2. Imom As-Suyutiy «Al-Itqon» kitobida Qur’oni Karimning yigirmadan ortiq nomini sanab o‘tgan. (Muhammad Tohir ibn Oshur. At-Tahrir vat-Tanvir. Tunis. 1-j. 72-b)

Qur’oni Karimning biz bayon etmoqchi bo‘lgan sifatlaridan o‘ttiztasi Muhammad Mustafo Muhammadning «Al-Fihras al-mavzu’iy li-ayatil Qur’on-al-karim» (Muhammad Mustafo Muhammad. Qur’oni Karim oyatlarining mavzular bo‘iicha mundarijasi. Bag‘dod. Matbaa al-Xulud. 1984 y.) nomli kitobining 123-135 sahifalarida bayon etilgan.

1. Al Furqon «farq» so‘zidan olingan bo‘lib, aqidada haq bilan botilni, ibodatda hidoyat bilan zalolatni, fiqhda esa halol bilan haromni ajratib beruvchi kitob deganidir. Alloh Ta’olo o‘zi nozil qilgan barcha kitoblarini «Furqon» deb ataydi. Qaysi bir kitobda furqonlik xususiyati bo‘lmasa, uning ilohiy mohiyatiga putur yetgan, inson tarafidan o‘zgartirilgan yoki yozilgan oddiy kitob bo‘lib qoladi. Qur’oni Karimning ushbu shakldagi sifati undagi suralardan birining nomida o‘z aksini topgan:


«Butun olamni (oxirat azobidan) ogohlantirsinlar,  deb o‘z bandasiga (Muhammad (s.a.v.)ga Furqonni nozil qilgan zot hamma narsadan barakotlikdir» ( Furqon, 1-oyat).

Qur’oni Karimda Alloh Ta’olo o‘z kalomi nomini uchta suraning uchta oyatida Furqon deb ataydi:

2. Az-Zikr (o‘zagi ham, ma’nosi ham  «zikr» bilan bir bo‘lgan «tazkira», «zikro» shaklidagi so‘alar ham kelib, Alloh bu kalomini bir joyda «Tazkira» deb atasa, boshqa joida «Zikr» deb atagan: «Bu yod etuvchilar uchun yodnoma(zikr)dir») — eslatma, nasihat, o‘git demakdir. Qur’oni Karimning har bir so‘zi, har bir oyati va har bir surasi insonlarni ogohlikka, imon-e’tiqodga, halollik-poklikka va odob-axloqqa chorlaydi. Qur’on tilovatini eshitgan har bir jonzotning imoni bor yoki yo‘qligidan qagi nazar qalbi yumshaydi, o‘zligini anglaydi va Yaratgan zotga nisbatan betakror hissiyot uning ongini qamrab oladi. Shuning uchun Alloh o‘z kalomini Zikr deb ham nomlagan:


«Odamlarga hukmlarni bayon qilib bering, deb sizga Zikrni nozil qildik». (Nahl, 44)

Qur’oni Karimning sifatlaridan biri bo'lgan "œZikr" atamasi o‘n ikki suraning o‘n beshta oyatida keltirilgan:

3. Al-Kitob. Har qanday xabar, tushuncha va ma’lumot yozilgan sahifalar «kitob» deyiladi. Alloh Ta’olo koinot va undagi narsalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yozib qo‘ygan azaliy manba «Lavhul-mahfuz»ni ham Kitob, «Ummul-kitob» deb atagan. Allohning huzuridan payg‘ambarlar orqali ummatlarga yuborilgan dasturul-amallar, xususan, Qur’oni Karim ham ayni Kitobdir:


«Uning oyatlarini tadbir qilish uchun sizga muborak Kitobni nozil qildik». (Sod, 29-oyat)

Qur’oni Karim  29 suraning 48 ta oyatida «Kitob» nomi bilan atalgan:

4. At-Tanziyl. Bu so‘zning o‘zagi «nazala» bo‘lib, «yuqoridan tushish» ma’no sini bildiradi. Alloh Ta’olo tarafidan «Lavhul-mahfuz»dan Jabroil (a.s.) orqali Yerga, insonlarga tushirilgan muqaddas kitob «tanziyl»dir.


«Albatta, (bu Qur’on) olamlar Parvardigorining nozil qilgan Kitobi   (tanziyl)dir». (Arabcha so‘zlar o‘zbekchaga tarjima qilinganda shakli o‘zgargani uchun, oyatlarning tarjimasida qavs ichida arabcha talaffuzi ham berildi va tagiga chiziq tortish bilan ajratib ham qo‘yildi. Masalan: «Ey odamlar! Sizlarga Rabbingizdan hujjat (burhon) keldi».  Shuaro, 192 )

Tanziyl so‘zi bevosita Qur’oni Karimga nom sifatida 3 suraning 4 oyatida zikr etilgan:


Tanziyl so‘zi Allohning fe’li sifatida esa 5 suraning 5 oyatida kelgan:

5. Al-Haq. Qur’oni Karimda bayon etilgan barcha ma’nolar, xabarlar va ahkomlar haqiqatan Allohning huzuridan yuborilgani, lafzlari esa Allohning kalomi bo‘lgani uchun, uning sifatlaridan biri «Al-Haq», ya’ni haqiqatdir. Qur’ondan avvalgi ilohiy kitoblar ham «Haq» deb atalgan.

Masalan: Sod surasining 26-oyati karimasida Alloh Ta’olo Dovud payg‘ambarga nozil qilgan Zabur kitobini ham «Al-Haq» deb ataydi:


«Ey Dovud, darhaqiqat biz seni Yerda xalifa qildik. Bas sen odamlar orasida Haq (Ushbu oyatning tarjimasida Alovuddin Mansur «Haq hukm bilan» deb izoh bergan, ba’zi manbalarda «adolat bilan» deb tarjima qilingan) (Zaburga muvofiq) hukm qilgin, nafs xohishiga ergashib ketmagin, u seni Alloh yo‘lidan ozdirur». (Sod, 26)

Shuningdek, Qur’oni Karimning nomlaridan biri ham «Al-Haq» dir. Alloh shunday marhamat qilgan:


«Qavmingiz uni(Qur’onni) yolg‘onga chiqardi. Holbuki, u haq edi. Ayting: «Men sizlarga muakkal(soqchi) emasman». (An’om, 66)

Qur’oni Karim 9 suraning 12 oyatida «Al-Haq» sifati bilan keltirilgan:

6. Burhon. Bu so‘z hujjat, dalil va isbot demakdir. Alloh kalomining har bir so‘zi va jumlasi mo‘‘jiza bo‘lib, uning ilohiy kalom ekanligining isbotidir. Shuningdek, Payg‘ambarimiz(s.a.v.)ning payg‘ambarlik vazifasini to‘la ado etganliklarini, Payg‘ambarimiz(s.a.v.)dan oldin o‘tgan payg‘ambarlarning haq payg‘ambar ekanliklarini tasdiqlovchi hujjatdir. Har bir musulmon amalining solih yoki g‘ayri solihligiga hujjatdir. Alloh Ta’olo shunday deydi:


 «Ey odamlar! Sizlarga Rabbingizdan hujjat(burhon) (Aytish joizki, Qur’onning ushbu oyati tafsirida xilma-xil yondashuvlarni kuzatish mumkin. Masalan, Shayx Abdulaziz Mansur «burhon» so‘zini «hujjat» deb tarjima qilgan va «Payg‘ambar va mo‘‘jizalar» deb izoh bergan. Alouddin Mansur ham «burhon»ni «hujjat» deb o‘girgan va (ya’ni, hazrati Muxammad alayhissalom Payg‘ambar qilib yuborildilar) deb izoh bergan.  Marhum Muxammadjon Hindistoniy esa: «Ey insonlar, Parvardigoringiz tarafidan sizlarga dini islomni haqligiga oyatlar va ravshan dalillar keldi»,  deb tarjima qilgan. Ibn Kasir ushbu oyati karimaning tafsirida «Payg‘ambar» so‘ziga mutlaqo ishora qilmagan va keyingi oyati  karimaning ma’nosiga bog‘lab, «burhon»dan murod Qur’on ekanligini bayon etgan ) keldi». (Niso, 174)

7. Bayon va tibyon. Bu so‘zlarning ikkovi ham «mubin», ya’ni «ochiq-oydin, ravshan qilib beruvchi» ma’nosida bo‘lib, Qur’onning haqiqatlari insonlarga ochiq-oydin tushuntirib berilgan. Tushunish murakkab bo‘lgan ba’zi oyatlar boshqa ochiq ma’noli mufassal oyatlar bilan sharhlangan, ya’ni birorta muhkam oyat (Shar’iy hukmlar chiqariladigan oyat)ning ma’nosi maxfiy qolmagandir. Shuning uchun Alloh Ta’olo Qur’onni bir joyda «bayon» deb, boshqa joyda «tibyon» deb sifatlagan bo‘lsa, ba’zi oyatlarda Qur’onni «Mubin» kalimasi bilan tavsiflagan:


«Sizga hamma narsani bayon qilib beruvchi(tibyon), hidoyat, rahmat va musulmonlar uchun bashorat bo‘lgan Kitobni(Qur’onni) nozil qildik». (Nahl, 89)


«Bu (Qur’on) odamlar uchun bayonot(bayon) hamda taqvodorlar uchun hidoyat va nasihatdir». (Oli Imron, 138)


«Alif, Lom, Ro. Ushbu oyatlar Kitob va ravshan(mubin) Qur’onning oyatlaridir». (Hijr, 1)

8. Hudo. Bu so‘z arab tilida «hidoyat», ya’ni to‘g‘ri yo‘lni topmoq ma’nosi dagi «ismi masdar» bo‘lib, mazmuni «ma’naviy to‘g‘ri yo‘l, taqvo» dir. Qur’oni Karimda bayon etilgan ahkomlar, unga to‘la amal qilgan musulmonni dunyoda ham, oxiratda ham saodatga olib boradi. Demak, taqvodor to‘g‘ri yo‘lda yuruvchi mo‘‘mindir. Alloh Ta’olo shunday marhamat qiladi:


«Ushbu (ilohiy) Kitob (Qur’on) shubhadan xoli va (u shunday) taqvodorlar uchun hidoyat(hudo)dir». (Baqara, 2)