Oriflar bu dunyoda inson tasavvuri sig‘dirolmaydigan bir holat sog‘inchida yashaydilar. Ular jannatdagi ko‘shk hurlar, mevalaru sharoblar, sutlaru asallar, zebu ziynatlarga och emas, ular bu ne’matlar bilan qanoatlanmaydilar. Ularning yagona orzusi  - Alloh jamoli. Aslida, eng buyuk saodat va eng oliy lazzat ham shudir.

Alloh rahmatiga olsin, Robia al-Adaviyadan: "Jannatda nimaga rag‘bat qilgan bo‘lardingiz?" deb so‘rashibdi. "Avval qo‘shni, keyin uy", deb javob bergan ekan Robia.

Bu shunday qavmki, ularni uy va uning ziynatidan ko‘ra, uy egasiga muhabbat ko‘proq mashg‘ul qilgan. Bu muhabbat ular uchun barcha narsadan, hatto o‘zlaridan ham ortiqdir. Ular ma’shuqiga butkul berilgan, bor g‘ami, butun fikru zikri ma’shuqining diydoriga yetish bo‘lgan oshiqqa o‘xshaydi. U ma’shuqining ishqiga g‘arq, ishq yo‘lida bexudu benavo, oyoqlariga sanchilgan tikonlarni sezmaydi.

Bu holat "o‘zidan foniy bo‘lmoq", deb ta’bir qilinadi. Buning ma’nosi, o‘zining o‘zgaga singib ketmog‘i, qalbidagi har xil g‘amlarning bitta g‘amga aylanmog‘idir. Bu g‘am uning mahbubi, endi uning vujudida boshqa mahbub uchun joy yo‘q. Endi u na o‘ziga, na o‘zidan boshqasiga boqadi.

Oxiratda ko‘zlar quvonchini hadya etadigan holat mana shudir. Bu quvonch dunyo kishisining ko‘ziga notanish, tasavvuridan yiroq. Xuddi ko‘rning ko‘zlariga ranglar, karning quloqlariga saslar notanish bo‘lgani kabi. Qachonki, ko‘rish va eshitishni to‘sib turgan pardalar ko‘tarilsagina, ular o‘z holatini idrok qila boshlaydi, ko‘z va quloqlari ochilmasdan ilgari bunday holatni tasavvur ham qila olmaganlarini aniq anglaydilar.

Darhaqiqat, dunyo pardadir. Parda ko‘tarilishi bilan haqiqat ochiladi. Ana o‘sha payt shkiza hayot epkini joilanadi:


"Bu hayoti dunyo faqat (bir nafaslik) o‘yin-kulgudir. Agar bilsalar, oxirat diyorigina (mangu) hayot (diyoridir)" (Ankabut surasi, 64).

Mana shu o‘lchovning o‘zi yaxshi amallarga qarab, darajalarning taqsimlanishi bayoniga kifoya qiladi. Alloh o‘z lutfi ila bizni oxirat darajalariga muvaffaq aylasin.

Bilgil, shunday sabablar borki, ular kichik gunohni katta gunohga aylantirib qo‘yadi. Gunohdan tiyilmaslik, gunoh qilishda davom etish shunday sabablar jumlasidandir. Chuponchi, aytildi: "œGunoh kichik bo‘lsa ham, undan qaytilmas ekan, endi bu gunoh kichik deyilmaydi. Gunoh bo‘lsa ham, istig‘for bor ekan, u gunoh katta hmsoblanmaydi".

Kichik gunohni doimiy qilib yurgan kishidan ko‘ra, bitta katta gunohni sodir etib, darhol undan qaytgan va qayta takrorlamagan kishining afv etilishi umidliroqdir. Buning misoli shuki, suv tomchilari davomli ravishda bitta toshning ustiga tomchilab tursa, toshda iz qoldiradi. Agar o‘shancha miqdordagi suvni birdaniga toshning ustiga quyilsa, toshda iz qolmaydi. Shuning uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

"Amallarning yaxshisi, garchi oz bo‘lsa ham, davomlisidir", deganlar (Buxoriy, Muslim rivoyati).

Narsalar o‘z ziddi bilan yuzaga chiqadi. Garchi oz bo‘lsa ham, davomli bo‘ladigan amal foydalidir. Ko‘p bo‘lib, to‘xtab qoladigan amalning qalbni nurlantirib, poklashdagi manfaati kamdir. Shuningdek, kichik gunoh agar davomli sodir etilsa, qalbning qorayishini kuchaytiradi. Davomli kichik gunohlarsiz to‘satdan katta gunoh qilish kam uchraydigan hodisa. Masalan, zinokor avvalo, ayolning ko‘ngliga qo‘l soladi, uni shahvoniy suhbatlarga chorlaydi, tegajoqlik qiladi... Keyin ish zinoga borib taqaladi. Aksincha bo‘lishi kam uchraydi. Yoki ko‘ngilda dushmanlik va nafrat saqlamasdan turib, daf’atan birovni o‘ldirish ham deyarli uchramaydi. Bilgilki, har qanday katta gunoh oldinroq yo keyinroq sodir bo‘lgan kichik gunohlar bilan qurshalgandir. Umr bo‘yi davom etgan kichik gunohdan ko‘ra, qayta takrorlanmagan katta gunohning kechirilishi osonroq kechsa, ne ajab!

Gunohni arzimas bilib, nazarga ilmaslik ham kichik gunohni katta gunohga aylantiradigan sabablardandir. Chunki, qandayligidan qat’i nazar, sodir etilgan gunohni banda katta deb bilsa, Alloh nazdida u gunoh shuncha kichik bo‘ladi. Zero, gunohni katta deb bilish, qalbning o‘sha gunohdan qochishidan, uni yomon ko‘rishidan kelib chiqadi. Bu qochish qalbni gunohning shiddatli ta’siridan to‘sadi. Gunohni kichik sanash esa gunoh bilan ulfat tutinishdan kelib chiqadi. Bu ulfatchilik gunohning qalbdagi izini chuqurlashtiradi. Qalbni toat bilan munavvar aylash biz uchun matlub, gunohlar bilan qoraytirish halokatdir. Xabarda keladi:

"Mo‘min qilgan gunohini yelkaga ortilgan tog‘ deb biladi, tog‘ ustiga qulab ketishidan qo‘rqib yuradi. Munofiq esa qilgan gunohini burni atrofida vizillayotgan, haydasa uchib ketadigan pashsha deb biladi" (Buxoriy rivoyati).

O’tgan zotlardan biri: "Bandaning, "œkoshki, qilgan barcha gunohim mana shu gunohimdek arzimas bo‘lsa edi", deb yozg’irishining o‘zi kechirilmas gunohdir", degan ekan.

Allohning ulug‘ligi va qudratini bilgani uchun ham mo‘min qalb nazdida har qanday gunoh ulkan sanaladi, isyonning dahshatli soyasida kichik gunohni katta tasavvur qiladi. Alloh taolo ba’zi payg‘ambarlariga: "Hidoyatning ozligiga emas, hidoyat egasining ulug‘ligiga boq! Xatoning kichikligiga emas, sen xatolaring bilan ro‘baro‘ bo‘ladigan Zotning ulug‘ligiga"boq!" deb vahiy qilgan edi. Binobarin, oriflardan biri: "Kichik gunoh yo‘q, balki haqqa qarshi har qanday harakat ulug’ gunohdir", degan edi. Shuningdek, Alloh rozi bo‘lsin, sahobalardan biri tobe’inlarga aytgan edi: "Albatta, sizlar shunday amallar qilasiz, ko‘z oldingazda ular ro‘yo qildanda, ingichka ko‘rinadi. Biz esa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonida ularni ulkan gunoh deb bilar edik".

Ha, sahobalarda Allohning ulug‘ligini anglash ma’rifati komil edi. Ularning nazdida kichik gunohlar Alloh taoloning ulug‘ligi karshisida kattarib ketardi.

Shu sababdan, olim kishining katta deb bilgan gunohi johil iazarida arzimasdir. Ayrim ishlarda avom kishilardan sodir bo‘ladigan nuqson kechiriladi, lekin shu nuqson oriflardan o‘tsa, kechirilmaydi. Chunki, banda Yaratuvchisini qanchalik tanigan sayin, qilgan gunohining yuki shuncha og‘irlasha boradi. Qilgan gunohiga ichdan quvonish va u bilan maqtanish, gunohga mohirligini ne’mat deb hisoblash va gunohning baxtsizlikka sabab ekanidan g‘ofil bo‘lish ham kichik gunohni katta gunohga aylantiradi.

Banda gunoh "halovatini" totgani sayin qalbning qorayishi zo‘rayadi. Hatto gunohi bilan g‘ururlanadigan, maqtanadigan, gunoh ishni eplaganiga quvonadigan darajaga boradi. U deydi: "Ko‘rdingmi, uning obro‘sini qanday to‘kdim!" Bahsu munozaradan so‘ng bittasi deydi: "Bopladim, hamma ishlarini yuziga solib, sharmanda qildim!" Tijoratchi deydi: "Uning molini yerga urib, soxta molimni qanday o‘tkazganimni ko‘rdingmi? Uni avrab, rosa ahmoq qildim-a!"

Bunga o‘xshash harakatlar kichik gunohlarning kattayishiga sabab bo‘ladi. Banda gunohga berilsa, shayton g‘olib kelib, gunoh yukini unga ortadi. Natijada, bandaga musibat yuzlanadi, Alloh taolodan uzoqlashgani, shaytonga maqlub bo‘lgani uchun afsus chekadi. Bemor dori solingan idish sinib qolsa, quvonadi, chunki u achchiq dorini ichish g‘amidan xalos bo‘ldi. Lekin shifo-chi?

Alloh taoloning gunohlarni yopuvchi, hilmu marhamatli, bandasiga muhlat beruvchi Zot ekaniga yengil, e’tiborsiz qarash ham kichik gunohni katta gunohga aylantmruvchi sabablardandir. Banda berilgan muhlat tufayli gunohi ortayotganini, ko‘proq nafratga sazovor bo‘layotganini bilmaydi. U ma’siyatlarga imkon topayotganini Alloh taoloning unga ko‘rsatyotgan inoyati deb o‘ylaydi.


"Nega aytayotgan so‘zimiz sababli Alloh bizlarni azoblamayapti", derlar. Ularga o‘zlari kiradigan jahaniam kifoya qilar! Bas, naqadar yomon oqibat (bu)!" (Mujodala surasi, 8-oyat).

O’tgan gunohini kimgadir aytib, ovoza qilish yoki gunohni kimningdir guvohligida oshkora sodir etish ham kichik gunohni katta gunohga aylantiruvchi sabablardandir. Chunki, bu ish gunohni yopuvchi Zotga qarshi jinoyat va gunohga guvoh bo‘lgan yoki gunohni eshitgan kishini yomonlikka undovchi harakatdir. Demak, bitta gunohga bu ikkita jinoyat qo‘shilib, jinoyatlar soni ortadi. Agar bunga "boshqalarni ham o‘sha gunohga targ‘ib qilish, shunday gunoh qilishlari uchun imkon tug‘dirish" jinoyatini ham qo‘shsa, jinoyatlar to‘rtta bo‘lib, yuk yanada og‘irlashadi. Xabarda keladi:

"Barcha kishining gunohi afv etiladi, illo, ushbu kishining gunohi kechirilmaydi: u kechasi gunoh sodir etdi. Alloh uning gunohini berkitdi, gunohiga parda yopdi. Ertalab u Alloh yopgan pardani ochdi — gunohini gapirib, barchaga ovoza etdi" (Muttafaqun alayh).

Gunohni yopuvchi Allohdir. Allohning bu sifati bandalariga fazl va ne’mat bo‘lib, mehribon va rahmli Zot shu sifati bilan bandalarining chiroyli amallarini zohir qiladi, xunuk amallarini yashiradi. Shunday ekan, Allohning yashirganini bandaning oshkor qilishi - ne’matga kufr keltirishdan boshqa narsa emas.

O’tganlardan biri: "Gunoh qilma! Agar qilib qo‘ysang, loaqal, boshqani unga targib etma! Aks holda, ikkita gunoh sodir etgan bo‘lasan", degan ekan. Alloh taolo deydi:



"Munofiq erkaklar va munofiq ayollar bir-birlaridandir. Ular yomonlikka buyuradilar, yaxshilikdan to‘xtatadilar" (Tavba surasi, 67).

Izidan odamlar ergashadigan olimning gunohkor bo‘lishi, jumladan, ipakdan libos kiyishi, oltin egarli markabga minishi, sultonlarning shubhali molidan olishi, ularning huzuriga kirib turishi, ular haqida gapirganida, taraddudlanishi, inkor etish lozim bo‘lgan o‘rinlarda ham ularni ma’qullashi, dilozorlik qilishi, behuda bahsga chorlab, kimnidir tahqirlashni qasd etishi, faqat dunyoviy manfaat talabida ilm bilan mashg‘ul bo‘lishi ham kichik gunohni katta gunohga aylantiruvchi sabablardandir. Negaki, ushbu gunohlarni qilayotgan olimga odamlar ergashadi. Vaqti kelib, u olim olamdan o‘tadi. Lekin uning yomonliklari bu olamda uzoq vaqt saqlanib qoladi. Bas, gunohlari o‘zi bilan birga ketgan kishi naqadar baxtli!
 
Xabarda keladi:

"Kim bir yomonlik paydo qilsa, o‘sha yomonlikning va unga amal qilganlarning gunohi zarracha kamaytirilmasdan yomonlikni paydo qilgan kishining zimmasiga yuklanadi" (Muslim rivoyati).

Alloh taolo aytadi:


"Ularning qilgan amallarini hamda (qoldirgan) izlarini yozib qo‘yurmiz" (Yosin surasi, 12).

Oyatdagi "asar" (ya’ni qoldirgan izlari) lafzi o‘zidan keyin qoldirgan yomonliklarga ishoradir.

O’tganlardan biri aytgan ekan: "Olim kishining adashishi misoli kemaga talofat yetishiday gap. Kemaga talofat yetsa, kema ham, ichidagi odamlar ham suvga g‘arq bo‘ladi".

Isroiliyotda shunday xabar vorid bo‘lgan: "Bir olim kishi bid’at paydo qilib, odamlarni adashtirdi. Keyin o‘ziga kelib, tavba qildi va ancha vaqt bu amalning islohi bilan mashg‘ul bo‘ldi. Shunda Alloh taolo ularning payg‘ambariga vahiy nozil etib: "Unga ayting, bu gunohi o‘rtamizda bo‘lganida kechirardim. Lekin, bandalarimni adashtirib, jahannamga kiritgan kishini qanday kechiray?!" - dedi.

Demak, olimlarning ahvoli o‘ta xatarli. Ularning zimmasida ikki vazifa bor: gunohni tark etish va gunohni berkitish. Ularga yuklangan gunohlar ikki hissa oshgani kabi, ularga ergashganlarning yaxshiliklariga qarab, savoblari ham ikki hissa ortadi. Agar olim dunyo bilan ziynatlanish va dunyoga berilishni tark etsa, quvvat bo‘lgudek ozgina taom bilan, eski bo‘lsa ham, pok kiyim bilan qanoatlansa, olim ham, avom ham unga ergashadi. Oqibat, ularning savobicha savob topadi. Aksincha, olim dunyoga ko‘ngil bersa, avom mukkasidan ketadi. Faqat sultonlar xizmatiga bel bog‘lab. haromdan boylik to‘plagan olimgina dunyo bilan faxr etadi.

Xulosa shuki, mana shu tafsilotlar kichik gunohlarni katta gunohga aylantiradigan sabablarni bilishing uchun kifoya qiladi.

Yuqorida tavbaning nadomat-pushaymondan iborat ekani va nadomatdan so‘ng azm va qasd kelishini aytib o‘tgan edik. Darhaqiqat, ilm, ya’ni gunohning mahbubdan to‘suvchi narsa ekanini bilish nadomatni keltirib chiqaradi. Ilm, nadomat va azm kabi mazkur smfatlarning har birida davomlilik va mukammallik xususiyati mavjud. Shuningdek, bu mukammallikning alomati, davomiylikning sharti bor.

Qalbning mahbubini yo‘qotgan paytdagi alami nadomatdir. Nadomatning alomati — uzun hasrat, chuqur hazinlik, to‘xtovsiz ko‘zyosh va fikr. Farzandiga yoki yaqin bir kishisiga yetgan musibatni his etgan kishi uzoq vaqtgacha bu musibat ta’siridan qutulolmaydi, tinimsiz yig‘laydi.

Endi aytingchi, kishiga o‘zidan azizroq kim bor? Olovdan ham shiddatli uqubat bormi? Gunoh jazo uchun eng munosib sabab emasmi? Alloh va Rasulidan ko‘ra rostgo‘yroq xabar beruvchi bormi?

Agar tabib bittasiga: "O’g‘ling tuzalmaydigan dardga yo‘liqqan, qazo kuni yaqin", desa, shu zahoti u cheksiz g‘amga botadi. Holbuki, farzand o‘zidan aziz emas! Tabib ham na Allohdan va na Rasulidan bilguvchiroq! Jahannam azobi esa o‘lim azobidan qattiq. Gunohlarning Alloh g‘azabiga va jahannam oloviga sabab bo‘lishi kasallikning o‘limga sabab bo‘lishidan ko‘ra aniqroq va haqiqatga yaqinroqdir.