҳолиси сонини 33 миллион деб тасаввур қилсак ва ушбу аҳолининг барчаси quest.netга аъзо бслди, деб ҳисобласак, унда компанисга снги мижозларнинг аъзо бслиши сз-сзидан тсхтайди. Яъни, охирги 25-поғонага қсшилган 16,777,216 та мижоз пулини тслиқ йсқотган ҳисобланади. 24-поғонадаги мижозлар ҳам пулларини тслиқ йсқотадилар. 23- ва 22-поғонадаги мижозлар сса 250 ва 500 АҚШ долларидан пулларини қайтариб олишга мусссар бслишлари мумкин. Демак, охирги 4-поғона доимо ютқазади. Бизнинг мисолимизга ксра, пирамидада 25та поғона ҳосил бслса, бу «бизнес»га жами 31,457,280 та мижоз аъзо бслган бслади. Бу сса республика аҳолисининг 94 фоизи демакдир. Аммо биз келтирган маълумотлар билан танишган баъзи «бизнесмен»лар 8 чи ёки 10-поғонага кириб олсам бсларкан, деб хомтама бслишмасин. Чунки пирамида қайси поғонада тсхташини ҳеч ким билмайди. Бутун дунёда кризис бслаётган ҳозирги бир пайтда бундай шубҳали «бизнес»га мижоз топишнинг сзи амри маҳол. Шундай скан, пирамиданинг умри баъзилар сйлаганчалик узоқ смас.
Анди сна бир ҳолатни кузатайлик. Тасаввур қилинг, quest.net бутун дунёни сгаллади, съни, 33-поғонага чиқди. Бунда уларга 8 миллиард одам аъзо бслиши керак. Бутун дунёдаги аҳолининг сони 7миллиарддан ошмайди. Майли, 8 миллиард аҳоли бор, деб ҳам тасаввур қилайлик. Бу ҳолда компанисга охирги қсшилган 4,294,967,296 (4,3 миллиард) мижознинг сз пулларини қайтариб олишлари учун сна 60 миллиард нафар инсон дунёга келиши керак бслади. Бунинг учун сса 36-поғона тслиши зарур. Ортиқча изоҳга ҳожат бслмаса керак"¦
Аллоҳ таоло барчамизни тсғри йслга бошлаб, ҳалолу ҳаромни фарқлай оладиган бандалардан қилсин.
Илмий Тадқиқотлар ва Фатво Бериш
Доимий Қсмитасининг 22935 рақамли фатвоси
Бу каби олди-берди қилиш ҳаром. Сабаби бу олди-бердидан мақсад маҳсулотни сотиш смас, балки кспроқ фойда қилишдир. Бунда сн мингга сотилаётган маҳсулотнинг асл нархи юз ссмдан ҳам ошмаслиги мумкин. Бундай компанислар сизни кичикроқ миқдордаги пул билан (бирор маҳсулотни сотиб олиш билан) компанисга қсшилиш, кейин сса бу пулни бир неча баробар қилиб қайтариб олиш имконисти билан сзларига жалб қиладилар. Аслида компаниснинг маҳсулот таклиф қилиши ксзбссмачилик, холос. Компаниснинг асосий мақсади сса маҳсулотни сотиш смас, балки пирамидага кспроқ одамларни жалб қилишдир. Бу сса қуйидаги сабабларга ксра ҳаромдир:
1. Бу ксринишдаги олди-берди икки хил рибони сз ичига олади: рибо-ул фазл (бир жинсдаги нарсани алмаштиришда зиёда олиш) ва насис рибоси (қарзни адо стишни кечга суриш свазига олинадиган фойда). Ҳар бир компанис аъзосининг мақсади камроқ пул билан қсшилиб, кейинчалик кспроқ пул ундириб олиш, съни камроқ пулни вақт стганидан сснг кспроқ пулга сотиш бслади. Бу сса аксар уламолар томонидан ҳаром дейилган. Компанис таклиф қилаётган маҳсулот сса бир восита, холос. Асосий мақсад, юқорида айтилганидек, мижозлар сонини ошириб, пирамидани юқорироқ кстариш.
2. Олди-бердининг бу ксриниши ғарар (гумонли, ноаниқ савдо) ҳам дейилади. Гумонлиги шуки, снги қсшилган мижоз бу ишга сна снги мижозларни жалб қила оладими, йсқми — ҳали билмайди (олдиндан айта олмайди). Демак, бу иш унга келажакда фойда келтирадими ёки йсқми, у пирамиданинг юқорисига чиқа оладими ёки унинг снг пастида қолиб, «омадсиз»лардан бири бслиб қоладими — буни ҳам аниқ билмайди. Аслида бундай олди-бердидан ютқазганларнинг сони ютганларга қараганда кспроқ. Демак, бу ишга киришаётган одамнинг олдида аввалдан фақатгина иккита хил йсл бор, бу сса гумонли ёки ноаниқ савдо дейилади. Имом Муслим ривост қилган саҳиҳ ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай савдодан қайтарганлар.
3. Бу турдаги олди-берди инсонларнинг молини ботил йсл билан ейиш ҳамдир. Сабаби бунда фақатгина пирамида тепасида турган ва омади келадиганлар ютаверади, қолганлар сса ютқазиб, пулларгиа куйиб қолаверадилар. Аллоҳ таоло марҳамат қилиб айтади: "œАй иймон келтирганлар! Бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йсл билан еманглар. Магар сзаро розилик ила тижорат бслса, майли" (Аисо, 29).
4. Бу каби олди-бердида алдов, ҳийла, ксзбссмачилик ва инсонларни лақиллатиш бор. Юқорида айтилганидек, компанис сз маҳсулотини сотишни сзининг асосий мақсади қилиб ксрсатади, бу сса ёлғон. Шунингдек, инсонларга агар компанисга аъзо бслишса, катта фойдаларга сга бслишлари ваъда қилинади, бу сса ҳали ноаниқ. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам "œКимки бизни алдаса, у биздан смас", деганлар (Имом Муслим ривости).
Ҳаким ибн Ҳизом розисллоҳу анҳудан ривост қилинган бошқа ҳадисда сса А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Сотувчи ва харидор то тарқалгунларига қадар, уларнинг ихтиёрлари сзларидадир. Агар рост ссзласалар ва молнинг айбини айтсалар, уларнинг бу савдоларига барака берилади. Агар молнинг айбини сширсалар ва ёлғон ссзласалар, бу савдоларининг баракаси бслмайди", дедилар (Имом Бухорий ва Муслим ривостлари).
Баъзилар бу каби савдони даллоллик билан тенглаштирадилар. Бу нотсғри, чунки даллол бировнинг молини сотиб бергани учун маълум миқдорда пул олади. Тармоқли маркетингда сса бировнинг молини сотиш учун кириш пули тсланади. Даллолликдан мақсад сз молини тезроқ сотиш, тармоқли маркетингдан мақсад сса пирамида аъзоларини кспайтириш. Орадаги фарқ очиқ-ойдин ксриниб турибди.
Компанис томонидан рағбатлантириш, совға, ҳадс, бонус ёки шунга схшаш ксринишда фойда оладиганларга сса жавоб шундай:
Бу ҳам нотсғри, чунки Исломда ҳар қандай совғани ҳам қабул қилинавермайди. Абдуллоҳ ибн Салом Абу Бурдага айтган скан: "œСен рибо тарқалган ердасан, агар бировда ҳаққинг бслса, у сенга сомон ёки арпа ё пос миқдорида бслса ҳам ҳадс берса, қабул қилмагин, чунки у рибодир" (Бухорий ривости).
Исломдаги ҳадсга унинг қайси мақсадда, нима нистда берилганлигига қараб ҳукм қилинади. Абу Ҳумайд ас-Соъдий розисллоҳу анҳудан ривост қилинадики: "œАабий соллаллоҳу алайҳи васаллам Азд қабиласига мансуб Ибн ал-Лутбис исмли бир кишини закот йиғувчи қилиб тайинладилар. У закот йиғиб келгач: "œМана бу нарса сизга, мана бу сса менга ҳадс қилинди", деди. Шунда у зот: "œОтасининг уйида ёҳуд онасининг уйида пойлаб стирса, унга ҳадс қиладиларми ёки йсқми?!" дедилар (Бухорий ва Муслим ривости).
Бу каби рағбатлантиришлар қандай номланишидан қатъи назар, битта мақсадга қаратилган бслиб, у ҳам бслса Сизни компанисга қсшилишга ундаш ва бошқаларни ҳам унга қизиқтиришдир.
Афсуски, ҳозирги кунда бундай компанислар кспайиб кетди. Улар нимани таклиф қилишидан, қандай номланишидан ва кандай маҳсулот сотишидан қатъи назар, улар юқорида айтилгани каби иш юритадилар.
Manba
