* * *
Hazrati Muso (a.s.) bilgan narsa Rasulullohga (s.a.v.) ma’lum emasmidi? Ellik ikki yoshga kirgan, hayotda ko‘pgina tajriba orttirgan va keyingi o‘n yil ichida turlituman yaxshiyomon kishilar bilan yuzmayuz bo‘lgan va, bundan tashqari, Buyuk Olloh tomonidan mustasno bir qobiliyat egasi etib yaratilgan Nabiyyi muhtaram hazratlari (s.a.v.) ellik vaqt namoz o‘qish insonlarga og‘ir va malol kelishini bilmasmidilar?..
Bu voqelikni bir jilvayi Rabboniy sifatida baholash joizdir. Ya’ni, Rabbimizning qudrati va cheksiz marhamatini yana bir bor namoyon etishi deb tushunish to‘g‘riroq bo‘lsa kerak. Qolaversa, ikkinchi tomondan, bu hodisa insonlarga avval o‘tgan ajdodlarining tajribasiga tayanish lozimligini yana bir bor uqtiradi. Olloh taoloning dastlab ellik vaqt namozni farz etib tayinlashi, so‘ngra bir evaziga o‘n mukofot tamoyiliga ko‘ra, uni ellik vaqtdan besh vaqtgacha tushirishi ham ayni jilvayi Rabboniy doirasiga kiradi.
Bu muhim safarning Rasulullohga (s.a.v.) eng og‘ir damda, qattiq tushkunlikka tushgan chog‘larida qildirilgaii va o‘sha kecha oddiy so‘z bilan ta’riflab bo‘lmaydigan g‘aroyib safardan yangi va pokiza bir ruh, tuganmas bir g‘ayratshijoat va quvvat bilan qaytganlari shubhasizdir. Rasululloh (s.a.v.) o‘sha kecha Olloh taoloning jamolini to‘yibto‘yib ko‘rib olganlari ham aniq. Lekin «Payg‘ambarimiz Janobi Haqni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rish uchun yetti qavat osmonni, jannatni va jahannamni oshib o‘tdida, so‘ngra Olloh taoloning ko‘shkiga yetdi...» tarzidagi fikr va tushunchaga berilmaslik darkor.
Payg‘ambarimiz o‘sha kecha butun osmon qavatlarini oshib o‘tgan, jannatlarni sayr qilgan, behisob darajada hikmat va g‘aroyibotga to‘liq hodisalarni ko‘rgan, tomosha qilgan edilar. Ammo bular alohida voqelik. Olloh gaoloni ham o‘sha kechada ko‘rganlari esa, alohida bir voqelikdir. Olloh taoloni ko‘rish uchun albatta safar qilishlari, ma’lum bir masofani bosib o‘tishlari lozim emas edi.
«Bu uchrashuv nima uchun me’roj kechasiga to‘g‘ri keldi?» degan savolning javobi yolg‘iz Ollohga ma’lumdir. Bizlarga bu mavzuda fakat «Olloh xohlaganini qiladi va qilgan ishi uchun hech kimning oldida javobgar bo‘lmaydi», deyish joizdir.

* * *
Rasululloh (s.a.v.) o‘sha kecha takror Masjidi Aqsoga qaytdilar. Yana Buroq vazifaga chaqirildi. Yana o‘sha tezlikda Makka sari yo‘l olindi.
Dajnon deb ataluvchi joyga kelganlarida tanish bir karvonga duch keldilar. Karvondagilar yerga cho‘zilib uxlab krlishgan edi. Og‘zi bog‘log‘liq meshlarida suv bor ekan, Rasululloh (s.a.v.) ulardan birining meshini ochib, suvidan ichdilar va yana qayta berkitib, yo‘lda davom etdilar.
Safar Makkada, boshlangan joyida tugadi.
Ba’zi bir rivoyatlarda bu safar Abu Tolibning qizi va Alining opasi Ummu Xoniyning uyidan boshlangani va yana shu yerda tugagani naql qilinadi.
O’sha kechaning tongi...
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) masjidda o‘tirar edilar.
Yonlariga Abu Jahl keldi va odatdagidek shilqimlik qila boshladi:
—   «Buyuk dargox»dan qanday xabarlar bor, do‘stim? Rasululloh (s.a.v.) jiddiy tarzda javob qildilar:
—   Bugun kechasi safarda bo‘ldim.
—   Ie, qanaqa safarda?
—   Quddusga, Aqso masjidiga borib keldim. Abu Jahl qahkaha otdi.
— Bir kechada shuncha uzoqqa borib, yana qaytib kelishga xam ulgurdingmia?
— Xuddi shunday.
Abu Jaxlning miyasiga bir fikr urildi. Ajoyib bir fursat, deb o‘yladi.
— Juda soz, bu so‘zlarni qavming oldida qaytarishga jur’at qila olasanmi?
— Albatta.
Abu Jahl tuyqus xazina topgan odamday, bor kuchi bilan bakira boshladi:
— Bu yoqqa kelinglar, ey Bani Ka’b ibn Luay, kelinglar, ey qurayshiylar!..
Biri xaqiqat, boshqasi jaholat vakili bo‘lgan bu ikki kishining yonma-yon turganiii ko‘rganlar ularning qoshlariga to‘plana boshlashdi. Abu Jahl jangda rakibini yenggan jo‘jaxo‘rozdek kerilib turardi. Hech bo‘lmaganda, zavqli bir sahna sodir bo‘ldiku, deb o‘ylardi.
Nihoyat gavjum bir xaloyiq to‘plandi. Masjidi Haramning ubu burchagida o‘tirganlar ham yugurib kelishdi. Oralarida mo‘minlar ham bor edi, mushriklar ham. Har ikkala tomon ham manamana sodir bo‘ladigan voqeani zo‘r hayajon bilan kutib turardi.
— Qani, hozirgina menga aytgan gaplaringni qaytarchi!.. — Abu Jahlning ovozida «Mard odam so‘zidan qaytmas» shaklidagi manmanlik ifodasi bor edi.
Nigohlar nuroniy payg‘ambarimizga qadaldi. U zoti sharif (s.a.v.) yana o‘ta jiddiy va vazmin ohangda:
— Bu kecha sayohatga chiqarildim. Aqso masjidiga borib keldim, — dedilar.
Abu Jahlning ko‘zida zafar uchqunlari porladi.
— Ya’ni, Quddusga borib ke.vdim, demoqchi, — deya hayqirdi. So‘ng Rasulullohga o‘girildi: — Shunday emasmi?
— Xuddi shunday!
Abu Jahl kechirilmas bir gunoh ish qilib qo‘ygan jinoyatchini qo‘lga tushirgan kuchli bir qo‘mondon kabi:
— Xo‘sh, bu yolg‘onga bizni qanday ishontirmoqchisan? —dedi, so‘ngra atrofda to‘planib turgan xaloyiqqa o‘girildi: — Shu yolg‘onga ishonadigan kishi bormi?!

Har holda, ozgina bo‘lsada, durustroq fikrlaydigan, masalani hartomonlama oydinlashtirishni istaydigan bir kishi bor ekan, o‘sha taklif kiritdi:
— Oramizda Quddusga borib kelgan odamlar bor, uning gapi to‘g‘rimiyolg‘onmi ekanini o‘shalar tasdiqlaydi... Endi bizga Aqso masjidini ta’riflab ber.
Rasulullohning (s.a.v.) shu kungacha Quddusga bormaganlarini hamma besh qo‘lday bilardi. Mushriklarning fikricha, bu kecha Quddusga borib keldim, degan da’vo mana endi puchga chiqajak, yolg‘on gapirgani ma’lum bo‘lajak edi.
Bu taklif hammaga ma’qul tushdi. Bormaganko‘rmagan bo‘lsa, u yerni kanday qilib ta’riflab berardi? Borgan bo‘lsa, ko‘rishi, ko‘rgan bo‘lsa, ta’riflab berishi lozim.
Ammo Rasululloh (s.a.v.) Aqso masjidiga va Quddusga tomosha uchun bormagan edilarku? Na Aqsoga chuqurroq razm soldilar, na Quddusni tomosha qildilar — bu ham bir haqiqat edi.
Lekin Buyuk Olloh rasulini shunday vaziyatda yordamsiz qoldirarmi?
Bir zumda Rasululloh (s.a.v.) ko‘z o‘nglarida Aqso masjidi gavdalandi. Xuddi qarshidagi devordan beriroqda in’ikos etayotgandek edi. Muborak ko‘zlari Aqso masjidida, tillari esa, ko‘rganlarini birmabir hikoya qilib bera boshladi.
Quddusga ko‘pchilik borib kelgan, hammasining o‘ziga yarasha taassuroti, xotirasi bor edi. Aqso masjidining ko‘rinishi haqida savolga tutishdi. Biri eshigi haqida so‘rasa, boshqasi devorlari, devordagi naqshlari haqida so‘rar, yana biri yonatrof haqida surishtirar edi. So‘ralgan joylar darhol Rasulullohning (s.a.v.) ko‘z oldilariga keltirilar, xuddi oyinada ko‘rib turganday javob qilar edilar. Nihoyat savoljavob tugadi.
— Hammasini to‘g‘ri ta’riflading, ey Muhammad! Xudo haqqi, juda to‘g‘ri! — deb tan berishdi imtihonchilar.
Abu Jahlning yuragi siqilib ketdi, terlar peshonasidan oqardi. Yuz karra aniq zafar endi qo‘lga kiray deb turganida birdan mag‘lubiyatga uchrashning ta’siri edi bu.
Ammo yuragi siqilgan faqat Abu Jahl emas edi. Abu Lahab, Nadr ibn Horis, Umayya ibn Xalaf ham xuddi shunday holatda edilar. Quddusga bormagani aniq bo‘lgan bir kishi bir kechada shu yoqqa borib kelganini da’vo qilsa va undan oldin boribkelganlarning shu mavzudagi savollariga mufassal javoblar bersa, kim nima ham deya olardi?
—   Bu yerdan Quddusgacha tuyada bir oylik yo‘l, kaytishga yana bir oy ketadi. Inson qanaqasiga bir kechada borib kela oladi? — deb yelkalarini qisishar edi.
—   Hoy birodarlar, mening bir fikrim bor, — deb baqirdi kimdir. Hamma unga qaradi. — Bizning Shom yo‘lida karvonlarimiz bor. Modomiki Aqso masjidigacha borib kelganini da’vo qilar ekan, bizga o‘sha karvon haqida ma’lumot bersin.
Rasululloh (s.a.v.) hech taraddudlanmay javob bera boshladilar:
— Yo‘lda ketayotganimda falonchilarning karvoniga duch keldim. Bitta tuyalari qochgan ekan, uni qidirishayotgan edi. Ularga xitob qilib, tuyalarining turgan joyini ko‘rsatdim. Qaytayotganimda Dajnon vodiyida falonfalonlarning karvoniga duch keldim. O’zlari uxlab
yotgan edilar. Og‘zi bog‘liq bir meshdagi suvlarini ichib, og‘zini yana mahkamlab qo‘ydim.
— Xo‘sh, ular Makkaga qachon yetib kelishadi?
— Erta tongda, ayni quyosh chiqqan daqiqada Tan’im tepaligi tomondan shaharga kirishadi. Oldilarida kulrang bir tuya bo‘ladi, uning bir tomoniga oq, ikkinchi  tomoniga qora tusli yuk ortilgandir...
Tabiiyki, bu xabar aql bovar qilmaydigan bir xabar edi. Bu ma’lumotni payg‘ambarimizga Jabroili amin yetkazgan edi.
Mushriklar bir oz yengil tortganday bo‘lishdi.
Chunki quyosh chiqar ekan, u bergan ma’lumot bilan haqiqatda ro‘y beradigan voqelik orasida hech yo‘q ozgina farqi bo‘lar, axir. Karvon yo quyosh chiqqanidan keyin, yo oldin kelishi mumkinku! Hamma narsa soniyasoniyasigacha to‘g‘ri kelishi amri mahol emasmi?

* * *
Hazrati Abu Bakrning eshigi xuddi birov tepayotganday qattiq taqilladi. Sapchib o‘rnidan turib eshikni
ochdi. Kelgan odam hovliqqanicha, nafasi bo‘g‘ziga tiqilguday bo‘lib yangilikni so‘zladi:
— Anavi jodugar do‘sting, bu kecha Aqso masjidiga borib keldim, deb da’vo qilmokda.
—   Ya’ni, Ollohning rasuli Muhammadmi (s.a.v.)?!
—   Ha.
— Juda to‘g‘ri gapiribdi. U hech qachon yolg‘on da’vo bilan chiqqan emas.
Xabarchining kutgani boshqacha munosabat edi. Abu Bakrning so‘zlari uni dovdiratib qo‘ydi. Qaytib ketar ekan, quloqlariga ishonmasdi. «Bunchalik bo‘lishi mumkin emas...» der edi o‘ziga o‘zi.
Ushbu voqea Hazrati Abu Bakrga abadiyatga qadar faxrli bir laqab berilishiga sababchi bo‘ldi. Endi u kishini to qiyomatgacha barcha mo‘minlar «Abu Bakr Siddiq» deb atay boshlaydilar. Bu laqabni unga Nabiylar sarvari berdilar. «Juda to‘g‘ridurust inson» degan ma’noni bildirar edi bu muborak so‘z!

* * *
Tongsaharda anchamuncha mushriklar Tan’im yo‘liga karvonni kutib olish uchun chiqishdi. Yana ham to‘g‘rirog‘i, «Yo‘lovchilar kun chiqqanida keladi», shaklida berilgan xabarni chippakka chiqarmoqchi edi ular.
Shafaq oqara boshlagan, yuzlarda hayajon ifodalari sezildi. Yuraklar har doimgidan ham tezroq ura boshlagan, odamlar asabiy va sabrsiz.
— Menga qolsa, shu gal ish tamom, — dedi kimdir.
— Hech yo‘q birikki soniyaga farq qilar, axir, —dedi boshqasi.
— Ana undan keyin ko‘rasan Amr ibn Hishomning qanday intiqom olishini.
— Endi uni himoya qiladigan Abu Tolib ham yo‘q. Shu tarz gapso‘z davom etar ekan, oralarida umidsiz bo‘lganlar ham bor edi.
— Hecham qo‘lidan kelmaydigan bir ishni buyuraylik, deb rosa bosh qotirgan kunlarimizni unutdilaringmi? Ko‘kdagi oyni ikkiga bo‘lganinichi? Hoy birodarlar, sharmanda bo‘lib qolmaylik tag‘in. Kutilgan vaqt yaqinlashganida, ikki kishi baland joyga chiqarildi. Biri kunchiqar tomonni, ikkinchisi Tan’im yo‘lini kuzatib turishdi. Kim ko‘rsa, shu zahoti baqirib xabar berishi kerak edi.
Abu Jahl sabrsiz, ba’zan boshini ko‘tarib haligilarga qaraydi:
— Nima gap? — deb so‘raydi.
— Hech nima ko‘rinmayapti, — degan javob uni battar bezovta qiladi.
Kun chiqishiga daqiqalar ham emas, soniyalar qoldi. Abu Jahl so‘nggi marta yuqoriga qaradi. Yo‘lpoyloqchining ko‘zlari olisda, tinimsiz tikiladi. Ko‘rsa, albatta, darhol javob berardi.
— O’zingni bos, — dedi Umayya Abu Jahlga, — bu safar biz albatta g‘alaba qozonamiz!
Ubay ibn Xalaf uning fikrini tasdiqladi:
— Mana, quyosh ham chiqay deb qoldi. Shu paytgacha kelmagan karvon to‘satdan kelib qolarmidi?..
Quyosh har doimgiday o‘z vaqtida chiqishga, karvon ham Makkaga bir daqiqa bo‘lsada, oldinroq yetib olishga shoshilishar, quyosh ham, karvon ahli ham ulkan bir da’voning isboti yo inkori uchun musobaqalashayotganlaridan o‘zlari bexabar edi.
Rasululloh (s.a.v.) payg‘ambarlik vazifasini bergan Buyuk Ollohning yordamiga ishonar, rasulini yolg‘onchi qilmasligiga amin edilar. Har daqiqa, har soniyada eng pokiza minnatdorlik tuyg‘ulari bilan Rabbiga yo‘nalgan qalblari ushbu damda yana Unga, faqat Unga iltijo qilar edi. Quyoshni yaratgan U, dunyoni yaratgan U, har ikkalasiga O’zi istagan nizomni bergan ham Udir. Iroda etmasa, karvon yurolmas, Uning irodasisiz to‘xtamas. Borishni istagan joyiga, U xohlagan paytdan oldin yoki keyin borishi ham mumkin emas.
Abu Jahl va uning hamtovoqlari qanchalik sabrsiz va bezovta bo‘lsalar, Rasululloh (s.a.v.) shunchalik vazmin va xotirjam edilar.

Quyoshning ilk nurlari porlaydigan soniyalar keldi. Abu Jahl hamon sokin turgan Rasulullohga (s.a.v.) qaradi.
— Mana endi seni yo‘q qilaman! — deya ming‘irladi. — Qolaversa, bu safar yoningda shu paytgacha himoya qilib kelgan anavi nodon, o‘jar amaking ham bo‘lmaydi.
Tishlarining orasidan ilonning zahari kabi sochilgan bu so‘zlarni Rasululloh (s.a.v.) eshitmadilar. Chunki ushbu damda yo‘lpoyloqchilar birdan baravariga baqirib qolishgan edi.
— Nima gap, ey falonchilar?
Endi ikkalasi alohidaalohida javob berdi:
—   Kun chiqdi!
—   Karvon ko‘rindi!
Axnas ibn Shariq qo‘lidagi hassasini bor kuchi bilan yerga urdi.
— Bunday tole’ning... — deb boshlangan so‘zlarini uyatsiz so‘kinish bilan tugatdi.
Mo‘minlar xursandlikdan yig‘lab yuborishdi, Rasululloh (s.a.v.) bilan birgalikda Ollohga hamdu sanolar ayta boshlashdi.
Ulug‘ Umar Abu Jahlga yaqinlashdi:
—   Endi imon keltirishing kerak, ey Amr, — dedi.— Muruvvatli iison bundan boshqacha yo‘l tutmas.
—   Daf’ bo‘l, Umar, hozir sening gaplaringni tinglaydigan xolim yo‘q.
— Xo‘sh, daf’ bo‘lmasam, nima qilarding?!
Bu ovoz Umarning olov sachragan ko‘zlari ifodasi edimi yoki kufrga qarshi bitmas-tugunmas bir kin va intiqomga to‘liq yuragidan otilib chiqqanmidi?
Abu Jahl 6u ko‘zlarga bir soniyagina tikilib turdi, so‘ng Umar bilan yakkamayakka olishib ko‘rsammikan, degan o‘y yashin tezligida miyasidan o‘tdi. Ammo...
«Shu bor obro‘yimni ham yo‘qotmay tag‘in» deganday, mag‘lub nigohlari yerga qadaldi. Oyoqlari uni orqaga tortdi.
Mo‘minlarga Olloh hadya etgan buyuk imon timsoli bo‘lmish Umar mustahkam bir qal’ani yodga soluvchi gavdasi bilan Islom zafarini namoyish etib turar edi. Eshitganlarni titroqqa soladigan gulduros bir ovozda:
— Xo‘sh, endi nima deysizlar? Yana birontangiz qarshi chiqasizmi? — deb hayqirdi.

Hech kimdan sado chiqmadi. O’zaro pichirlab: «Bunchalik bo‘lishi mumkin emas axir...» deganlar bo‘ldi.
Biroq berilgan xabarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligi hali to‘la aniqlanmagan edi. Bir muddat kutib turishdi. Karvon kela boshladi. Nigohlar eng oldindagi tuyaga qadalgan. Oldinda kulrang bir tuya edi, ikki yonboshida oq va qora — ikki qop yuk.
Karvondagilar, bizlarni kutib olishga chiqishibdi, deb o‘ylashdi. Asl maqsadlarini bilishmasdi. Shuning uchun:
— Kelishimizni qayokdan bilaqoldinglar? — deb so‘rashdi. Savollari savol bilan qarshilandi:
— Kecha qaerda to‘xtab hordiq chiqardingizlar?
— Dajnon vodiyida, — deb javob qildi karvon ahli.
—   Obbo shayton tushmagurey!
—   Nima bo‘ldi?
—   Nima bo‘lgani bilan ishlaring bo‘lmasin. Shundan keyin:
—   Oralaringda bir ichim suvi o‘zidan o‘zi g‘oyib bo‘lib qolgan kimsa bormi? — deb so‘rashdi.
—   Ha, menman o‘sha suvsiz qolgan odam. Yotishdan oldin meshimda aniq suv bor edi, ertalab turib icharman, deb o‘ylovdim. Ertalab qarasam, suv yo‘q. Ammo meshning og‘zi berk. Birodarlarimdan so‘rabsurishtirdim. Hech kim, «Men ichuvdim», demadi. — Bo‘lib o‘tgan voqealarni bir-bir so‘zlab bergach, atrofiga hayron boqdi: — Nimalar bo‘lyapti o‘zi, bizga bunday tushuntirib bersalaringizchi, — dedi.
Abu Jahl asabiy bir ovozda g‘o‘ldiradi:
— Jodugarlik tajribalarini o‘tkazyapmiz. Dunyoning eng mashhur jodugari o‘zimizning qabiladan chiqdi. Ha...
Haqni ko‘rish va his etishdan mahrum bu kishilar, shunchalar ochiq-oydin mo‘‘jizani ham, har doimgiday, «sehrjodu» deyishdan nariga o‘tmagan edi.

* * *
Sayyidul anbiyo (s.a.v.) janoblari bir kechada Aqso masjidiga borib kelganlarini so‘zlab bergach, kofirlarning gumrohligi yanada ortgani, hatto imon keltirganlardan ba’zilari ham: «Bunaqasi bo‘lishi mumkin emas», deya dindan chiqib ketganlari rivoyat qilinadi. (Ibn Kasir. «Siyar», 2/96. 112)
Ammo dinidan qaytganlarning ismlari saqlanib qolmagan.
Faxri Koinotning (s.a.v.) shu kungacha bergan har bir xabarlarini ma’qullab, tasdiqlab kelgan va bu yo‘lda xar kanday jabrzulmga mardlarcha ko‘krak kergan mo‘minlarning payg‘ambarimiz bir kechada Aqso masjidiga borib kelganlarini aytganlari uchungina u kishining dinlaridan chiqib ketishi bo‘lmag‘ur gap. Qolaversa, Rasuli akram (s.a.v.) bu safarni tasdiqlovchi ochiq-oydin dalillarni keltirganlar, bunga hatto Abu Jahldek ashadiy mushriklar ham e’tiroz bildira olishmagan.
Rasuli muhtaram (s.a.v.) o‘zlaridan so‘ralgan savollarga javob bera olmay qolganlarida ham boshqa gap edi. O’shanda, ba’zi mo‘minlar dinidan qaytdi, deyishning ma’nosi bo‘lar edi.
Ustigaustak, karvonning yetib kelar vaqti haqidagi xabarlarining to‘g‘ri chiqishi, munkirlar ham imonga kelishlariga arzigulik voqea edi.
Me’roj hodisasidan keyin mo‘minlar kuniga besh vaqt namoz o‘qiydigan bo‘lishdi.
Bundan oldin ular kuniga atigi ikki mahal — kun chiqishi va kun botishidan oldingina namoz o‘qishar edi.
Rasululloh (s.a.v.) o‘sha kechadan e’tiboran har galgi namozlarida o‘sha g‘aroyib safarning — Mavlo huzuriga borishning ma’naviy huzurini tuyadigan bo‘ldilar. Har namoz u zot uchun o‘ziga xos bir me’rojga aylandi.
Xolis niyat ila Parvardigori huzurida qoim bo‘ladigan har bir mo‘min uchun ham namoz bir me’rojdek bo‘lib qoldi.
Rasulullohning (s.a.v.) g‘aroyib safarlari ro‘y bergan me’roj kechasi haqida Isro surasida hikoya etiladi. Shuningdek, mo‘minlar rioya qilishlari zarur bo‘lgan diniy va axloqiy hukmlar ham shu surada keldi.
Olloh taolodan o‘zga hech bir narsani iloh qilmaslik zarurligi yana bir bor takrorlangach, otaonaga hurmatda bo‘lish, qarindosh-urug‘, qo‘niqo‘shni va musofirlarga yordam berish, farzandlarni kambag‘allikdan qo‘rqib o‘ldirishdan tiyilish, zinodan uzoq yurish, odam o‘ldirmaslik, yetimning haqini yemaslik, tarozidan urmaslik, xoksor bo‘lish va kibru havoni tark etish kabi hukmlar bayon qilindi.

* * *
Mushriklar bilan musulmonlar orasidagi ziddiyat shu darajaga yetdiki, natijada hazrati Abu Bakr (r.a.) ham Makkani tark etishga qaror berdi. Mushriklar uni o‘z holiga qo‘ymas, tinchgina toatibodat qilishiga ham yo‘l bermas edi.
Boshqa musulmon birodarlari kabi, Habashistonga hijrat qilmoqchi bo‘ldi. Vaziyatni Rasulullohga (s.a.v.) tushuntirdi. Ijozat olgach, safar xaltasiga kerakli mikdorda oziqovqat soldida, Makkani tark etdi. Qalbi g‘am-g‘ussaga to‘lgan, nihoyatda parishon edi.
Barqul g‘amodga yetib borganida Qora xalqining yo‘lboshchisi Molik ibn Dag‘innaga duch kelib qoldi. Azaldan bir-birlarini tanishar edi.
— Yo‘l bo‘lsin, yo Abu Bakr? — deb so‘radi Molik ibn Dag‘inna.
—   Habashistonga ketyapman.
—   Ha, yaxshi. Unda mol-mulking qani?
—   Tijorat uchun borayotganim yo‘q...
Hazrati Abu Bakr bor gapni qisqacha so‘zlab berdi. Ibn Dag‘inna diqqat bilan tinglar ekan, yuragida e’tiroz tug‘ildi.
— Yo Abu Bakr, sendek mo‘‘tabar zot shunday bir arzimas sabab bilan vataningni tark etib chiqib ketishing to‘g‘ri emas. Haydab chiqarishlari ham insofdan emas. Sen kambag‘allarga yordam qo‘lini cho‘zadigan, qarindosh-urug‘lik aloqalarini hurmat etadigan, mazlumlarning og‘irini yengil qiladigan, musofirga izzatikrom ko‘rsatadigan olijanobinsonsan. Men seni himoyaga olaman, qayt yurtingga! O’z shahringda Parvardigoringga xohlaganingday ibodat qilaver.
Birgalikda Makkaga qaytdilar. Ibn Dag‘inna qurayshiylar orasida so‘zi o‘tadigan, obro‘e’tiborli kishi edi. Quraysh zodagonlari bilan uchrashdi.
—   Abu Bakrday mo‘‘tabar bir odam vatanidan haydalmasligi kerak, — dedi.
—   Sen uni himoyangga olganingga, albatta, biz qarshi emasmiz, — deb javob qilishdi makkaliklar, — ammo bu masalada ba’zibir shartlarimiz bor.
— Xo‘sh, qanaqa shartlar ekan ular?
— Abu Bakr ibodatini uyida qilsin, namozni ham uyida o‘qisin, nima qilmoqchi bo‘lsa, uyida qilsin. Qisqasi, bizni bezovta qilmasin. Chunki xotinlarimizni, bola-chaqalarimizni bir baloga yo‘liqtirib qo‘ymasin, deb qo‘rqamiz.
Ibn Dag‘inna bu taklifga rozi bo‘ldi, hazrati Abu Bakr ham shartlarni qabul etdi. G’urbat ellarda hasrat chekib yurgandan ko‘ra, mana shunday shartlar ostida bo‘lsa ham Rasulullohning (s.a.v.) yonlarida qolish ma’qul edi unga.

* * *
Bir kuni hazrati Abu Bakr uyining oldini masjidga aylantirishni o‘yladi. Shu yerda namoz o‘qiy boshladi.
Nozik tabiatli bir inson emasmi, abadiy mo‘‘jiza bo‘lgan Qur’oni karim go‘yoki uning qalbining teranliklariga inib borar va u yerdan totli ohang ila yo‘g‘rilib chiqib kelar edi. Ba’zan azob oyatlari uning ruhida g‘alayonlar ko‘tarar, Ollohning lutfu karamidan bahs etadigan oyatlar esa, jannat shabadalarini estirayotganday bo‘lar edi.
Mahalla bolalari uni tomosha qila boshlashdi, ayollar uning ko‘zyoshlarila, yoniq ovozla o‘qiyotgan Qur’oniga quloq tutadigan bo‘lib qolishdi.
Bu vaziyat qurayshiylarni betoqat qildi. Ayollar va bolalarga bu yoniq ovozning, bu ko‘zyoshlarning ta’sir etib qolishidan qo‘rqishdi.
Ibn Dag‘innaga xabar jo‘natishdi. U darhol yetib keldi va nima gapligini surishtirdi.
— Biz sening himoyangni tan olganmiz, ammo Abu Bakr uyida ibodat qilsin deb shart qilib qo‘ygan edik...— deya vaziyatni batafsil tushuntirishdi. — Yo Abu Bakr shartlarimizga amal qilsin, yoxud sen himoyangdan voz kech.
U Abu Bakrning uyiga kelib, qurayshiylarning xohishlarini anglatdi. Hazrati Abu Bakr uni noqulay ahvolga solib qo‘yishni istamadi.
— Menga Ollohning himoyasi kifoya, sening himoyangdan voz kechaman, — dedi.
Arablarning odatiga ko‘ra, birga Quraysh zodagonlarining huzuriga borishdi. Hazrati Abu Bakr Ibn Dag‘innaning himoyasidan o‘z ixtiyori bilan voz kechayotganini, bunda uning zarracha aybi yo‘qligini e’lon etdi.
Molik ibn Dag‘inna ko‘ngli xotirjam bo‘lib iziga qaytdi. Hazrati Abu Bakr uchun esa, yana eski — notinch, behalovat kunlar boshlandi.