* * *
Musulmonlarga yordam berayotganida qo‘lga tushib qolgan Hishom insonparvarlikka tom munosib bir ish qilgani uchun Abu Jahldan va boshqa birodarlaridan eshitgan haqoratni hech hazm qila olmadi.
Sababsiz xaqoratlar Hishomga alohida bir quvvat berdi. Bu masalani hal qilish va g‘alabaga erishish uchun qo‘lidan keladigan hech bir tashabbusni ortga surmaslikka qaror berdi. Qarorni amalga oshirish uchun Zuxayr ibn Abu Umayyaning uyiga bordi.
Zuxayr Rasulullohning (s.a.v.) ammalari Atikaning o‘g‘li edi.
—   Salom, yo Zuxayr!
—   Salom senga ham, ey Hishom.
—   Qalaysan?
—   Durustman.
—   Durustsan, ammo tog‘alaring og‘ir ahvolda ekanlarini ko‘rabilaturib, qanaqasiga xotirjam bo‘lasan, qanaqasiga yeganichganing tatiydi, hayronman. Men shunga qat’iy ishonamanki, agar Amr ibn Hishomning tog‘alariga qarshi shunday bir bitim tuzilsa, u buni zinhor qabul qilmagan bo‘lardi.
—   Bu bilan nima demoqchisan?.. Men nima ham qila olardim, yolg‘iz bo‘lsam... Qasamki, yonimda yana bitta mening fikrimni tasdiqlaydigan birodarim bo‘lsaydi, o‘sha qog‘ozni bartaraf etib, bema’ni qatag‘onga chek qo‘ygan bo‘lardim.
—   U holda, qani, qo‘lni tashla, senga kerakli odam, mana, menman.
—Juda soz, unda uchinchi bir hamfikrni topaylik.
Hishom u yerdan chiqib, Mut’im ibn Odiyning qoshiga bordi. Holahvol so‘rashilgandan keyin maqsadini bayon etdi, yuzaga kelgan vaziyatning o‘ta jiddiy ekanini uqtirdi.
Mut’im insofli bir odam edi, ammo u ham yolg‘izligini pisanda qildi.
— Yana bir odam bor, yordam berishga tayyor, — dedi Hishom.
—   Kim?
—   Mana, men.
—   Juda soz, u holda yana bir kishini topishimiz kerak.
—   Uchinchi kishi ham bor, Zuxayr ibn Abu Umayyadir.
— To‘rt kishi bo‘lsak, yana ham yaxshi bo‘lardi.
Hishom ibn Amr bu yerdan ham chiqib, Abul Baxtariynikiga bordi. Uni ham o‘ylagan ishiga rozi qildi. Keyin Zam’a ibn Asvaj ibn Abdumuttalib bilan uchrashdi.
Bu besh maslakdosh o‘sha kuni kechasi Hojun qabristonining biqiniga yig‘ildilar, bo‘lg‘usi ishlarining rejasini tuzdilar. Zuxayr:
— Men boshlayman, sizlar esa, meni qo‘llab-quvvatlaysizlar, — dedi.
Bir qarorga kelinib, uyuylariga tarqaldilar.

Ertalab Zuxayr pokiza liboslarnii kiyib uyidan chikdi. Borib, Ka’bani yetti marta tavof qildi. Keyin o‘sha yerga yig‘ilgan xaloyiqqa qarata:
— Ey Makka xalqi! Hoshimiylar ochlikdan qirilib ketar ekanlar, bizning yeganichganimiz tatiydimi? Xudo haqqi, nohaqlikning timsoli bo‘lgan qarindosh-urug‘chi
likni ildizidan qo‘poruvchi bitim yozilgan 6u sahifa burdaburda qilinmaguncha o‘tirmayman! — deb xitob qildi.
Abu Jahl masjidning bir burchagida o‘tirgan edi. Qulog‘iga chalingan bu so‘zlar uni o‘rnidan sapchib turishga majbur qildi.
— Bekorlarni aytibsan, u qog‘oz hech qachon yirtilmaydi! — deb baqirdi.
Zam’a ibn Asvad muiozaraga aralashdi:
— Aslida yolg‘onchi sensan, yo Amr! Biz bunday nohaq bitim tarafdori emasdik.
Abul Baxtariy:
— Zam’a to‘g‘ri gapirmoqda, — dedi. — O’sha sahifada yozilgan hukmlarga bizlar aslo rozi emasdik. Endi ham noto‘g‘riligini e’tirof etamiz. Mut’im ham shu fikrni tasdiqladi:
— Har ikkalangiz ham haq gapni gapirdingiz. Boshqacha gap yolg‘on bo‘lgan bo‘lur edi. Biz bu sahifada yozilgan noma’qul gaplar uchun Ollohdan kechirim so‘raymiz,— dedi.
Abu Jahl bu yerda bir gap borligini sezdi.
— Bu bir maslahatli kengashdan chiqayotgan quruq safsatadir. Sizlar oldindan kelishib olib, endi xalqning ko‘zini bo‘yamoqchisizlar, — dedi.
Ushbu hodisa sodir bo‘layotganida, Abu Tolib ham shu yerda edi, ammo u lom-mim demay, bir chekkada o‘tirib tomosha qilar edi.
Shu choq Mut’im o‘tirgan joyidan turdi. To‘g‘ri borib, Ka’baga kirdi, sahifani osig‘lik turgan joyidan oldi. Hammaning ko‘zi o‘ngida, kutib o‘tirmay, yirtib tashladi.
Shu zayl Makkada uch yildan beri davom etib kelgan umumiy zulmga chek qo‘yildi. Musulmonlarnnig sabrtoqati tugayozgan edi, sahifa yirtilib, muammo ham hal bo‘ldiqo‘ydi.
Holbuki, Abu Jahl so‘nggi zarba beriladigan kunlar yaqinligini, yana uzog‘i bilan bir yoki ikki oydan so‘ng pichoq borib suyakka taqalishini juda yaxshi bilardi. Yo o‘lim, yo Muhammadni Quraysh zodagonlariga taslim etish kabi ikki yo‘ldan biri tanlanadigan kunni sabrsizlik bilan kutib kelayotgan edi. Ovqat pishgan, sovusin deb o‘choqdan tushirilgan, o‘tirib yeyish fursati yaqinlashgan edi. Hazilakam gapmi, bugungi kun uzoq uch yil kutildi, nihoyat tole’ endi kulib boqay deb turgan mahalda bir zumda boy berildiya. Og‘zini ham ochishga ulgurmay qoldi: sahifa yirtilib, bitim bekor qilindi.
Darrov yugurib borib Mut’im, Zam’a, Zuxayr va Hishomning ustiga otilish, pishib turgan oshni buzganlarining hisobini so‘rash istagi miyasiga urildi. Ammo masala shu bilan hal bo‘lmasdi, aksincha, fojialiqonli bir to‘qnashuv boshlanib ketishi mumkin edi. Ko‘pchilik qatag‘onning bekor etilishini xursandlik bilan kutib oldi. Abu Jahl va uning hamtovoqlari esa, g‘azabdan burnilarini tishlaguday bo‘ldilar.

Abu Tolibning mahallasiga nochor ko‘chib o‘tganlar yana o‘z uylariga qaytdilar. Ochlikdan tinkamadori kurigan yosh go‘daklarning og‘ir ahvolidan ko‘pdan beri azob chekib kelayotgan otaonalar o‘sha kecha pishillab uyquga ketgan jigargo‘shalarining yonida sevinch ko‘zyoshlarini to‘kdilir.
Uch yilday uzoq bir muddat davomida ko‘p mashaqqatlarga zo‘r matonat bilan bardosh berib kelgan, insonga xos sadoqat tuyg‘usining eng yuksak namunalarini ko‘rsatgan karindoshlariga Abu Tolib samimiy minnatdorligini izhor etdi. Endi Makkada hayot yana avvalgi holiga qaytgan edi.
«Alif, lom, mim. Juda yaqin joyda Rum mag‘lub bo‘ldi. Lekin ular bu mag‘lubiyatlaridan so‘ng bir necha yil ichida albatta g‘alaba qilajaklar. Avvalu oxir barcha ish Ollohning (izmida)dir. O’sha kunda mo‘minlar Olloh (rumliklarni) g‘olib qilgani sababli shodlanurlar. Olloh O’zi xohlagan kishini g‘olib qilur. U qudrat va rahmshafqat egasidir. (Bu) Ollohning va’dasidir. Olloh O’z va’dasiga xiloflik qilmas. Lekin buni ko‘p odamlar bilmaslar». (Rum, 16.)
Abu Bakr ushbu oyatlarni o‘qirkan, Ubay ibn Xalaf unga kinoyali bir qarash qildi:
—   Bu haqda ham senga Muhammad xabar berdimi?! — dedi.
—   Xuddi shunday. Lekin bular uning so‘zlari emas, Ollohning kalomidir.
—   Sizlar yolg‘on to‘qishdan boshqa ishni ham bilasizlarmi o‘zi? Qaerda bir bema’ni gap paydo bo‘lsa, albatta sizlardan chiqqan bo‘ladi, yo Abu Bakr! Men seni aqli raso odam deb o‘ylardim, Azaldan beri shu fikrimda sobit edim. Biroq Muhammadga qo‘shildingu sen ham aqldan ozding, shekilli. Holbuki, sen «Insonni kamsitadi, ornomusga qoldiradi», deb sharobni ham o‘zingga harom qilgan kishisan.
—Hozir ham shunaqaman.
—   Juda soz. U holda nega bu bema’ni gaplarga ishonasan?
—   Bu xabar bema’ni emas, yuz karra to‘g‘ri chiqadigan bashoratdir.
—   Xo‘p, mayli, u holda kel, garov o‘ynaymiz! Men o‘nta tuya tikaman.
Bu ikki odamdan biri ko‘zi bilan ko‘rib turgan narsagagina ishonsa, azaldan buyon davom etib kelayotgan voqeahodisalardan chiqariladigan aqliy xulosalarga tayansa, ikkinchisi Buyuk Ollohdan kelgan xabarga ishonar edi.
Hazrati Abu Bakr (r.a.) tezda Rasulullohni (s.a.v.) topdi va bo‘lib o‘tgan voqeani so‘zlab berdi. Faxri Olam (s.a.v.) janoblari «bir qancha yil» iborasi uch bilan o‘n yil orasidagi muddatni bildirishini aytdilar.
—Vaqtini uzaytir, tuyalar sonini ko‘paytir, — deb buyurdilar.
Ubay hazrati Abu Bakrning (r.a.) yana qaytib kelganini ko‘rib, shoshib qoldi:
— Pushaymon bo‘ldingmia? — dedi.
— Yo‘q, pushaymon emasman, agar rozi bo‘lsang, tuyalar sonini ko‘paytiramiz, — dedi Abu Bakr (r.a.). Yuzta tuya qo‘yaman, vaqtni esa, to‘qqiz yilgacha cho‘zamiz.
— Roziman, — dedi Ubay.
Shu tariqa o‘ynalgan garov o‘timliligini saqlab qolar, rumlarning eronliklar ustidan g‘alaba qozonganlari haqida xabar kelganida Hazrati Abu Bakr yuzta tuyani Ubayning merosxo‘rlaridan olajak edi.

TIL BILMAS TEMIRCHI

Mushriklar har kuni bir ig‘vo to‘qib chiqarardilar. Bu safar:
— O’zi yozgan narsalarni «Ollohning kalomi» deb xalqqa taqdim etmoqda, — deya boshladilar.
Majlislarning kun tartibida mana shunga o‘xshash so‘zlar bo‘lib qoldi. Mo‘minlar hamon aqlsizlikda ayblanardilar.
— O’z qo‘li bilan yozganlarini sizlarga o‘qisa, «Ollohning kalomidir» deb ishonaverasizlarmi? Aqllaringiz joyidami o‘zi? Yoki eshushlaringizni yeb qo‘yganmi
sizlar?
Bu gaplar mo‘minlarga qaytaqayta aytildi. Nihoyat Ankabut surasiga tushirilgan quyidagi oyatlar bu masalani ham oydinlashtirdi:
«Siz (o‘zingizga Qur’on nozil qilinishidan) ilgari biron kitobni o‘qigan emas edingiz va o‘z qo‘lingiz bilan xat ham yozgan emas edingiz. Aks holda, buzg‘unchi kimsalar albatta shubhaga tushgan bo‘lur edilar. Yo‘q, u (Qur’on) ilm ato etilgan zotlarning ko‘ngillaridagi aniqravshan oyatlardir. Bizning oyatlarimizni faqat zolimlargina inkor qilur». (Ankabut, 48-49)
Rasulullohning (s.a.v.) hayotlarini qirq yildan beri yaqindan bilib kelganlar tillarini tishlashga, qo‘llarini peshonalariga urishga majbur bo‘lishdi. U zotning savod chiqarmaganlarini, o‘qishyozishni bilmasliklarini juda yaxshi bilishardi. Ammo har tomondan o‘rgimchak to‘ri singari o‘rab olgan kibr, kin va adovat, nafrat tuyg‘ulari ularning ko‘zlarini ko‘r qilib qo‘ydi. Ko‘ngillari gap uqmaslikka qasam ichganday, yangiyangi ig‘volarni o‘ylab chiqarish bilan band, zehnlari faqat mana shu yo‘lda ishlar edi.
Payg‘ambarlarning eng buyugi Muxammad (s.a.v.) orasira asli rumlik bo‘lgan bir temirchining huzuriga borar, u bilan suhbatlashib o‘tirar edilar. Bu odam uzoq yurtdan kelib, Makkada muqim bo‘lib qolgan edi. Chetdan kelgan va arabchani yoshligidan o‘rganmagan musofir odam arabchani qanchalik bilsa, u ham shu darajada bilar, gapirilgan gapni zo‘rg‘a anglar, maqsadini ham arang tushuntirar edi.
Bir kuni mushriklar vayronadan xazina topganday xursand bo‘lib ketishdi.
—   Muhammad ibn Abdulloh so‘ylayotgan kalomini mana shu temirchidan o‘rganar ekan, — deya ig‘vo boshlashdi.
—   Haya... U do‘konga juda serqatnov bo‘lib qolgan, ammo temirchida arzigulik bir ishi yo‘q ediku. Biron buyurtma bergani ham noma’lum. Nega shu narsani shuncha paytdan beri sezmadika, — deganday qo‘llar peshonalarga urildi. Chashma kashf etilgan, endi undan suv chiqarish kerak edi. Ha, shakshubhasiz, bu kalomlarni o‘sha temirchi yozdirar ekanda...

Chindan ham ajoyib bir «kashfiyot» edi bu. Bir zumda hammayoqqa gap tarqaldi: «Abdulmuttalibning nevarasi hammani maftun etadigan bu jozibador so‘zlarni rumlik temirchidan o‘rganayotgan ekan, u odam har borganida nimalarnidir yozib berarkan...» degan mishmishlar paydo bo‘ldi.
Ammo bu mishmishlarning ham tagi puch, mantiqsiz edi. Necha yildan buyon beozor, begunoh mo‘minlarni qon qustirib kelganlar shu oddiy temirchining tanobini tortib qo‘ya olmasmidilar? «Birodar, sen haddingdan oshyapsan. Ko‘rib turibsanki, yurtimizda fitnafasod qo‘zg‘aldi. Ota bolani, bola otani tanimaydigan bo‘ldi. Bularning barchasiga sen aybdorsan. qadamingni o‘ylab bos!..» deyishlari mumkin ediku?
Ko‘plab insonlarni o‘z ona yurtini tark etishga majbur qilgan zulmlarning mingdan biri bu temirchiga qilinsa edi, shu zahoti og‘zi yopilar, lom-mim demaydigan bo‘lar edi.
Qolaversa, uni o‘ldirganlari takdirda ham javobini so‘raydigan, «Uning orqasida, mana, biz turibmiz, boshidan bir tola sochini tushirib ham ko‘ringchi!..» deydigan qudratli madadkori ham yo‘q edi.
Yoki masalani yaxshilikcha hal etish yo‘li ham bor edi. Ya’ni: «Ol, mana senga o‘nta eng a’lo urg‘ochi tuya... Faqat tilingni tiysang, bas. Bundan so‘ng Abdulmuttalibning nevarasi bilan sirlashishni to‘xtatsang bo‘ldi», deyish qiyinmidi?
«Bularni yozib berishing evaziga Muhammad qancha pul beradi?» deb so‘rab olib, to‘laydigan pulning bir necha barobarini berib, anchamuncha sahifani yozdirib, Rasulullohning (s.a.v.) huzurlariga borishsa, «Bu kalomning o‘xshashini keltiringlar, degan eding, mana, ko‘r. Qolaversa, ayni manbadan keltirdik. Endi da’voingdan voz kech!» desalar bo‘lmasmidi?!
Lekin masalaning boshqa bir tomoni ham bor. Ya’ni, bu temirchi nasroniy dinida edi. Bir nasroniy o‘zining yetuk dinidan voz kechib, boshqa bir dinni o‘rtaga chiqararmidi?
Bu qadar go‘zal, bu qadar latif va ta’sirchan kalomni so‘zlashga qodir bo‘lgan bir inson nega: «Bu mukammal kalomning adibi menman», deb o‘rtaga chiqmaydi, butun shonsharaf, obro‘e’tiborni boshqa birovga ehson qiladi?
Nihoyat Jabroili amin keldi. O’ylamaynetmay og‘ziga kelgan gaplarni aytib yurgan mushriklarga yana bir bor tanbeh beruvchi oyatni payg‘ambarimizning (s.a.v.) qalblariga singdirdi:
— «Aniqki, Biz ularning: «(Qur’onni Muhammadga) biron odam o‘rgatmokda» deyayotganini bilurmiz. Lekin ularning bu da’volari puchdir, chunki ular ishora qilayotgan kimsaning tili ajamiy (ya’ni, arabiy emas), bu (Qur’on) esa, ochiqravshan arabiydir». (Nahl 103)
Birikki kun ichida butun shaharga tarqalgan mishmishlar bir zumda to‘xtadi, sutning yuzidagi ko‘piklar singari yo‘q bo‘ldi. Qo‘pdan beri lom-mim demay kelayotgan vijdonlar qisqa vaqt ichida o‘zini ko‘rsatdi:
— To‘g‘ri, bu odam oddiy arab tilini eplab gapirolmaydiku, qanaqasiga shunday bir mukammal kalomni yozib bersin, — deya boshlashdi.
Temirchini tanimaydiganlar, navbatdagi vahiyning haqiqatga qanchalik mos yoki mos emasligini bilish uchun Marva tepaligi atrofida maskan tutgan rumlik temirchining do‘koni sari yo‘l oldilar.
— Horma endi, Jabr. Nimalar qilayotirsan?
Jabr kelganlarga kulimsirab qaradi:
— Men kilyapman ish... — dedi. O’chokdagi temirni ko‘rsatib, ishora qildi: — Temir...
Bu odam chindan ham yumaloqyostiq qilib gapirdi. Uning gapirayotgan so‘zlarini to‘liq tushunishni istagan kishi u sarf qilgan g‘ayratchalik g‘ayrat sarflashi kerak edi.
Nochor u yerdan lablarini burishtirib chiqib ketishdi.
Bechora temirchi, bo‘lib o‘tgan voqealardan bexabar, butun kuchqudratini ishga solib, temirni yassilash bilan ovora edi.
Asl bir arab farzandiga ustozlik qilganini u qayoqdan ham bilsin?

*   * *
Rasululloh (s.a.v.) Rabbilaridan kelgan oyatlarni sahobiylariga yetkazdilar:
«Imon keltirgan, o‘z imonlarini zulm (shirk) bilan aralashtirmagan zotlar — ana o‘shalar xotirjam bo‘lguvchidirlar va o‘shalar hidoyat topguvchidirlar». (An’om, 82.)
G’amgin bir ovoz egilgan boshlarga, namlangan ko‘zlarga tarjimon bo‘ldi:
— Yo Rasululloh, — dedi, — oramizda zulm qilmaganlar ham bormikan?..
Benihoya sof, benihoya samimiy so‘zlar edi bu. Olloh va’da qilgan buyuk bir ne’mat bizga nasib etmas ekanda, deya xavotirga tushgan bir yurakdan faryod bo‘lib otilib chiqqan ovoz edi.
Rasululloh (s.a.v.) bu so‘zlarni so‘ylaganga o‘girildilar:
— Olloh taolonnig murodi sizlar tushunayotganday emas. Bu oyatdagi zulm shirk ma’nosidadir. Luqmoni Hakimning o‘g‘liga ta’kidlagan so‘zlarini eshitmaganmi sizlar? U o‘g‘liga: «Hech shubha qilmaginki, shirk benihoya bir zulmdir», degan edi, — deb marhamat qildilar. (Imom Buxoriy, 6/20.)

*   * *
Rasululloh (s.a.v.) namoz o‘qiyotgan choqlarida Qur’oni karimni baland ovoz bilan tilovat qilardilar. Bir kuni u kishining tilovatlarini eshitgan mushriklar g‘oyat haddan oshib, tarbiyasizlarcha, yuzsizlik qildi:
— O’qiganni ham, uni tushirganni ham, keltirganni ham... — deb so‘kindi.
Bundan o‘zlari zavqlandi ham. Har safar Qur’on tilovatini eshitganda so‘kishni ko‘ngillariga tugib qo‘ydi. Ammo bu orada Janobi Haq Nabiyyi akramiga jo‘natgan bir farmon bilan masalani isloh qildi:
«Siz namozingizni baland ovozda, oshkora qilib ham yubormang (toki mushriklar eshitib, Qur’onni haqorat qilmasinlar) va o‘ta maxfiy ham qilib yubormang (toki sahoblaringiz tinglab foydalansinlar). Shularning o‘rtasidagi yo‘lni tuting!» (Al-Isro, 110; Imom Buxoriy, 5/229.)
Shundan keyin Rasululloh (s.a.v.) namozni past ovozda o‘qiydigan bo‘ldilar.

* * *
Rasululloh (s.a.v.) sahobalariga qilinayotgan jabr, zulm va haqoratlar ilohiy devonda yozib borilayotgan edi. Ularning jazosi beriladigan, afsuslanib barmoqlarini tishlaydigan kunlar ham kelishi muqarrar.
Chunonchi bir kuni Rasululloh (s.a.v.) ko‘kka qarab qo‘llarini duoga ochdilar:
— Ollohim, ularga Yusuf payg‘ambar davrida keltirganing qahatchilikni keltir! — deya iltijo qildilar.
Natijada yomg‘irlar yog‘may qoldi, dahshatli qurg‘oqchilik boshlandi. Bu qurg‘oqchilik shu qadar mudhish tus oldiki, ochlikdan majolsiz qolgan insonlar osmonga tikilganlarida faqat bir tumanni, tutunni ko‘rayotganday bo‘lardilar.
Butlar xar doimgiday gung va soqov edi. Shu kungacha ular biron ishning chorasini topa olmagan, bu safar ham qurg‘oqchilikka qarshi biron tadbir topadiganga o‘xshamas edi.
Zehnlar o‘tmish kunlarning xotiralariga berildi. Abdulmuttalib, Abu Tolib yomg‘ir duosiga chiqqan kunlarni esladilar. Ushanda ular bilan birga bo‘lgan nur yuzli go‘dak ko‘z o‘nglariga keldi.
Abu Tolib hali hayot. Uning yonida bo‘lgan nurli bola esa, hozir kapkatta kishi. Ammo endi ularning huzuriga bosh urib borishga, «Iltimos, yomg‘ir duosiga chiqaylik», deyishga betlari chidamasdi. Qilinishi mumkin bo‘lgan har qanday haqorat qilingan, jabrzulmning hamma turi sinab ko‘rilgan, ashaddiy bir dushman kabi, ularga nisbatan ayovsiz bir siyosat yurgizilgan edi. Bularning barchasini bir chekkaga yig‘ishtirib qo‘yib, xuddi hech narsa bo‘lmagan kabi kelish, holahvol so‘rashib, duo qilishini so‘rash uchun o‘ta orsiz, yuzsiz, uyatsiz, pastkash bir odam bo‘lish kerak.
Ammo qurg‘oqchilik tobora shiddatli tus olar, xalqni butunlay umidsiz qilib qo‘yayotgan edi. Duosi beshak qabul qilinadigan ulug‘ zotga bosh urib borishdan o‘zga chora qolmadi...
Niqoyat, bu ishni Abu Sufyon zimmasiga oldi. Buyuklar buyugining huzurlariga bordi. Zulmga uchragan, haqqi qo‘lidan tortib olingan mazlumlarga xos bir yalinchoq ovozda:
— Ey Muhammad, sen Ollohga itoat, qarindoshlarga ezgulik qilishni amr etasan. Holbuki, qavming ochlikdan o‘ladigan ahvolga tushdi. Ollohga bir duo qilsang, hammamiz ham bu ofatdan qutulardik.
Shu zaylda Abu Sufyon endi so‘nggi so‘z Rasulullohga (s.a.v.) tegishli ekanini, oxiroqibatda u zotning hukmlari o‘tishini, koinotning Buyuk Egasi oldida qurayshlarning emas, Habibi akramining iltijosi mo‘‘tabar bo‘lishini ushbu murojaat bilan ochiq-oydin e’tirof etgan edi.

Bu so‘zlarni so‘zlar ekan, yillar davomida aql bovar qilmas nene zulmlarni mo‘minlarga ravo ko‘rganlar go‘yo ular emasdi. Go‘yoki Abu Tolib mahallasiga mo‘minlarni hibs etib, uch yil ocharchilikda qoldirganlari yodlarida yo‘q,..
— Juda soz, — deb ko‘ndilar janobi Sarvari Olam. — Bordiyu duoim qabul bo‘lsa, imon keltirasizlarmi?!
Abu Sufyon samimiy bir ovoz bilan javob berdi:
— Xalq to‘xtovsiz ravishda bir ovozdan yolvormoqda. Ey Rabbimiz, bizni bu azobdan xalos et, endi imon keltiramiz, deya iltijo qilmoqda. — Shundan keyin qo‘shimcha qildi: — Ahvolimiz mana shunaqa, iltijolarimiz ham shunday.
Necha marta berilgan va’dalar qanday buzilgan bo‘lsa, bu so‘zga ham ular osongina xiyonat qilishlari mumkin edi. Yana jodugar deyishlari, yana yolg‘onchi, folbin, shoir... kabi bo‘htonlar yog‘dirishlari begumon edi. Ammo Rasululloh (s.a.v.) yaxshilikni ravo ko‘rdilar. Qolaversa, mo‘minlarga shuncha yillardan beri qilingan jabrzulmning alami olingan edi.
Abu Sufyon so‘zlarida davom etdi:
— Gapimga ishon, o‘tinaman, ey Muhammad, osmon ko‘zimga xuddi bir tuman kabi xira ko‘rinadigan bo‘lib qoldi. Azaldan moviy, tiniq bo‘lib kelgan samovat ham o‘zgarib kolgandek. Bundan tashqari oyoqqa turishim bir azob, yurishim bir azob, uyda ovqat deb zorlanayotgan go‘daklarga biron yegulik topish yana bir bedavo dard.
Abu Sufyon rost gapirar edi.
Och me’dalar onglarga hukm qila boshlagan, ko‘zlar, nigohlar mahzun, tizzalar qaltirar, ko‘k yuzini esa, xira bir tuman qoplab olgan edi.
Buyuk Olloh ham navbatdagi oyatlarila hol chindan ham shunday ekanini tasdiqladi:
«Bas, (ey Muhammad,) siz osmon ochiq (ya’ni, barchaga ko‘rinadigan) tutunni keltiradigan kunga ko‘z tuting. U (tutun barcha) odamlarni o‘rab olur. Bu alamli azobdir. Shunda ular: «Parvardigoro, o‘zing bizlardan bu azobni aritgin. Albatta, bizlar imon keltirguvchidirmiz», deydilar». (Duxon, 10-12.)
Natijada Rasuli muhtaram (s.a.v.) qahatchilikning bekor qilinishini so‘rab duo o‘qidilar. Ofat bartaraf bo‘lganidan darak berib, yomg‘irlar yog‘di, hayot yana eski holiga qaytdi.
Mashaqqatli kunlar unutildi. Abu Sufyonning va’dasini hech kim, hatto Abu Sufyonning o‘zi ham eslamadi. Endi hech kim bu va’daning ustidan chiqmasligini o‘zining otini bilganday yaxshi bilardi Abu Sufyon.
Ammo bu xiyonat shundayicha qolib ketaveradimi?
Ushbu savolga javob tariqasida Buyuk Olloh bunday amr etdi:
«Ular uchun qayoqdan ham (boshlariga tushgan bu ofatlardan) eslatmaibrat olish bo‘lsin?! Holbuki, ularga ochiq payg‘ambar (ya’ni, Muhammad a.s.) keldi, so‘ngra undan yuz o‘girdilar va «(Unga Qur’on birovlar tomonidan) o‘rgatib qo‘yilgan, (u) majnun», dedilarku?! Albatta, biz bu azobni (sizlardan) bir oz (vaqtgacha) aritguvchidirmiz, sizlar ham, shakshubhasiz, (o‘z kufru isyonlaringizga) qaytguvchidirsizlar. Biz dahshatli ushlash bilan ushlaydigan kunda (ya’ni, Badr jangida yoki qiyomat kunida biz ulardan) intiqom olurmiz. Zero, Biz intikom olguvchidirmiz». (Duxon, 13-16.)
Bu intiqom yaqin kelajakda, Badr jangida boshlanajak va to qiyomat kunigacha davom etajak. (Imom Buxoriy, 2/15 — 19 va 6/39.)

MASHHUR SHOIR O’SHA QANDAY ALDANDI?

O’sha dong‘i butun Arab yarim oroliga tarqalgan ulug‘ shoir edi. Bakr ibn Voil o‘g‘illaridan bo‘lgan bu mashhur shoir Rasululloh (s.a.v.) haqlarida ozmiko‘pmi eshitgan. Islom dini keltirgan ahkomlar va Qur’ondan ba’zi oyatlarni tinglagan, «Borib uning diniga kirayin», deb tuyasiga minganu Makkaga yo‘l olgan edi.
Yo‘l bo‘yi Rasululloh (s.a.v.) haqlarida o‘ylab keldi, u zotni madh etuvchi she’rlar o‘qidi.
Nihoyat bir kuni oftob botay deb turganida Utba ibn Robianing uyiga yetib keldi. Ko‘pdan beri ko‘rishmagan qadrdon do‘stlar quchoq ochib ko‘rishdilar.
— Xush kelibsan, ey aziz do‘stim, — deb qarshiladi Utba.
— Sizlarni juda sog‘indim, ey Utba! — dedi O’sha.
O’sha kecha O’sha Utba ibn Robianing aziz mehmoni
bo‘ldi. Izzatikrom, iltifot ko‘rsatildi. O’sha go‘zal she’rlardan o‘qib berdi.
Shu asnoda Abdumuttalibning nevarasi Muhammad ibn Abdulloh haqida bitilgan bir qasidani ham o‘qidi.
Utba arablarning odatiga xilof ish tutmaslik uchun O’shaning kelishidan asl maqsadini so‘ramadi. Biroq maqsad shundoq ham ma’lum edi. O’shaning to‘satdan Rasululloh (s.a.v.) to‘g‘rilarida gap boshlaganini boshqacha izohlab bo‘lmas edi.
—   Rosa charchagansan, ey O’sha, vaqtliroq yotib damingni ol, boshqa gaplarni ertaga gaplashamiz.
—   Gaping to‘g‘ri, Utba. Yo‘l azobi — go‘r azobi, deb bekor aytishmagan. Ko‘zlarim yumilib ketyapti, yotsam, yotaqolay.
Ko‘p o‘tmay eshitila boshlagan hurrak uning qattiq uyquga ketganini bildirdi.

* * *
Tun yarmida Abu Jahlning eshigi taqilladi. Ovozidan Utba ibn Robia ekanini tanidi. Ayonki bunday bemahalda behuda kelmagan. Bir muddat suhbatlashdilar. Xayrlashar ekanlar, Abu Jahl:
— Men borguncha, uni hech qayoqqa chiqarma! — deb tayinladi.
Utba qorong‘ulik ichida g‘oyib bo‘ldi. Orqasidan eshik yopilaryopilmas ming‘irlagan ovoz eshitildi: «Hap senimi, to‘ng‘iz shoir... Uning diniga kirib bo‘psan!..»
Abu Jahl o‘sha kecha mijja qoqmay u yoqdanbu yoqqa ag‘anab chikdi. Xayoli O’shani qanday qilib fikridan qaytarish bilan band edi. Uyquga ketsa, tushiga kirar, uyg‘onsa, yana u haqda o‘ylar edi.
Shunday ulug‘ shoir ham aqlsizlik qilsa, musulmonlarning kuchiga kuch, g‘ayratiga g‘ayrat qo‘shilib, yanada haddilaridan oshib ketmaydilarmi?..
Ertalabgacha O’shani bo‘ralab so‘kib chikdi.
Tongsaharda Utbanikiga kirib keldi. Yuzida ayyorona bir tabassum ifodasi bor edi.
— Xush kelibsan, ey Shoir, bizni juda xursand qilding, — deb O’shaga iltifot ko‘rgazdi. O’sha ham shunga munosib javob qildi:
— Xush vaqt bo‘l, ey Abul Hakam.
Abu Jahl o‘tirdi. Tuya suti bilan mehmon qilindi. Holahvol so‘raldi. Nihoyat Abu Jahl O’shadan kelish maqsadini so‘radi.
— Muhammad ibn Abdullohning diniga kirish uchun keldim, ey Abul Hakam, — deya javob berdi O’sha soddadillik bilan.
— Nima?!
O’sha qabilasiga yetib borgan ba’zi bir xabarlar haqida so‘zlab berdi. Yangi din xususida shaxsan payg‘ambarning o‘zidan ma’lumot olib o‘rganish niyatida ekanini bildirdi.
— Lekin, — deya gap boshladi Abu Jahl, — bir dinga kirgach, o‘sha dinning hukmlariga qat’iy rioya qilish lozimligini ham bilsang kerak?!
— Albatta.
— Juda soz. U holda Muhammadning zinoni taqiqlaganini bilasanmi?
O’sha lablarini burishtirdi:
 — Bilmas edim. Lekin yoshim o‘tib, zino ham xush yoqmay qoldi, bundan keyin zinodan uzoq turish endi men uchun u kadar qiyin bo‘lmasa kerak.
— Xo‘p, mayli.. Ichkilik haqidachi, ichkilik haqida nima deysan? Axir, u ham taqiqlangan.
—Tushunmadim.
—   Muhammad ichkilikni ham taqiqlayapti. O’sha ko‘zlarini kattakatta ochdi.
—   Mana bunisi endi chatoq ekan, — dedi.
—   Ya’ni?
— Ya’ni, ichkilikni juda yaxshi ko‘raman. Undan voz kechishim mushkul bo‘ladi.
O’shaning kayfiyati buzildi. Abu Jahlni titrok bosgan edi. Sukunatni Utba buzdi.
— Qanday qarorga kelding, ey O’sha?
— Ish chappasiga ketdi. Yaxshisi — hoziroq uyga qaytib, bir yil davomida to‘yibto‘yib sharob ichib olishim kerak. Bir yildan so‘ng kelib uning diniga kiraman. Bundan boshqa chora ko‘rmayapman.
—   Uylaymanki, bu eng ma’qul fikr bo‘lsa kerak.
   Utba kosa to‘la xurmo sharobini, g‘alaba bilan qutlayotganday qilib, ularning oldiga surib qo‘ydi. O’sha singari aqli raso kishining o‘ylab ish qilishi lozimligini ham qo‘shimcha qildi. Dong‘i Yamandan Damashqqacha ketgan bir shoir yangi bir dinga kirsayu, uning hukmlariga rioya qilmasa, obro‘yi tushib ketishini ifoda etdi.
O’sha xayrlashdi.
—   Yana kelgin, kutib qolamiz, ey shoirlarnnig sultoni!
—   Yana kelib, uylarimizga fayz kiritishingdan umidvormiz, ey O’sha!
—   Sizlar ham xush qolinglar, do‘stlar. Bir yildan so‘ng, haha, yana bir yildan so‘ng kelaman, xayr!
O’sha to‘g‘ri maslahat bergan do‘stlariga qaytaqayta minnatdorlik bildirib, ketdi. Bir yil davomida to‘yibto‘yib sharob ichish haqida o‘ylayo‘ylay, Makkani tark edi.
Niyatiga yetgan hamtovoqlar u ko‘zdan g‘oyib bo‘lguncha orqasidan kuzatib turishdi. So‘ngra bir-birlariga tikilishdi:
—   Iflos shoir, jinniligi tutib fikridan qaytmasa edi, deb shunday qo‘rqdimki...
—   Juda ayyorsanda, ey Abul Xakam. Lot haqqi qasam ichamanki, agar men shayton bo‘lsam, ishlarimni bitirishdan oldin maslahatlashish uchun qirq marta bo‘lsa ham eshigingni taqillatardim sening.