* * *
Ka’baning bir burchagida o‘tirgan Umayya ibn Xalafning haliberi qo‘zg‘alish niyati yo‘q edi. Biroq yaqinlashib kelayotgan Uqba ibn Abu Muoytni ko‘rgan zahoti ichiga bir xavotir tushdi.
U fasodchi bir mashmasha yoki fitna chiqarmoqchi ekani turqidan ma’lum edi. Uqba kelib, burqsitib chekkancha Umayyaning atrofida aylana boshladi va bu ham yetmagandek atay Umayyaning yuziga birikki tutun pufladi. Xotinlarga qilinadigan 6u odatdan Umayyaning g‘azabi qo‘zg‘adi.
— Bu nima qiliq, ey Uqba! — deb o‘shqirdi u. Ovozida tahdid ham bor edi.
Uqba indamay qilig‘ida davom etaverdi. Ana shunda Umayyaning joni halkumiga keldi.
— Hoy, men senga aytayotibman! Bas qilasanmiyo‘qmi?
Uqba bu gal qilig‘ini qo‘yib, mazaxli ovozda dedi:
— O’zi ayollar o‘rtasida o‘tirsang ham, yarashadigan bo‘pqopti.
U ochikdanochiq haqorat qilmoqda edi.
— Og‘zingga qara! Nima deyayotganingni bilasanmi?
— Bilgandachi! Qavming jangga ketayotgan bir paytda sen xotinlarga o‘xshab nima qilib yalpayib o‘tiribsan?
Umayya sekin turdi. Nafratla Uqbaga qarab turib, bir og‘iz «Pastkash!» dediyu nari ketdi.
Yomon bo‘ldi. Obro‘li odamlar oldida haqoratga uchradi. Shoshmay tursin! Lekin yoshini bahona qilib urushga chiqmoqchi emasdi. Qolaversa, ichiga qo‘rquv solib, nafratini toshirgan yolg‘iz Uqba emas. Bir necha oy avval madinalik birodari Sa’d ibn Muozdan xunuk xabar eshitgan edi. Rasululloh uni o‘ldirar emish! Shundan beri Umayya umrining oxirigacha Makka tashqarisiga chiqmaslikka qaror bergan edi.
U o‘zini mazax qilib, ayollar toifasiga qo‘shgan Uqbaga: «Bu jangga chiqish men uchun o‘lim bilan barobar, sen nimani ham bilarding?» deyolmasdi. U holda yana qo‘rqoqlikda ayblanar, yana mazaxlarga uchrar edi. Nima bo‘lsa ham peshonamdagini ko‘rdim, deb ketaverish ham oson emas.
Uyga kelganida boshidan tutuni chiqar edi.
— Bu nima hol, ey Umayya? — degan xotiniga hamzarda qiddi:
— So‘rama!
Keyin o‘tiribo‘tirib, axiyri, bo‘lgan voqeani ochishga majbur bo‘ldi. Ammo shu orada ichkariga xizmatkor kirdi. Umayya battar asabiylashib:
— Nima kerak senga? — deb urushib berdi.
— Abul Hakam siz bilan ko‘rishmoqchi, — dedi u.
Umayyaning rangi oqarib ketdi. «Baloga yo‘liqibmanku», degandek bosh tebratdida:
— Bunisi anavinisidan ham o‘tadi, — deb to‘ng‘illagancha o‘rnidan turdi.
Endi qutula olmasligini aniq bilardi Umayya. Shunday bo‘lsada, ming bir bahonalar ro‘kach qilib, talay uzrlarini aytib ko‘rdi. Ammo Abu Jahl hech birisiga ko‘nmay, o‘z so‘zida turib oldi.
— Makkaning ulug‘i bo‘lgan sendek bir odam bu safarda ishtirok etmasang, holimiz harob. Sening qolganingni eshitganlar ham ketishni xohlamaydilar. Eng yaxshisi, biz ishning o‘rta yo‘lini tutaylik, — dedi u.
— Qanaqasiga?
— Biz bilan birga yo‘lga chiqib, bir necha kun yurasan. Keyin yashirincha Makkaga kaytib kelasan. Rozimisan?
Umayyaga xo‘p demakdan boshqa chora qolmadi. Abu Jahlning kelganini eshitgan ondayoq hammasini anglagan, tepasida «o‘lim qo‘ng‘irog‘i»ning chalina boshlaganini quloqlari bilan eshitgandek bo‘lgan edi. Istar-istamas, «Mayli», dedi.
Darhol xizmatkorini jo‘natib, Makkaning eng chopqir tuyasini sotib oldirdi. Tahlika yaqinlashgan zahoti unga minib Makkaga qochishni mo‘ljalladi. Zotan, bundan bo‘lak chorasi ham qolmagan edi uning.