Mo‘minlar Qur’on xulqini hayotning ma’lum qism, ma’lum onlariga emas, balki har on, har sohasiga dastur qilib oladilar. Alloh amrlarini bajarishda tirishqoqlik ko‘rsatib, solih amallar qilishda bardavom bo‘ladilar. Alloh taoloning:


"Sen: "Albatta, mening namozim, ibodatlarim, hayot va mamotim olamlarning Robbi Alloh uchundir", deb ayt" («An’om», 162) oyatini mudom yodda tutib, ko‘plab solih amallar qilishga intiladilar. Ular uchun bu intilishning chegarasi, to‘xtovi bo‘lmaydi. Mo‘min uchun bir ishning tamom bo‘lishi, boshqa ishni boshlash kerakligini bildiradi. Chunki mo‘min dunyoda o‘zi uchun imkon sifatida berilgan har soniyani Alloh roziligini topish uchun sarflaydi. Bu bilan o‘tkazgan har soniyaning hisobini oxiratda oson berib, yaratuvchisi oldida yuzi yorug‘ bo‘lishini ko‘zlaydi. Shu sababli ular umrning har daqiqasini Alloh xushnud bo‘ladigan tarzda o‘tkazishga harakat qiladilar.


"Va Alloh hidoyatga yurganlarning hidoyatini ziyoda qiladi. Boqiy qoluvchi solih amallar, Robbing nazdida, savob jihatidan yaxshiroqdir va oqibat jihatidan yaxshiroqdir" («Maryam», 76).

Johil insonlarning bu boradagi tutumi moddaparastlik mantig‘iga asoslangan bo‘lib, ular oxirat hayotiga ishonchsizlik va shubha bilan qarashadi. Shu sababli ular ibodatlarni to‘la ado etishga e’tiborsizlik qilishadi. Mo‘minlarning ulardan ustunligi quyidagi oyat talablariga to‘liq javob berishlarida namoyon bo‘ladi.


"Ular g‘aybga iymon keltirurlar, namozni to‘kis o‘qirlar va biz ularga bergan rizqdan nafaqa qilurlar. Va ular senga va sendan ilgari nozil qylyngan narsaga iymon keltiradilar va oxiratga aniq ishonadilar. Ana o‘shalar, Robbilaridan bo‘lgan hidoyatdadirlar, ana o‘shalar, o‘shalargina   najot topguvchilardir" («Baqara», 3-5).

Oyatda zikr qilingan sifatlar insonlar uchun juda muhim bo‘lib, ularning barini o‘zida mujassam etganlargina Qur’on hidoyatidan bahramand bo‘la oladilar.

Har yangi kunni Alloh roziligini topish harakatida o‘tkazgan mo‘min uchun ibodatlarni ado etish buyuk zavq bag‘ishlaydi, u kun bo‘yi bajargan har bir ishida Allohni eslaydi. Uning cheksiz qudrati, ilmi, marhamati va boshqa sifatlari haqida chuqur mushohada qiladi. Bunday qilish quyidagi oyatlar hukmini hayotga tatbiq etishning bir ko‘rinishidir:


"...Robbingni ko‘p esla va ertayu kech tasbih ayt" («Oli Imron», 41).


"Robbingni ertayu kech ichingda tazarru’-la qo‘rqib, ovoz chiqarib gapirmay zikr qil va g‘ofillardan bo‘lma" («A’rof», 205).

Bunga amal qilgan mo‘minlar har vaqt xotirjam va baxtiyordirlar. Chunki


"Ogoh bo‘lingizkim, Allohni zikr qilish bilan qalblar orom olur" («Ra’d», 28) oyatida Robbimiz qalblar yolg‘iz Uning zikri bilan orom topishini bildirgan.

Qur’onni o‘zlari uchun dastur qilganlar, Alloh amr etgan besh vaqt namoz, ro‘za, zakot, haj singari farz ibodatlarni tirishqoqlik bilan bajaradilar.
Hech narsa ularni bu ibodatlarni ado etmasliklari uchun bahona bo‘la olmaydi. Misol uchun namoz: ular besh vaqt namozni o‘z vaqtida ado etishga jiddiy qaraydilar. Dunyoviy ishlar namozni ado etish uchun to‘sqinlik qilishiga yo‘l bermaydilar. Ular Allohga yaqinlashtiruvchi bu ibodatni buyuk zavq, hayajon, xushu’ va xuzu’ bilan ado etadilar. Allohga qalbi bilan yuzlanmagan, riyo uchun namoz o‘qiganlar hech qachon mo‘min kabi ibodat qilish baxtini, lazzatini his qila olmaydi. Ming afsuski, ular bandalik burchi bo‘lgan namoz ibodatini yolg‘iz qolganlarida "unutib" qo‘yadilar. Riyokorlarga xos bu sifat haqida Alloh taolo shunday marhamat qilgan:


«Bir namozxonlarga vayl bo‘lsinki, ular namozlarini unutguvchilardir» («Ma’un», 4-5).

Ba’zilar ibodatni namoz, ro‘za, zakot, hajdangina iborat deb tor doirada tushunadilar. Besh vaqt namoz o‘qib, Ramazon ro‘zasini tutib ibodatlarni to‘kis bajarib, o‘zlarining iborasi bilan aytganda, "jannatga yo‘llanma oldim" deb o‘ylaydilar. Vaholanki, ibodat faqat namoz, ro‘za, zakot, haj bilan chegaralanmagan. Aslida ibodat Allohga bo‘ysunish, itoat qilish, ya’ni Alloh roziligi uchun harakat qilishdir. Mo‘min uchun namoz qanchalik muhim ibodat bo‘lsa, g‘azabni yengish, xushmuomala bo‘lish, huda-behudaga tortishmaslik kabi Alloh roziligi uchun qilingan har bir harakat ham ibodatdir.

Mo‘minlar Qur’on xulqini imkon qadar hayotlariga tatbiq etar ekanlar, yaxshilikka buyurib yomonlikdan qaytarish, Qur’on xulqi bilan yashashga da’vat etish singari ibodatlar kundalik hayotlartsning mazmunini tashkil qiladi. Ular Allohning haq dininig Islom axloqining naqadar go‘zalligini o‘z hatti-harakatlari orqali insonlarga yetkazish mas’uliyati bilan yashaydilar. Bu mas’uliyat hissi faqat g‘ayridinlar orasida emas, balki mo‘minlarning o‘zaro munosabatlarida ham aks etib, bir-birlariga ibrat bo‘lishga harakat qiladilar. Ularning sifatlari "Tavba" surasida quyidagicha vasf qilingan:


"Mo‘min erkaklar va mo‘mina ayollar bir-birlariga do‘stdirlar. Ular yaxshilikka buyururlar, yomonlikdan qaytarurlar, namozni to‘kis ado eturlar, zakotni berurlar hamda Allohga va uning Rasuliga itoat qilurlar. Ana o‘shalarga Alloh tezda rahm qilur. Albatta, Alloh g‘olib va hikmatli zotdir" (71-oyat).

Mo‘min boshqalarni go‘zal axloqqa da’vat etish uchun imkon qadar g‘ayrat qiladi. Allohning borligi, birligi, sifatlari, insonning yaratilishidan maqsad, Allohga xush kelgan amallar, Qur’onga ko‘ra yaxshi va yomon, haq va botil, jannat va jahannam singari ko‘plab diniy mavzularda tushuncha beradi. Mo‘minlarning o‘zaro munosabatlari oddiy muloqot bo‘lmasdan, balki islomiy bilimlarini boyitishga, bir-birlaridan o‘rganishga, bir-birlarini to‘ldirishga xizmat qiladi. Ular Islom axloqining afzalligini ko‘rsatishda faqat o‘zaro suhbatlardan emas, balki radio, televizor, internet, kitob, jurnal singari ommaviy axborot vositalaridan ham foydalanadilar. Insonlarni Qur’on xulqiga da’vat etish uchun islomiy bilimlarni chuqur egallash va qat’iy amal qilish lozimligini biladilar. Shu sababli muttasil ravishda Qur’on ilmi va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam sunnatlarini o‘rganib, bu boradagi' bilimlarini boyitib, axloqlarini ham shunga mutanosib ravishda takomillashtirishga harakat qiladilar.

Kun tugab, atrofni asta-sekin qorong‘ulik bosib kelishi — tunning boshlanishida tafakkur qiluvchilar uchun ko‘plab hikmatlar bordir. Alloh taolo, —


"Kecha ham ular uchun (bizning qudratimizni ko‘rsatib turadigan) bir oyatdir: Biz undan kunduzni yechib olishnmiz bnlan banogoh ular zulmatda qolurlar" («Yosin», 37) yoki, —


"Kechani kunduzga kiritursan va kunduzni kechaga kiritursan, o‘likdan tirikni chiqarursan va tirikdan o‘lnkniyanqarursan hamda xohlagan kishingga rizq berursai" deb ayt" («Oli Imron», 27) oyatlari bilan bu haqiqatni insonlarga bildirgan.

Qorong‘u bo‘lib turgan kechada asta-sekin tong yorishib borishi, xuddi kecha kunduzning ichiga kirib borayotgandek yoki oqshom tusha boshlaganda, kunduz kechaning ichiga kirib ketayotgandek tuyuladi. Bundan tashqari, quyoshning asta-sekin botishi, qorong‘ulikning birdaniga emas, sekin-sekin tushishi, borliqni zulmat qoplab oy va yulduzlarning birin-ketin paydo bo‘lishidek oddiy tuyulgan bu tabiat hodisasida jonzotlar uchun Allohning buyuk marhamati bor.

Faraz qiling, siz birdaniga yorug‘likdan qorong‘ulikka kirib qoldingiz. Ko‘zlaringiz to qorong‘ulikka o‘rganguncha ancha vaqt o‘tadi, qiynalasiz. Yoki aksincha, qorong‘ulikdan birdaniga quyoshli joyga chiqdingiz, vujudingiz quyosh nuriga tob berolmay, kasallikka chalinishi mumkin. Kecha va kunduzning almashinishida yorug‘likdan qorong‘ulikka, yoki qorong‘ulikdan yorug‘likka asta-sekinlik bilan o‘tishdagi tabiat hodisasiga barcha jonzotlar osonlikcha moslashadilar. Bu hodisadagi tafovut keskin bo‘lmaganligi tufayli, ular hech qanday zarar ko‘rmaydilar. Qur’on axloqi bilan xulqlangan mo‘min bularni o‘ylaganda yana bir bor Allohning


"Marhamatlilarning eng marhamatlisi" (Yusuf», 92) ekanligini e’tirof etadi.

Shubhasiz, kecha va kunduzning ketma-ket kelishi, voqealarning asta-sekinlik bilan yuz berishi Allohning insonlar uchun yaratgan hisobsiz ne’matlaridan biridir. Insonlar buni yaxshilab anglab yetishlari uchun Robbimiz quyidagicha marhamat qilgan:


"(Ey Muhammad), ayting: "Xabar beringiz-chi, agar Alloh kechani qiyomat kunigacha ustingizda mangu qilib qo‘ysa, Allohdan o‘zga qaysi bir iloh sizlarga biron yorug‘lik keltira olur?! Axir anglamaysizlarmi?" Ayting: Xabar beringiz-chi, agar Alloh kunduzni qiyomat kunigacha ustingizda mangu kilib qo‘ysa, Allohdan o‘zga qaysi bir iloh sizlarga orom oladigan kechani keltira olur?! Axir ko‘rmaysizlarmi?" («Qasos», 71-72).

Kecha va kunduzning muntazam ravishda almashinib turishi, ular o‘rtasidagi muvozanatning saqlanishi, tun qisqarsa, kunning uzayishi va aksincha kun qisqarsa tunning uzayishi — borliqning yagona yaratuvchisi — Allohdandir.

Insonlar tomonidan eng mukammal yaratilgan soatlar ham bir kecha-kunduzda ma’lum daqiqalarga "adashadi", biroqkun bilan tunning almashishi, fasllarning bir-biriga joy berishi, ular bilan bog‘liq turli mavsumiy, Alloh tomonidan belgilab qo‘yilgan qonunlar asosidagi tabiat hodisalarida hech qanday mavhumlik yo‘q.


"Quyosh o‘z joyida harakatlanib turadi, ulug‘ va aziz Alloh shuni taqdir qilgandir. Oyga esa xos manzillarni belgilab qo‘yganmiz, hatto tok novdasiga o‘xshab qoladi. Quyosh oyning o‘rniga chiqmaydi. Kechasi kunduzidan o‘tib ketmaydi va barchalari falakda suzib yuradi" («Yosin», 38-40).

Agar Alloh istasa yer yuzi faqat kunduz yoki srhQat kechadan iborat bo‘lishi mumkin. Faqat jonzotlar bunga chyday olmaydilar. Shubhasiz Alloh kecha va kunduzni bexato tizim asosida yer yuzidagi jonzotlar, o‘simlik dunyosining yashashi uchun qulay sharoit qilib yaratgan. Bu esa Uning shafqat va marhamati cheksiz Zot ekanligining yorqin dalilidir. Yuqorida "Qasos" surasidan keltirilgan 71-72- oyatlarning davomidagi oyatda Alloh taolo shunday marhamat qilgan:


"(Alloh) sizlar uchun kecha va kunduzni unda (ya’ni kechada) orom olishlaringiz, (kunduzni esa) Uning fazl-rizqidan istashlaringiz va shukr qilishlaringiz uchun paydo qilib qo‘ygani Uning rahmat-marhamatidandir" («Qasos», 73).

Kecha va kunduzning tartib bilan kelishidagi hikmatlarni faqat tafakkur qiluvchi aql egalari, Allohdan qo‘rquvchi va Qur’on xulqi bilan yashovchilargina e’tirof etadilar.


"Albatta, kecha va kunduzning almashib turishida va Alloh osmonlaru yerda yaratgan narsalarda taqvo qiladigan qavmlar uchun oyat-belgilar bordir" («Yunus», 6).

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لأولِي الألْبَابِ

"Albatta, osmonlaru yerning yaratilishida va kecha-kunduzning almashinishida aql egalari uchun belgilar bor" («Oli Imron», 190).


"Albatta, osmonlaru yerning yaratilishida, kechayu kunduzning almashib turishida, odamlarga manfaatli narsalari ila dengizda yurib turgan kemada, Allohning osmondan tushirib, u bilan o‘lik yerni tiriltirishi va unda turli jondorlarni taratishida, shamollarning yo‘naltirilnshida, osmonu yer orasida itoatgo‘y aql yurituvchi qavmlar uchun belgilar bor" («Baqara», 164).