Oriflardan biri deydi: "O’lim farishtasi (unga Ollohning salomi bo‘lsin) bandasiga ko‘rinib: "Bir soatlmk umring qoldi, uni bir daqiqaga ham uzaytirolmaysan", desa, banda afsus va nadomat bilan shunday hasrat chekadiki, o‘sha qolgan bir soatini tavbalarg‘a to‘la, xatolari o‘nglangan boshqa bir soatga almashtirish uchun borini, agar butun dunyo uniki bo‘lsa, barcha-barchasini sarflag‘an bo‘lardi. Lekin qani bunga yo‘l topolsa!" Alloh taoloning oyatlari ham shu ma’nolarga ishorat qiladi:


""¦ular bilan o‘zlari istaydigan narsaning (ya’ni iymon keltirib, do‘zax azobidan qutulib qolishining) o‘rtasi to‘sib qo‘yildi" (Saba’ surasi, 54).


"Sizlarning (har) biringizga o‘lim kelib, u: "Parvardigorim, meni ozgina muddatga (hayotda) qoldirsang, men xayr-sadaqa qilib, solih (banda)lardan bo‘lsam", deb qolishdan ilgari — Biz sizlarga rizq qilib bergan narsalardan infoq-ehson qilingiz! Alloh biron jonni ajali kelgan vaqtida (vafot ettirmasdan) qoldirmas" (Munofiqun surasi, 10—11).

Oyatdagi "alajalul qarib", ya’ni "ozgina muddat" so‘zining tafsirida aytiladi: "Parda ko‘tarilar ekan, banda o‘lim farishtasiga;

— Ey Malakul-mavt, bir kungina muhlat ber, Rabbimga yuzlanib kechirim so‘ray, gunohlarimdan tavba qilay, nafsim uchun bir solih amal hozirlay, — deydi.

Shunda Malakul mavt aytadi:

— Kunlarni tugatding, kun qolmadi.

— Loaqal bir soatgina muhlat ber.

— Soatlar bitdi, endi soat yo‘q".

Bas, tavba eshigi unga yopiladi. Jon g‘arg‘araga keladi, so‘nggi nafas bo‘g‘izda titraydi, g‘ussaga to‘la noumid ko‘zlar umrning zoe’ ketganidan achchiq nadomat va so‘ngsiz hasrat ila jovdiraydi. Bu holatlar zarbidan iymon iztirob chekadi.

So‘nggi nafaslarda Allohdan rahmat yetib, jon tavhid bilan chiqsa, naqadar go‘zal xotima! Alloh asrasin, taqdirda badbaxtlik bitilgan bo‘lsa, jon shak-shubha va iztirob bilan chiqadi. Bu juda yomon xotima! Xuddi ushbu oyatlarda aytilganidek:


"Mudom gunoh ishlar qilib yurib, qachonki (birovlariga) o‘lim kelganida: "Endi tavba qildim" deydigan va kofir holda o‘lib ketadigan kimsalarning tavbalari qabul qilinmas. Ular uchun alamli azobni tayyorlab qo‘ygavmiz" (Niso surasi, 18)


"Albatta, Alloh tavbalarni qabul qilish faqat biror gunohni nodonlik bilan qilib qo‘yib, so‘ngra darhol tavba qiladigan kishilar uchundir" (Niso, 17-oyat).

Ya’ni xato qilgan zahoti xatodan pushaymon bo‘lish, xatoning izini darhol bir yaxshi ish bilan yuvish lozim. Toki xatolar to‘planib, qalbda o‘chmas iz qoldirmasin, shuning uchun ham Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: "Yomonlikka uni yo‘q qiluvchi yaxshilikni ergashtir", deganlar. Shunindek, Luqmoni Hakim ham o‘g‘liga aytganlar: "Ey o‘g‘lim, tavbani kechiktirma! Chunki o‘lim kutilmaganda keladi. Kim tavbani kechiktirib, najotga shoshilmas ekan, ikkita katta xatar ichida qoladi. Bittasi, gunohlar zulmati to‘planmb, qalbni to‘la qoplaydi, so‘ng uni muhrlab tashlaydi. Gunoh muhrlangan qalbdan o‘chmaydi. Ikkinchi xatar shuki, kasallik yoki o‘lim tavbadan ilgari kelib, xatolarni o‘nglash uchun vaqt qolmaydi".

Xabarda kelganidek:

"Jahannam ahli qichqirig‘ining aksari tavbani kechiktirishdandir". (Ya’ni jahannam azobiga chidayolmay baqirayotganlarning ko‘ptchiligi tavbani kechiktirgan kishilardir.)

Kim Alloh huzuriga sog‘lom qalb bilan borar ekan, najot topadi. Qalb Alloh taolodan bandasiga berilgan omonatdir. Umr ham Allohning omonati.
Shuningdek, toatga sabab bo‘luvchi barcha narsalar omonat. Kimki omonatga xiyonat qilib, tavba qilmasa, xatarli jazoga yo‘liqajak.

Oriflardan biri deydi: "Alloh taoloning bandasiga tegishli ikkita siri bor. Ulug‘ va qudratli zot ilhom yo‘li bilan bu sirlarni bandasiga bildirgan. Avvalgisi shuki, bola ona qornidan chiqar ekan, unga aytadi: "Bandam, pok va toza holda seni dunyoga keltirdim, umringni senga ishonib topshirdim, omonatga berdim. Bas, omonatni qanday saqlashingni o‘yla, ro‘baro‘ bo‘lursan!" Keyingisi shuki, ruh bandadan chiqyotganida Alloh taolo aytadi: "Bandam, ishonib topshirgan omonatimni nima qilding? Ahdga ko‘ra, Menga ro‘baro‘ bo‘lguningcha uni saqlay oldingmi? Agar omonatimni saqlagan bo‘lsang, ahdimga vafo qilib, mukofot bilan qarshilayman. Agar omonatimga xiyonat qilgan bo‘lsang, omonatni talab qilib, jazo bilan kutib olaman". Alloh taoloning ushbu so‘zlari bunga ishoradir:


"Allohga tavba qiling. Shunda men ham ahdga vafo qilaman..." (Baqara surasi, 40)


"Ular (ya’ni mo‘minlar) o‘zlariga ishonilgan omonatlarga va bergan ahdu paymonlariga rioya qiluvchi kishilardir" (Mo‘minun surasi, 8-oyat).

Bilgilki, agar "qabul" (qabul bo‘lish) so‘zining ma’nosini fahmlasang, har qanday sahih tavbaning maqbul ekaniga shubhang qolmaydi. Qur’on nurlaridan quvvat olib, basirat ko‘zi bilan ko‘ruvchilar biladilar: har qanday salim qalb Alloh huzurida maqbuldir; oxiratda Alloh taologa qo‘shni — yaqin bo‘lish saodati bilan ne’matlangandir; Alloh taoloning diydoriga boqiy ko‘z bilan nazar solishga hoz1fdir. Qalb aslan salim yaratilishi, har bir chaqaloq islomiy fitratda dunyoga kelishi, keyinchalik gunohlar g‘ubori va zulmati qalb salomatligini yemirishi ularga ma’lum. Ular biladilar: nadomat o‘ti gunohlar g‘uborini, kuydirib kul qiladi, yaxshi amallar nuri yomon amallar zulmatini qalbning yuzidan sidirib tashlaydi.

Kir quyqasi sovunning ko‘pirtirishiga, tun sharpasi Kuyosh yog‘dusiga dosh berolmaganidek, ma’siyatlar zulmati savob amallar nuriga toqat qilolmaydi. Bu dunyo sultonlari kir ko‘ylakni libos o‘rnida qabul qilmas ekan, nechun butun olamlar rabbi bo‘lgan Alloh taolo qoraygan qalbni o‘ziga qo‘shni — yaqin bo‘lishga munbsib bilsin?! Iflos yumushlarda ishlatilgan libos kir bo‘lgani kabi shahvatlar yo‘lida ishlatilgan qalb ham kirlanadi. Kirini ketkazib, toza qilish uchun libosni issik suvda sovun bilan yuvish lozim. Qalb esa, tavba ko‘z yoshlari va nadomat o‘ti bilan govilsaptna, bunday kirg‘uborlardan poklanadi. Har qanday toza libos yoqimli bo‘lganidek, qalb ham po kiza bo‘lsagina maqbuldir.

Tozalik va poklash sizning zimmangizda. Qabul esa taqdiri azaliyda bitib qo‘yilgan, Alloh taolo huzuridan beriladigan ne’matdir. Ulug‘ va qudratli Alloh uni o‘z kalomida "falah" (najot) deb nomladi:


"Darhaqiqat, uni (qalbni) poklagan kishi najot topdi" (Vash-Shams surasi, 9).

Qalb ma’siyatdan va toatdan bir-biriga zid ta’sirlar oladi. Jaholat zulmat lafzi bilan sifatlanganidek, ma’siyatdan olingan ta’sirga ham zulmat sifatini berish mumkin. Shuningdek, ilm nur lafzi bilan sifatlanganidek, toatdan olingap ta’sirga nur sifati beriladi. Nur va zulmat qaramaqarshi ikkita xilqat bo‘lgani uchun ularning orasini zaruriy ziddiyat ajratib turadi. Demak. o‘zaro zid bo‘lgan nur va zulmatning birlashuvi tasavvurdan yiroqdir.

Kimki mana shu aytilganlarni ko‘z bilan ko‘rgandan so‘ng hosil bo‘ladigan bilishdan kuchliroq deb tan olingan ma’rifat bilan, ya’ni moddiy emas, ma’naviy vositalar bilan anglamas ekan, u go‘yo dinning mag‘zini qo‘yib, po‘stini olgak kishiga o‘xshaydi. U kishi dinning o‘ziga emas, uning nomigagina bog‘langan. Qalbi dinning haqiqatini, hatto o‘z nafsining haqiqatini, uning sifatlarini bilishdan to‘silgandir. O’z nafsini tanimagan kishi boshqani qanday tanisin?

Uzoq vaqt davomida yig‘ilib, libosning to‘qimalarigacha singib ketgan kirlarni shunchaki sovun yordamida chayish bilan ketkazib bo‘lmaydi. Sovun bunday yopishqoq kir — dog‘larni butkul ketkazishga qodir emas. Bu xuddi gunohlar yig‘ilib, ichkarini zang qoplab, qalbning muhrlanib qolishiga o‘xshaydi. Muhrlangan qalb toatga kaytish neligini, tavba qilish nimaligini bilmaydi.

Bunday qalb egasi ba’zan tilida "tavba qildim", deydi, Bamisoli, matoii oqqa bo‘yovchi kishi til uchida "ko‘ylakni yuvdim", deganidek. Aslida bu bilan libos poklanmaydi. To libosga o‘rnashgan kir-dog‘ uning ziddi bo‘lgan narsani qo‘llab poklanmagunicha, libos o‘zining asl sifati poklikka qaytmagunicha bu hol davom etaveradi. Bu tavbadan yuz o‘girish holatidir. Bu holat bizga begona emas. Dunyoga quchog‘ini to‘la ochib, Allohdan batamom yuz o‘girgan kishilarning barchasida bu holni kuzatish mumkin.

Tavbaning qabul bo‘lishi xususida aytilgan bu gaplar basirat egasi bo‘lgan kishilarga kifoyadir. Shunday bo‘lsa ham oyatlar, xabarlar va asarlarni naql qilish, bilish bilan ularni tasdiqlaymiz. Negaki, har qanday jiddiy kuzatuv, jiddiy mulohazaga Kitob va sunnat guvoh bo‘lmas ekan, u ishonchsizdir. Alloh taolo aytadi:


"U (Alloh) bandalaridan tavba-tazarrupi qabul qiladigan, yomonliklarni avf etadigan va qiladigan ishlaringizni biladigan zotdir" (Sho‘ro, 25).


"(Ushbu Qur’on) qudratli va bilguvchi, gunohni magfirat qilguvchi, tavba-tazarruii qabul qilguvchi, azobi qattiq va in’om-ehson egasi bo‘lmish Alloh tomonidan nozil qilingan Kitobdir" (G’ofir surasi, 2 — 3).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar:

"Albatta, ulug‘ va qudratli Alloh, to quyosh mag‘ribdan chiqadigan kun kelgunicha kechadan kunduzga qadar, kunduzdan kechaga qadar tavbaga qo‘l ochadi" (Muslim rivoyati).

"Tavbaga qo‘l ochish"dan murod tavbani xohlamoqdir. Ya’ni Alloh taolo bandasining tavba qilishini istaydi. Istak qabulni taqozo etadi. Kishi biron narsani istamasa, uni qabul qilishi ham mumkin, qabul qilmasligi ham mumkin. Lekin istasa, albatta qabul qiladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar:

"Agar ko‘kka yetgudek gunohlar qilib, keyin xatolaringizdan pushaymon bo‘lsangiz, albatta Alloh tavbangizni qabul qiladi" (Ibn Moja rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Banda gunoh qiladi, keyin shu gunohi tufayli jannatga kiradi", - dedilar. "Bu qanday bo‘ladi, ey Rasululloh?" deb so‘rashdi. "Sodir etgan gunohi doimo o‘zining ko‘z o‘ngida turadi. Gunohdan tavba qiladi, undan qochadi, hatto jannatga kiradi", - dedilar Nabiy alayhissalom (Ibn Muborak rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yana aytadilar: "Gunohning kafforati pushaymonlikdir" (Ahmad, Tabaroniy, Bayhaqiylar rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: "Gunohdan tavba qiluvchi kishi gunohi yo‘q kishi kabidir".

Rivoyat qilinishicha, bir habashiy janob Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan: "Ey Allohning rasuli, men fahsh ishlar qilgan edim, endi tavba qilishim kerakmi?"- deb so‘radi. "Ha", - dedilar Sarvari olam. U asta yura boshladi, so‘ng orqasiga qaytib, yana so‘radi: "Ey Allohning rasuli, u ishlarni qilganimda Alloh meni ko‘rib turganmidi?" "Ha", - dedilar yana Nabiy sollallohu alayhi vasallam. Shunda habashiy chinqirib yubordi va o‘sha zahoti jon taslim qildi".

Rivoyat qilinishicha, Alloh taolo iblisni la’natlagan paytda mal’un iblis Alloh taolodan muhlat so‘radi. "Qiyomatgacha senga muhlat berdim", - dedi ulug‘ va qudratli Zot. "Ulug‘ligingga qasamki, — dedi Iblis, — to joni jasadini tark etmagunicha, Odam farzandlarining qalbidan chikmayman". "Ulug‘ligmm va buyukligimga qasamki,  dedi ulug‘ va buyuk Zot,  to ruhi tanasida ekan, bandalarim uchun tavba eshigi ochiqdir" (Ahmad, Abu Ya’lo, Hakim rivoyati, sahih).

Bunday xabarlarni ko‘plab keltirish mumkin.


Endi asarlarga quloq tutaylik.....

Said ibn Musayyab Alloh taoloning:
 

"Zero, u tavba qiluvchilarni mag'firat etuvchi bo‘lgan Zotdir" (Isro surasi, 25) oyati xususida deydi: "Bu oyat gunoh qilgan, so‘ng gunohidan tavba qilgan, keyin yana gunoh qilib, gunohidan tavba qilgan kishi xususidadir".(Sanadi noma’lum).

Fuzayl deydi: "Alloh taolo: "Gunohkorlarga xushxabar bering, agar tavba etsalar qabul qilaman. Siddiqlarni ogoh eting, agar ularga adlim bilan hukm yurgizsam, azoblanajaklar", deb aytgan".

Talq ibn Habib deydi: "Allohning haqlari bandasining u haqlarni ado qilishidan ulug‘roqdir. (Ya’ni banda qanchalik urinmasin. bu haqlarni to‘la ado qilolmaydi.) Lekin banda tavba bilan tong ottiradi va tavba bilan kun bottiradi".

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu deydi: "Kimki gunohini eslab alam cheksa, keyin qalbida bundan qo‘rquv hosil bo‘lsa, uning bu gunohi Ummul kitobdan (Lavhul mahfuz) o‘chiriladi".

Rivoyat qilinadi: "Bani Isroil payg‘ambarlaridan biri gunoh sodir etdi. Alloh taolo unga vahiy qildi: "...Ulug‘ligim haqqi, agar yana takrorlasang, albatga seni azoblayman". Shunda u: "Ey Rabbim, Sen Sensan, men menman. Ulug‘ligingga qasamki, agar o‘zing meni asramasang, shaksiz yana gunohga botaman". Keyin Alloh taolo uni gunohdan saqladi".

O’tgan azizlardan biri deydi: "Banda bir gunohni sodir etar ekan, to jannatga kirguncha undan pushaymon yeydi. Shunda Iblis: Koshkiydi, uni gunohga botirmagan bo‘lsam", deb afsus chekadi".