Uchinchi nav. Ko‘ngulda shodlik bo‘lsa simo’, ashula eshituv yo‘li bilan ko‘ngildagi shodlikni ziyoda qilsa va shariatda ham shodlik qilmog‘i joiz bo‘lsa, bu nav’ simo’ mubohdur. Chunonchi to‘y qilmoq va mehmondorlikda va farzand vujudg‘a kelganda va safardan kelganda ruxsatdur. Chunonchi rasul a.s. Makkai muazzamadan Madinai Munavvaraga keldilar. Madina xalqi peshvoz chiqib, doira chalib, shodlik qilib, she’r o‘qidilar.
She’r:

«Tala’abadru alayno min saniyyashil-vado’i,
vajaba-sh-shukru alayna, mada’a lillohi do’i».

 Tarjimasi:

Makka soridin pgulu’ eshgpi qamardek shal’apgi,
 Shukri Haq vojibki, yetdi va’da qilg‘on ne’mati.

   Iyd kunlarida ham surud va simo’, shodlik qilmoq ravodur. Do‘stlar birlashib, ahil bo‘lib, muvofiqlik majlisini qurib, ziyofat asbobini tuzatganda bir-birlari bilan ko‘ngilni xushlash uchun simo’ va surud birla shodlik qilmoq ravodir.

   To‘rtinchi nav’. Haq taoloning do‘stligi kimning ko‘nglida g‘olib bo‘lsa, simo’ anga muhimdirki, simo’ va surudning asari (ta’siri) hayratdan ziyodadur. Bas, nimarsaki, Haq taoloning do‘stligini ziyoda qilur, aning muzdi va savobi ziyodaroqdur. So‘fiylar shu ma’noda simo’ qilibdurlar. Bu vaqtning so‘fiylarikim, zohirlarini ularg‘a o‘xshatibdurlar. Botinlarida ma’noda hech asar yo‘qtur. Ularg‘a simo’ qilmoq munosib ermas.

   Toifai so‘fiylarki, simo’ qilibdurlar, olami g‘aybdan ahvoli latif ro‘y berib, simo’ savobidan kashfu holat voqe’ bo‘libdurki, ani vajd (shavqu zavq holati) atarlar. Dillari simo’dan oncha sof bo‘lurki, kumushni o‘tg‘a solg‘ondek. Bu nav simo’ ko‘ngilda Haq taolo do‘stligini ziyoda qilur va hamma kuduratlarni zoyil aylar. Chandon riyozat va mashaqqatlar birla hosil bo‘lmagan fayzu futuhot bu nav’ simo’ birla hosil bo‘lur. Bas, simo’ning foyda va xosiyati bisyordur va lekin g‘alat, xatosi ham ko‘pdurki, simo’ning haq va botilini piri komil tanur. Muridg‘a ravo emasdurki, o‘z boshicha simo’ qilg‘ay.

   Shayx Abulqosim Gurgoniyning Ali Xamoj otlig‘ bir muridi simo’ qilmoqg‘a ruxsat so‘radi. Shayx aytdiki, uch kun och qolg‘il va hech taom yemagil, andin keyin laziz va pokiza taomlarni olding‘a keltirgil. Ul vaqtda taomning zavqidan, simo’ning zavqini ko‘nglingda ziyoda topsang, simo’ qilmoq ravodurki, simo’ning haqligi nishonasi ushbudir. Ammo murideki, dili tamom sof bo‘lmasa va olamning lazzat va shahvatidin ko‘ngil uzmasa, anga simo’ qilmoqning ziyoni bisyordur.

   Bilgilki, agar kishi simo’, vajd va so‘fyylar ahvolig‘a munkirdur, o‘zida ul holat yo‘q jihatidan inkor qilur. Bas, bu inkorda ma’zur bordur, o‘zi haqiqatni bilmagan nimarsag‘a tasdiq qilmog‘ dushvordur. Chunonchi ko‘zi ko‘r odam ko‘m-ko‘k maysazor bilan oqar suvning lazzatini inkor qilsa, ajab emaski, Haq taolo anga ko‘z bermabdur. Kichik bola mamlakatdorliq va mutasaddiliq mansabini inkor qilsa, ajabi yo‘qki, aning lazzatini bilmas. Ammo kishi ziyrak va donishmand bo‘lsa, agarchi bu hol o‘zida bo‘lmasa ham, farosat ila bilurlar va inkor qilmaslar.

                                                                  FASL
                                          Simoning (ba’zan) haromlig‘i bayonida

   Bilgilki, simo’ning mubohlig‘ini taniding. Ammo besh sabab birla harom bo‘lurki, o‘sha vakxda hazar qilg‘aysen.

   Avvalg‘i sabab er-xotun bolig‘ va shahvati g‘olib bo‘lsa anga simo’ haromdur. Agar yodi Haq birla mustag‘raq bo‘lsa ham. Charoki shahvat asli yaratilishida shayton ko‘nglig‘a suratini jilvagar qilur va simo’ shahvat birla eshitilur. (Va lekin) norasidaning simo’i mubohdur. Ayol qo‘shig‘ini parda orqasida eshitmakda ham agar fitna paydo qilsa, haromdur. Agar fitna paydo qilmasa, muboxdur.
Ikkinchi sabab. Surud va rubob va chang va barbat (o‘rdak shaklida yasalgan qadimgi cholg‘u asbobi) va nay, aroq birla bo‘lsa haromdur. Chunki bu nimarsalar sharobxo‘rlar odatidur. Har nimarsaki, ularga xosdur-haromdur. Chunki bular sharobni yodig‘a keltirur va aning orzusini ziyoda qilur. Ammo tabl (katta nog‘ora) va daf (childirma) chalmoq harom emas.

   Agarchi salosil, ya’ni zanjirlari va qayrog‘i bo‘lsa ham. Chunki daf va tabl hech asrda rad bo‘lmabdurki, o‘zga nag‘malarga muni qiyos qilib bo‘lmas. Hazrati rasul a.s. huzurlarida daf chalibdurlar va to‘y-ma’rakada daf-doira chalmoqg‘a farmon qilibdurlar. Tabl chalmoq g‘oziylar va hojilarning rasmidur. Uchinchi sabab. Surudda fahsh va nosazo ma’nolar bo‘lsa va yo hajv bo‘lsa va yo musulmonlarga ta’na va malomat bo‘lsa xaromdur. Chunonchi ravofiz la’nahullohu (ya’ni, rofiziy)ning sahobalar haqidagi she’rig‘a o‘xshash yo ma’lum va mashhur xotinning sifatiki, xotinlar sifatini erkaklar huzurida zikr qilmoq raso emas. Bu she’rlarning hammasini aytmak va eshitmak haromdur. Ammo ul she’rki, aningda zulf, xol va kamolning sifati bo‘lsa, visol va firoqning so‘zi bo‘lsaki, chunonchi ushshoqlar (oshiqlar) odatidur, bu nav’ she’rni aytmoq va eshitmoq harom emas. Ammo bu she’rni o‘qig‘anda va eshitganda nomahoamning andishasi xotirig‘a yetsa haromdur va o‘zining xotini va kanizagi birla simo’ qilmoq rasodur. Ammo, so‘fiylarki, Haq taoloning yodida mustag‘raq (g‘arq bo‘lgan) bo‘lsalar, ularga simo’ ziyon -qilmaski, har bir so‘zidan bir ma’no fahm qilurlar. Chunonchi xolidan zulmatni fahm qilur va jamoldan nuri iymonni qasd qilurlar. Zulfidan silsilai hazratni madh etishni ilohiy maqsad qilurlar.

She’r:

Guftamki shumoram sari yak halqayi zulfash,
Boyadki zi tafsili sari jumla baroram.
Xandid ba man bar sari zulfin, ki mushkin.
Yak pech va bay pechida g‘alat kard shumoram.

 ya’ni:

Yorning halqa (o‘ram) zulfining uchini sanay dedim.
Toki barchasining shafsilini chiqarsam.
 Mushkin zulfining uchi mvndan kulib,
Bir tolasi unga o‘ralashib hisobdan adashtirdi.
 Bas, bu zulfdan sil-sila shaklini maqsad qilur. Ya’ni asrori ilohiyning ajoyiblaridan qilchasini aql qiyos birla bilay desa. hamma fikr va andishasi g‘alat bo‘lib, akl hushsiz bo‘lur.
Bayt:

Chun berdi nim xanda bila tob zulfig‘a
Mudhish bo‘ldi xush qilib nolai g‘uluv.

Agarda she’rda may mazkur bo‘lsa, zohirini qasd qilmaslar. Balki boshqa ma’noni fahm qilurlar. Chunonchi, shoir aytur:

Bayt:
Gar may du hazor ratl paymoyi.
To may naxo‘ri naboshadat shaydoyi.

Tarjimasi:
Agar ikki ming ratl (qadah) may suzsang ham,
 To may ichmaguningcha bo‘lmaysan shaydoyi.

Ikkinchi misradagi maydan murod Alloh taologa zavq-shavq, muhabbatni ifoda qilibdurlar. Ikkinchi ma’no:
Ikki ming botmon may ichgan birla hosil bo‘lmag‘ay.
Do‘st vaslidur g‘azal zavqi, muhabbat hosil et.
Agar she’rda xarobot lafzi mazkur bo‘lsa, o‘zga ma’no fahm qilurlar.

She’r:
Har ko‘ye ba xaroboti noshud, bedin ast,
 Zeroki xaroboti usuli din ast.

 Mazmuni:
Har ko‘ngil xarobotlikka yuz tutmasa dinsizdur,
Zeroki xarobotlik dinning usulidandur.
(Turg‘un Fayziev sharjimasi).

Bu baytdagi xarobotdan maqsad sifoti bashariyni zoyil qilmoqdur. (Ya’ni insonga xos xavaslarni yo‘qotish).

Bayt:   
Din naqdini jam’ qil gar ersang bashariy.
Salb aylabon o‘zlukni, sifoti bashariy.

   Bas, bu so‘zlarni keltirmakg‘a sabab shuki, bir guruh ablah va mubtadiylar (bid’atchi, dinda yangilik yaratuvchilar) gumon qilurlarki, so‘fiylar zulf, xol va may visol va xarobot so‘zini eshitib, simo’ va shodlik qilurlar deb ta’na va malomat og‘zin ochurlar va ularning maqsadi va irodasini anglamaslar.

   To‘rtinchi sabab ulki, eshituvchi yosh va navjuvon va Haq taolo do‘stligidin bexabar bo‘lsa. Vaqtiki zulf va xol, jamol so‘zini eshitsa, shayton oyog‘ini aning gardanig‘a qo‘yar, zavq va shahvat tomirini junbushga keltirur, dilrabolar ishqi birla orasta qilur.

   Bas, o‘zini oshiqlar jumlasidan tutar va ma’shuqa birla ayshu-ishrat va livotat (bachchabozlik) qilmoq va shu kabi buzuqliklarga berilib, o‘zlaricha bunga ishq-muhabbat deb nom qo‘yarlar, bu tariqa simo’ ayni haromdur va fiskdur. Kimki, bu qabih ishlarni halol va ruxsat debdur, ani o‘ldirmak mubohdur.

   Ulug‘lardin hikoyat qilibdurlarki, go‘daklarga nazar qilibdurlar, bilgilki ul nazari shahvatdin munazzax (pok)dur. Agar nazar qilsa ham gulisurx (qizil gul) va olmag‘a zavq qilganga o‘xshashdur.

   Beshinchi sabab ulki, avomun-nos o‘yin va ishrat uchun simo’ni odat qilibdur. Mubohdur, bu shart birlaki, simo’ni hunar bilmasa va mudovamat qilmasa. Chunonchi gunohi sag‘ira (kichik gunoh)ni ko‘p qilsa, kabiralik martabasiga yetar. Munga o‘xshash muboh ishlarni ham ko‘p qilsa harom bo‘lur. Masalan zangiylar masjidda rosa o‘ynadilar, rasul alayhissalom man’ qilmadilar va agar ul masjidni boziygoh qilsalar, albatta man’ etur edilar. Hazil-mazax qilmoq ham goh-goq bo‘lsa mubohdur (ruxsatdur). Kishi hamisha hazil-mazoh qilsa ani masxaraboz derlar.

                                                             FASL
                                                Simo’ maqomlari bayonida

   Bilgilki, simo’da uch maqom bordur: avval fahm qilmoq, andin keyin vajdi hol (shavqu zavq holati) undan keyin harakat qilmoq. Bas, bu uch maqomdan har birining tafsili bordur. Avvalgi maqom-fahmdur. Kishi simo’ni sahv (yanglish) va g‘alat birla eshitsa va yo maxluqning fikr-andishasi birla eshitsa, andin xasisroq (past) ish bo‘lmas. Ammo ul kishiki fikru zikrida dini islom va Haqtaoloning do‘stlug‘i bo‘lsa savobdur. Va bu ikki darajadur. Avvalg‘i daraja muridki, uning talabi va suluki, ahvoli turlicha bo‘lsa, chunonchi niyati xursandchilik yoki osonliq va dushvorlik, rad va qabul, hajr, vasl, qurb (yaqinlik) va bundan so‘ng rizo, g‘azab va munga o‘xshash so‘zlarni anglasa, o‘z ahvolig‘a munosib ko‘rar va botin ahvoli jo‘sh urar va ahvoli muxtalif ro‘y berur. Bu nav’ simo’ joizdur. Agar ilmda e’tiqodi mahkam bo‘lmasa, Haq taolo zoti va sifatida oliy nimarsaning andishasi (shubhasi) ro‘y berurkim, kufrdur.

Bayt:
Zi avval ba minnat mayl bad on mayl kujost,
Va imro‘z malul gashtan az bahri charost?

 Mazmuni:
Avvalda minnatga mayl bo‘lgan yomon mayl qani,.
Va bugun g‘amgin yurishning sababi nedur?
(Turg‘un Fayziev tarjimasi).

   Har muridki, bidoyati (avvali) sulukda ba’zi vaqtda qabz (tanglik) va ba’zi vaqtda bast (xursandchilik) ro‘y berib, bu baytni eshitsa fahm qilurki, Haq taoloning anga ilgari mayl va inoyati bo‘lg‘ay. Keyin tag‘ayyur (o‘zgarish) topgay. Bas, tag‘ayyurni Xaq taoloda fahm qilur, bu sababdan kufrdur. Balki bu tariqa e’tiqod qilg‘ayki, Haq taoloning zoti va sifotig‘a tag‘ayyur va tabdil yo‘l topmas. Balki o‘zga mavjudotlarni o‘zgartirguvchidur.

Bayt:
Lutfu ehsoning edi avvaldin-o‘q man xastag‘a.
Bilmon ayo ne sababdin san bugun mendin malul.

   Bilgilki, Haq taoloning dargohi kushodadur (ochiq), hech kim unga mone’ va hijob bo‘lolmas. Chunonchi oftob nuriga o‘xshashki, hammaga barobardur. Magar kishi devor to‘siq ichida bo‘lsa, ul nur unga yetmas. Bas, tag‘ayyur o‘zidadur, oftobda, ayb yo‘qdur. Chunonchi bayt:

Har zarrani xurshid qilur nuroniy,
 Bu bandaga idbor mazallat monv’.

   Bas, sifatki, nuqs va tag‘ayyurg‘a dalolat qiladur o‘zig‘a nisbat bergay va Haq taoloni tag‘ayyur va nuqsdan poklik birla yod qilg‘ay.

   Ikkinchi daraja ulki, muridlig‘ darajasidan o‘tub yuqori martabasiga yetgayki, ani fano derlar va endi Haq taoloning sun’i san’ati va nuridan o‘zgani mushohada qilmas. Balki simo’ga yetmak birla o‘zining fanosi va Haq taoloni yagonalig‘i ko‘nglida toza bo‘lib, bilkulli o‘zidak g‘oyib, bu olamdan bexabar bo‘lur. Misol uchun o‘tg‘a kirsa, hech xabari bo‘lmas. Bu qism simo’ hammadin komilroqdur. Ammo muridlar simo’i odamlarning sifati (pastligi) birla omuxtadur. Ko‘pchilik o‘zlugidan xalos bo‘lolmaslar.

   Ikkinchi maqom. Vaqtiki solik fahmdan forig‘ bo‘lsa, andog‘holat ro‘y berurki, ani vajd atarlar. Vajdning ma’nosi yuksak holatni topqonidur. (So‘fiylikda ishq va ishtiyoq g‘alabasi natijasida behush bo‘lish, o‘zidan ketish). Ba’zi so‘fiylar andog‘ holatni topurki, ul holat ilgari yo‘q edi va ul holat haqiqatida so‘z juda ko‘pdir. Ammo ikki nav’g‘a iktifo (kifoyalanish) qilindiki, bir nav’ hol, yana bir nav’ - mukoshafotdur. Ammo birinchi nav’da inson sifati va holati g‘olib bo‘lurki, mast va mustahraq (otashin) qilur. Bas, ul sifat gohi shavq va gohi xavf va gohi otashi ishq bo‘lur va gohi talab va gohi anduh bo‘lur va gohi hasrat, ala hazal-qiyos (va shular kabi) bo‘lur. Vaqtiki oshiqlik o‘ti dilg‘a g‘olib bo‘lsa, dudi dimog‘ni kuydirur. Odam atrofidagi hech nimani ko‘rmas va eshitmas. Mastlardek o‘zidan g‘ofil bo‘lur.

 Ikkinchi nav’ mukoshafotdurki, olami g‘aybdan biror nima oshkora bo‘lur, ba’zan maxfiy va ba’zan sarixan (aniq, ravshan) namoyon bo‘lur. Bu jihatdan simo’ning asari dilni andog‘ sof qilurki, oynaning gard-g‘uborini sayqal birla sof qilg‘onga o‘xshashdur. Toki olami g‘aybning nozanin suratlari dilda jilvagar bo‘lur.

   Bas, bu holni maqom martabasiga yetmagan kishilar bilmaslar va bu holdan hech bir ibora ta’bir qilolmas. Bilgilki, takalluf (urinish) birla vajdi hol paydo qilmoq ayni nifoq va mazmumdur. Magarki vajdi hol qiladurg‘on sabablarga takalluf qilmog‘i joizdur. Toki haqiqiy vajdi hol hosil bo‘lg‘ay. Xabarda kelibdur, vaqtiki Qur’on eshitsanglar va agar yig‘layolmasanglar, takalluf qilinglar. Ma’nosi ulki, takalluf (urinish) birla girya (yig‘lamoq) va parishonlikning sababini ko‘nglinglarga keltiringlar, butakallufningta’siri bordur, ana shu vaqtda haqiqiy yig‘i hosil bo‘ladi.

   Uchinchi maqom. Simo’da raqs va harakat qilmoq va kiyim yirtmokdur. Bas, bu ishlarni behushliq va beixtiyor qilsa muboh va ajri bo‘lg‘ay. Ammo ixtiyor birla o‘zini sohib hollarga o‘xshatib qilmoqharom va ayni nifokdur. Abul Qosim Nasr Obodiy aytur: «Takalluf birla simo’ qilmoqdan g‘iybat qilmoq behroqtsur». Abu Umar ibn Majd aytur: o‘ttiz yil g‘iybat qilg‘on kishining g‘iybati, bir navbat takalluf birla simo’ qilg‘onning fasodiga yetmas. Hammadin behroquldurki, simo’ni dildan eshitgay, ovoz qilmagay, zohirida ta’sir qilmaganday bo‘lib, dili vajdga yetsin. Harakat qilmoq va ovoz qilmoq va yig‘lamoq za’ifliqning nishonidur. Va lekin bu toqat va quvvat kishida kam bo‘lur. Hazrati rasul alayhissalomning huzurlarig‘a guruhe kelib Qur’on o‘qidilar. Qur’onni eshitib, yig‘lab parishonliq qildilar. Hazrati Abu Bakir Siddiq roziyallohu anhu aytdilarkim:

   «Kunno kama kuntum summa qasat qulubuno».

   Ya’ni, biz avval sizlarg‘a o‘xshash edik, endi ko‘nglimiz qattiq, ya’ni biz sizlardek vajdu hol bo‘lur edik. Endi Qur’onni to‘la eshitmak birla ko‘nglimizg‘a quvvat hosil bo‘lib, o‘zimizni tutarmiz. Bas, kishi o‘zini tutolmasa, iloji boricha harakat va girya qilmag‘ay. Shayx Junayd rahmatullohi alayhning suhbatida bir yigit o‘tirar edi, simo’ni eshitib sayha tortti.

    Junayd aytdiki, mundin keyin bu fe’lni qilsang, meni suhbatimg‘a yaramassen. Ul yigit jahdi tamom birla bir kun o‘zini zabt qilib to‘xtatdi. Oxiri betoqat bo‘lib sayxa tortgan edi, qorni yorilib vafot bo‘ldi. Sariy Saqatiy bu xabarni eshitib, ul yigit qolig‘a achinib, Junaydni qarg‘adi.

   Ammo kishi o‘zida holatni paydo qilib raqsi simo’ aylab, takalluf birla yig‘lamog‘i ravodurki, raqs muboxdur. Chunonchi zanjilar masjidda raqs qildilar, rasul alayhissalom Oysha roziyallohu ang‘og‘a raqsni ko‘rsatdilar. Rasul alayhissalom hazrati Ali karramallohu vajhahiga aytdilarki, yo Ali, sen mendan va men sendan. Ali roziyallohu anhu bu iltifot shodlig‘idin raqsga borib, ayog‘larini nechand yerga urdilar. Chunonchi arablar odatidurki, nashot xursandchilik vaqtida bu tariqa shodlik qilurlar.

   Yana rasul alayhissalom imom Ja’far Tayyor roziyallohu anhug‘a aytdilarki, chiroylik ro‘y va yaxshi xo‘yda menga o‘xsharsen. Ular ham kamoli shodlikdan raqs qildilar. Zayd ibn Xoris roziyallohu anhuta aytdilarki: «Sen meni birodarimsan». Ular ham ayni shodliqdan raqs qildilar. Bas, kishi raqs va simo’ni harom debdur, xato qilibdur. Balki muni g‘oyati va nihoyati uchun boziy (san’at) martabasiga yetarki, boziy ham harom emas. Ammo egin yirtmoq durust emaski, molni zoye’ (isrof) qilg‘on bo‘lur. Ammo bilmay beixtiyor bo‘lsa ravodur.

                                                         FASL
                                                 Simo’ning shartlari

   Bilgilki, simo’da uch ishni rioya qilg‘ay. Albatta zamon va makon va ixvon (birodarlar, do‘stlar)ni topg‘ay. Vaqtiki bir fikrg‘a mashg‘ul va u namoz vaqti bo‘lsa yo taom yeyish vaqti bo‘lsa va yo ko‘ngil parokanda mahal bo‘lsa, bu vaqtlarda simo’ befoydadur. Ammo makon yo‘l ustida bo‘lsa va yo qorong‘u, noxush joy bo‘lsa va yo zolimning uyi bo‘lsa, vaqt va ko‘ngil parishon bo‘lurki, simo’ning foydasi bo‘lmas.

   Ammo ixvon, ya’ni tolibi sodiq va yori muvofiq bo‘lg‘ay va agar munkir (inkor etuvchi) va axli takalluf va axli g‘aflat va xotinlar nazargohi bor yerda simo’ qilmoq befoydadur.

   Shayx Junayd rahmatulloh alayh aytibdurlar «Simo’da zamon va makon va ixvon shartdur. Ammo yosh er va xotinlar bor yerda simo’ qilmoq haromdurki, fisq va fasodga bois bo‘lur. Bas, ba’zi toifalar simo’ga ahldur, simo’ majlisida hammalari adab birla boshlarini tuban solib o‘tirgaylar. Bir-birig‘a qaramag‘ay va so‘zlashmag‘ay. Bosh va qo‘lini tebratmagay. Hosil kalom takalluf birla (zo‘rma-zo‘rakayiga) harakat qilmagay. Balki namozda tashahudda o‘tirgandek o‘tirib, dilini Haq taolo dargohig‘a mutavajjix aylab fayzi ilohiyg‘a muntazir o‘tirgay. Agar nimarsaga vajdi hol g‘olib bo‘lib, simo’ga tursa anga muvofaqat qilg‘ay (qo‘shilg‘ay). Chunonchi, birining dastori (sallasi) tushsa, hammalari dastorlarini olib qo‘yg‘aylar. Aslida bu ishlar qisman bid’atdur. Va lekin saxoba va tobe’in rizvonallohi taolo alayhim ajma’indan naql qilibdur. Bas, butunlay bid’at va yomon emas. Ba’zisi hasana va ba’zisi sayyiadur.