Habib ibn Sobit deydi: "Qiyomat kuni kishiga gunohlari ko‘rsatiladi. Keyin u gunohi yonidan o‘tayotib: "Axir men gunohdan qo‘rqmasmidim?!" deb aytadi. Shunda uning gunohi kechiriladi.

Rivoyat qilinishicha, bir kishi Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan; "Sodir etgan gunohim uchun tavba bormi?" deb so‘radi. Ibn Mas’ud roziyallohu anhu undan yuzini o‘tirdilar. Keyin yana unga qayrilib qaradi va ko‘zlaridan yosh oqayotganini ko‘rdi. So‘ng unga dedi: "Jannatning sakkizta eshigi bor, bittasidan boshqa barchasi ochiladi va yopiladi. Faqat bitta tavba eshigigina doimo ochiqdir. Eshikning yopilmasdan ochiq turishi uchun bitta farishta tayinlangan. Bas, noumid bo‘lma, solih amal qil!"

Abdurahmon ibn Abu Qosim deydi: "Alloh taoloning:


"Agar (kufridan) to‘xtasalar, o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinur" (Anfol, 38), degan oyatini esladik. Shunda Abdurahim: "Umid qilamanki, musulmon kishi Alloh huzurida bundanda go‘zal holatda bo‘ladi. Endi anglayapman, musulmonning tavbasi islomdan keyingi islom kabi ekan", - dedi".

Abdulloh ibn Salom roziyallohu anhu deydi: "Sizga faqat Allohning Rasulidan yoki Allohning kitobidan shuni aytamanki, banda biror gunohni qilib qo‘yib, keyin ko‘z yumib ochgunicha undan pushaymon bo‘lar ekan, gunohi ko‘z yumib ochishidan ham tezroq to‘kiladi".

Umar roziyallohu anhu deydi: "Tavba qiluvchilar majlisiga shoshiling, chunki, ular qalblari halim zotlardir".

Bir kishi: "Alloh qachon meni mag‘firat qilishini bilaman", - dedi. "Qachon?" deb so‘rashdi. "Tavbam qabul bo‘lgan zahoti", - dedi u.

Yana biri aytadi: "Men mag‘firatdan mahrum bo‘lishdan ko‘ra tavbadan mahrum bo‘lishdan ko‘proq qo‘rqaman".

Rivoyat qilinishicha, Bani Isroilda bir yosh yigit bor ekan. U Alloh taologa yigirma yil ibodat qilibdi. Keyin yana ymgirma yil gunoh ishlar bilan mashg‘ul bo‘libdi. Kunlardan bir kuni oynaga qarab, soqoliga oq oralaganini ko‘ribdi. Bundan noxush bo‘lib, iltijo qilibdi: "Ilohim, yigirma yil senga itoat etdim, keyin yigirma yil ma’siyatga botdim. Endi o‘zingga qaytsam, tavbamni qabul qilurmisan?" Shunda g‘oyibdan sado kelibdi; "Bizni suyding, biz ham seni suydik, bizni tark etding, biz ham seni tark etdik, bizga itoatsizlik qilding, senga muhlat berdik. Agar bizga qaytsang, tavbangni qabul qilurmiz".

Alloh taolo rahmatgiga olsin, Zunnun Misriy deydi: "Allohning shunday qullari bor, ular gunoh darajalrrini qalbning nazar tushadigan joylariga ekdilar va uni tavba suvi bilan sug’ordilar. Daraxtlar pushaymonlik va hazinlik hosilini berdi. Ular jununsiz majnun bo‘ldilarr. Ular hayrat ichra qotdilar, lekin hayratdan duduqlanib, soqovlanib qolmadilar. Chunki, ular Alloh va Rasulini taniguvchi bolig’, fasih, orif edilar. Keyin ular safo kosasini simirdilar, natijada uzoq sinovlarga sabrli bo‘lishii meros qilib oldilar. So‘ngra ularning qalblari molakut olamida bexud bo‘ldi, fikrlari jabarut pardalari aro kezdi. Ular nadomat ravoqining soyasida to‘xtadilar va gunohlar sahifasini o‘qidilar. Natijada ular o‘z nafslariga qo’rqinchu qayg’uni meros qoldirdilar. Hatto taqvo narvoni bilan zuhd cho’qqisiga ko’tarildilar. Dunyodan kechish achchig’ini shirin dedilar, qo‘pol, dag’al to’shakni mayin bildilar. Hatto najot qal’asini egallab, omonlik xalqasini mahkam tutdilar to‘liq bo‘lganida tavbaning shubhasiz maqbulligi bildilar. Ruhlari yuksak-yukspklarga talpinib, jannat bog’larida qo‘nim topdilar. Tiriklik dengiziga sho‘ng’ib, qo‘rquv va qayg’u handaqlarini ko‘mdilar. Ishqsu ishtiyoq ko‘priklaridan o‘tib, ilm maydoniga chodir tikdilar. Hikmat daryosidan hovuchlab ichib, zako kemasiga mindilar. Najot shamoli esib, omonlik bahrida suzib ketdilar. So‘ngra sakinat bog’lariga, izzat va hurmat koniga yetdilar".

Mana shu aytilgan so‘zlar haqiqiy tavbaning shaksiz maqbul ekaniga kifoya emasmi?!

Sen menga: "Bu qarashingiz bilai mo‘taziliylarning: "Tavbani qabul qilish Allohga vojibdir", degan so‘zlarini takrorlamayapsizmi?" deb e’tiroz bildirishing mumkin.

Yuqorida keltirganlarim tavbani qabul qilish Allohga vojibdir, degan ma’noni anglatmaydi. Masalan, shunday deyish mumkin: agar kiyim sovun bilan yuvilsa, kirning ketishi vojib bo‘ladi (ya’ni albatta kiri yo‘qoladi). Tashna kishi suv ichsa, chanqog‘ining yo‘qolishi vojib (ya’ni albatta chanqog‘i bosiladi). Agar u bir muddat suvdan to‘silsa, tashnalik vojib bo‘ladi. Tashnalik davom etaversa, o‘lim vojib bo‘ladi.

Bu kabi so‘zlarda mo‘tazila iroda qilganidek, "Alloh taologa nimanidir vojib qilish" ma’nosi yo‘q. Gap shuki, Alloh taolo toatni ma’siyatga kafforat, yaxshilikni yomonlikni ketkazuvchi qilib yaratdi. Xuddi suvni tashnalikni qondiruvchi qilib yaratgani kabi. Agar xohlasa, Alloh buning teskarisini ham qilishga qodir. Alloh taologa hech narsa vojib emas. Lekin U zotnint azaliy irodasi nimaga qaror etsa, shubhasiz, uning bo‘lishi vojibdir.

Bilgilki, tavba gunohni tark etishdir. Biron narsani tark etish uchun avval uni bilish lozim. Tavba vojib bo‘lgan zahoti unga bog‘liq narsalar ham vojib bo‘ladi. Demak, gunohlarni bilish ham vojibdir. Gunoh Alloh taoloning amriga xilof ravishda biron fe’lni tark etish yoki qilishdir. Buni butun tafsiloti bilan bayon qilish uchun shar’iy takliflarg‘a boshidan oxirigacha sharhlash kerak. Lekin bizning maqsadimiz bu emas. Biz faqat gunohning umumiy tomonlariga, ularning qismlari o‘rtasidagi bog‘lanishlarga to‘xtalamiz. Alloh bizni o‘z rahmati bilan to‘grilikka yo‘llasin.

Gunohlarning qismlarga bo‘linishi  va bandaning sifatlari:

Bilgilki, insonning sifatlari va xulqlari ko‘pdir. Gunohlarning kelib chiqishi ushbu to‘rtta sifatga borib taqaladi.

a) rububiylik sifatlari (yaratuvchiga xos sifatlar);

b) shaytoniylik sifatlari;

v) hayvoniylik sifatlari;

g) yovvoyilik sifatlari.

Inson tiynati har xil aralashmalardan qorilgan. Hammasi o‘z ta’siriga ega, bamisoli shakar, sirka va za’faron ' sikanjabin qorishmasida turli ta’sirlarga ega bo‘lganidek.

Kibr, faxr, g‘urur, maqtovni sevish, behojatlikni yaxshi ko‘rish, boqiy qolishni orzu qilish, hammadan ustun bo‘lishni istash, hatto "men sizning parvardigoringizman", degan darajagacha borish kabilar rububiylik sifatlariga ishtiyoqni qo‘zg‘aydi. Barcha gunohi kabiralar mana shu nuqtadan yoyiladi. Ko‘pchilik bu gunohlardan g‘ofil qolib, ularni gunoh sanamaydi. Aslida ular shaksiz halokatga olib boruvchi eng katta gunohlar bo‘lib, aksar jinoyatlarning onasidir.

Hasad, zulm-sitam, hiyla, aldamchilik, fasod va makrga buyurish, tovlamachilik, munofggqlik, bidtat va zalolatga da’vat qilish kabilar shaytoniy sifatlardan tarqaladi.

Qizg‘anchiqlik, ochko‘zlik, jinsiy va qorin shahatini qondirish uchun hirs bllan tashlanish, zino, bachchabozlik, o‘g’rilik, yetimlarning moliga xiyonat, dunyo orttirishga mehr kabilar hayvoniy sifatdan tug‘iladi.

Yovvoyplik sifati esa, g‘azab, nafrat, odamlarga qo‘l ko‘tarish, so‘kish, o‘ldirish, mol-mulkni zoe’ qilish kabi illatlarni paydo qiladi.

Barcha gunohlar mana shu sifatlardan tarmoqlanib, yoyiladi. Bu sifatlar inson fitratida asta-sekin harakatlanib, biri ikkikchisiga yo‘l ochadi. Avvalo, hayvoniylik sifati g‘olib kelib, keyin unga yovvoyilik sifatlari ergashadi. Ular birlashib, aqlni qalloblik, makkorlik va xiyla yo‘lida ishlatadi. Bu shaytoniy sifatdir. Keyin faxr, izzat, ulug‘lik va buyuklikni da’vo qilish, barchadan ustunlikni qasd qilish kabi rububiylik sifatlari fitratni egallaydi. Mazkur sifatlar gunohlarning onasi va manbaidir. So‘ng gunohlar a’zolarga yoyiladi. Kufr, bid’at, nifoq, ichiqoralik kabi sifatlar qalbda qaror topadi. Ba’zilari ko‘z va quloqda muqim bo‘lsa, yana ba’zilari tilda, qorin va jinsiy a’zolarda, qo‘l va oyoqlarda, umuman, barcha a’zolarda maskan topadi.

Bilgilki, gunohlar ikki qismga ajraladi:

1) banda va Alloh taolo orasidagi gunohlar;

2) bandalarning haqlariga taalluqli gunohlar.

Namozni, ro‘zani, maxsus vojiblarni tark etish nafsga taalluqli gunohdir.

Zakotni tark etish, biron jonni o‘ldirish, mol-mulkka bosqinchilik qilish, or-nomusni toptash bandalarning haqlariga taalluqli gunohlardir. Shuningdek, bid’at amallarga chaqirib, gunohlarga rag‘bat uygotish, Alloh taolo rozi bo‘lmaydigan ishlarga jur’at etish ham (xavfu rajoni barobar bilmasdan, rajoni xavfdal ustun qo‘ygan ba’zi voizlarni mana shunday "jur’at''da ayblash mumkin) o‘zgalarning haqlariga tajovuz sanaladi.

Banda va Alloh taolo orasidagi gunoh, agar shirk bo‘lmasa, afv etilishiga umid qilish mumkin. Xabarda keladi: "Bitiklar uchtadir: kechiriladigan gunohlar bitigi; kechirilmaydigan gunohlar bitigi; tark qilinmaydigan bitik. Bandalar bilan Alloh taolo orasidagi gunohlar kechiriladigan gunohlar bitigida, Alloh taologa shirk qilish kechirilmaydigan gunohlar bitigidadir. Bandalarning haqlariga tajovuz qilgan zolimlar, to afv etilgunga qadar zulmi uchun hisob beradi. Ularning gunohlari tark etilmaydigan bitikda qayd qilingan" (Ahmad, Xakim rivoyati, sahih).

Bilgilki, gunohlar sag‘oir (kichik gunohlar) va kaboirga (katta gunohlar) bo‘linadi. Gunohlarni katta-kichikka bo‘lishda har xilliklar mavjud. Ba’zilar aytadi: "Gunohning katta yo kichigi yo‘q. Allohga qarshi har bir ish ulug‘ jinoyatdir". Bu zaif qarash. Chunki, Alloh taolo aytadi:


"Agar sizlar man’ etilgan gunohlarning kattalaridan saqlansangizlar, qilg‘an kichik gunohlaringizni o‘chirurmiz va sizlarni ulug‘ manzil — jannatga kiriturmiz" (Niso surasi, 31)


"Ular (ya’ni jannatga sazovor bo‘lganlar) kichik xatolardan boshqa katta gunohlardan va buzuqliklardan yiroq bo‘ladigan zotlardir. Albatta Parvardigoringiz mag‘firati keng zotdir. U sizlarni (ya’ni otalaringiz Odamni) o‘zi yerdan — tuproqdan paydo qilgan paytidanoq va sizlar onalaringizning qornida homila bo‘lgan paytingizdapoq juda yaxshi bilguvchidir. Bas, sizlar o‘zlaringizni poklamay qo‘ya qolinglar! U taqvodor bo‘lgan kishilarni ham juda yaxshi bilguvchidir" (Najm surasi, 32).

Rasululloh sollallohu a.layhi vasallam aytadilar:

"Besh vaqt namoz va juma namozlari ularning orasidagi gunohlarga kafforatdir, agar katta gunohlardan saqlanilsa" (Muslim rivoyati).

Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday deganlarini rivoyat qiladi:

"Allohga shirk keltirish, ota-onaga oq bo‘lish, odam o‘ldirish, yolg‘on g‘asam ichish katta gunohlardandir" (Buxoriy rivoyati).

Sahoba va tobe’inlar katta gunohlarni to‘rtta, yettita, to‘qqizta, o‘n bitta va undan ortiq deb, ularning sonida ixtilofga borishgan. Ibn Mas’ud katta gunohlar sonini to‘rtta, Ibn Umar yettita, Abdulloh ibn Amr to‘qqizta deyishgan.

Ibn Abbos Ibn Umarning: "Katta gunohlar soni yettita", degan so‘zini eshitib, shunday degan ekan: "Gunohi kabiraning yettitadan ko‘ra yetmishta ekani haqiqatga yaqinroqdir".

Murra roziyallohu anhu deydi: "Alloh qaytargan har bir narsa gunohi kabiradir''.

Boshqasi aytadi: "Alloh tarafidan evaziga jahannam va’da qilingan har bir gunoh kabira jumlasidandir".

Salaflardan ba’zilari deydi: "Dunyoda jazoni vojib qiladigan har qanday ish gunohi kabiradir".

Yana shunday xabar ham bor: "Katta gunohlar mubhamdir, ularning sonini aniqlab bo‘lmaydi, xuddi Qadr kechasini, juma kunidagi duolar ijobat bo‘ladigan soatni aniq belgilab bo‘lmagani kabi".

Shu haqda Ibn Mas’ud roziyallohu anhuga savol berishganida: "Niso" surasining avvalidan, to "agar sizlar man’ etilgan gunohlarning kattalaridan saqlansangizlar" (Niso surasi, 31), oyatigacha o‘qinglar. Mana shu surada mazkur oyatgacha bo‘lgan o‘rinda Alloh qaytargan barcha narsalar gunohi kabiradir", deb aytgan.

Abu Tolib Makkiy gunohi kabiralarni o‘n yettita sanab, bu sanoqni xabarlardan va Ibn Abbos, Ibn Mas’ud, Mbn Umarlarning so‘zlaridan xulosa qilib aytadi: "Katta gunohning to‘rttasi qalbga tegishli:

— Allohga shirk;

— gunohda qat’iy turish;

— Alloh rahmatidan noumid bo‘lish;

— Allohning azobidan xotirjam bo‘lish.