BUYUK MO’JIZA

Makka ahli orasida mishmish tarqatildi: go’yo Rasululloh Qur’onni o’zlari o’ylab chiqargan emishlar, so’ngra Olloh kalomi deb odamlarni yo’ldan ozdirayotgan emishlar.
Bu g’irt tuhmat edi. U kishining yolg’on gapirmayotganlarini mushriklar juda yaxshi bilishardi. Bolaliklaridan hammaning ko’zi o’ngida to’g’riso’z, durust bir inson bo’lib o’sgan Rasulullohning o’ta andishali ekanliklarini ko’p bor sinashgan edi. Qur’on uydirma bo’lsa, o’sha zahoti issig’ida bu ishning tagiga yetish mumkin edi. Chunonchi, Olloh taolo navbatdagi bir oyatni tushirib bu masalani butkul oydinlashtirdi:
«Ayting (Ey Muhammad): «Qasamki, agar bor insu jin mana shu Qur’onning o’xshashini keltirish yo’lida birlashib, bir-birlariga yordamchi bo’lsalarda, uning o’xshashini keltira olmaslar». (Al-Isro surasi, 88)
Nabiyyi akram (s.a.v.) insonlarga yetkazgan ilohiy, muqaddas bir kitob bo’lmish Qur’onni «uydirma, inson kalomi» deganlarga haq va adolat bilan fursat berildi. Unga o’xshash bir kalomni aytishning uddasidan chiqsalar, tamom, shu bilan Muhammadning da’vosi nihoyasiga yetar, mag’lubiyatga uchrar edi.
«Olloh kalomidir», deya takdim etilayotgan Qur’on arab tilida, mushriklar esa, arabchaning eng mukammal jihatlarini ham chuqur biladigan, adabiyotga zo’r havas bilan qaraydigan qavmlardan edilar. She’r o’qishar, o’qiganda ham juda mukammal, turganni yugurtiradigan, yugurganni to’xtatadigan, janjal chiqarishga yoki janjalni to’xtatishga qodir she’rlarni o’qir, ham nasr yo’lida, ham nazm yo’lida istagan adabiy ifodani tan
Muhim eslatma: kitobning qayerida bo’lmasin, «vahiy keldi», «oyat tushdi» yoki «Qur’onning balog’atli ifodasi» deyilar ekan, albatta Qur’oni karimning, oyatlarning asli tushunilsin. Bu kitobda oyatlarning ma’no tarjimalari berilyapti, xolos. Тarjima Qur’on bo’la olmaydi. (Muharrir.)
Kitobdagi Qur’oni karim ma’no tarjimalari Alouddin Mansurga oiddir.
qid qila olishar edi. Ularning orasida Damashqdan to Yamangacha dong’i ketgan shoirlar bor edi. Ularga bir necha og’iz shirin so’z va maqtov aytilsa yoki bir nechta qizil tuya va’da qilinsa, kifoya, bu ulkan muammo tez hal bo’lardiko’yardi.
Abu Jahlga xushxabar jo’natildi. Agar Qur’onning kalomiga o’xshash bir so’z yo bir xitob aytilsa, bu masalaga barham beriladi, deyildi. Ammo bu xushxabar uni xursand qilish o’rniga damini ichiga yuttirdi. Abu Sufyon ham jim bo’lib qoldi. Axnas ibn Shariq ham bosh egdi. «Men sizlarga Muhammad hikoya qilayotgan afsonalardan ham qiziqroq masallar aytib berishim mumkin», degan Nadr ibn Horis xam go’yoki og’ziga talqon soldi.
«Insu jinlar birlashib, bir-birlariga yordamchi bo’lsalar ham, 6u Qur’onga o’xshash kalomni keltira olmaslar», deyilibdimi, ajabo?! O’ho’, shuyam ish bo’ptimi, qani, ko’raylikchi», deya yeng shimarib, Qur’ondan xam go’zal nasriy yo nazmiy asarni o’rtaga qo’ygan kishiga kim nima ham deya olar edi?
Ammo bunga hech kim jur’at qilmadi. Тog’ni o’rnidan qo’zg’atish, ummonlarni suzib o’tish balki mumkindir, ammo bu ilohiy kalomga o’xshashini yaratish kimsaning qo’lidan kelmasdi.
Shu tariqa bunday musobaqaga chorlov javobsiz qoldi. «Mana, Qur’onga teng keladigan kalomni men bayon etaman!» deydigan bir mard topilmadi.
Bu orada Fil surasi tushirildi:
«(Ey Muhammad,) Parvardigoringiz fil egalarini qanday (halok) qilganini ko’rmadingizmi? U zot ularning (Ka’batullohni vayron qilish uchun qo’llagan barcha) hiylanayranglarini barbod qilmadimi? U zot ularning ustiga sopoldan bo’lgan toshlarni otadigan to’pto’p qushlarni yuborib, ularni (qurtqumursqalar tomonidan) chaynab tashlangan somon kabi (ilmateshik) qilib yubordi!»
Bu oyatlarni eshitganlarning xayolida bundan qirq yettiqirq sakkiz yil muqaddam bo’lib o’tgan fojiali voqea qayta jonlanganday bo’ldi. Oltmish ming kishilik juda katta bir qo’shinning bir necha daqiqadayoq osmondan yomg’irdek yoqqan mayda toshlar bilan mahv etilishi, oldilariga solib haydab kelgan filning Ka’ba tomonga yurishdan chekinishi va shunga o’xshash g’aroyib hodisalar...
Qubas ibn Ashyam o’sha zamonga oid xotirasini bunday bayon etgan edi:
«Onam meni orqasiga opichib oldi. Abraxa lashkari yer bilan yakson bo’lgan joyga bordik. Filning sasib ketgan ko’kimtir jasadi meni shu qadar qo’rquvga soldiki, o’shanda biz ko’rgan manzarani eslasam, hanuzgacha ko’z oldimdan ketmaydi».
Rasulullohdan achchiq bir mag’lubiyatga uchragan mushriklar buning alamini qanday olish haqida tinimsiz bosh qotirdilar.
— Ibn Abu Kabsha umr bo’yi urinsak ham qo’limizdan kelmaydigan bir ishga taklif etib, bizni sharmanda-yu sharmisor qildi. Endi biz ham unga qiyomat kunigacha urinib uddasidan chiqa olmaydigan bir ishni taklif etaylik, shundagina uni mag’lub etamiz, — degan fikr o’rtaga tashlandi. O’sha zahoti turlituman mulohazalar yog’ila boshladi.
— Shoshmanglar, birodarlar. U shunday bir ish bo’lishi kerakki, undan mushkulroq bir ishni topish mumkin bo’lmasin. O’rniga mana bunday qilsak bo’larkan, deyilmasin.
Bu ham to’g’ri fikr edi. Boshlar egildi. Zehnlar butkul shu muammo bilan band bo’ldi.
—Daraxtni yurgizsin...
—Suvni teskari tomonga oqizsin...
Lekin bu takliflar ma’qul ko’rilmadi. Nihoyat, Abu Jahl fikr bildirdi:
—Oyni ikkiga bo’lsin: bir bo’lagi bir tepalikning, ikkinchi bo’lagi boshqa tepalikning ustida charaqlab tursin, so’ngra yana birlashtirib, asl holiga qaytarsin, dedi.
Bu gap hammaga ma’qul bo’ldi, yuzlarda tabassum balqdi. Hech kim bundan zo’rroq taklifni kirita olmas edi. Ko’kda charaqlab turgan, yetishish mumkin bo’lmagan oyga kim ham hukmini o’tkaza oladi? Bu hatto tasavvur qilib bo’lmaydigan bir ish edi. Valid Abu Jahlga minnatdorona boqdi:
—Ofarin, yo Amr, hech kim bundan mushkul, bundan qiyinroq bir ishni o’ylab topa olmas edi, — dedi.
—Bugundanoq Ibn Abu Kabshaning mag’lubiyatini ko’rib turgandayman, — dedi Umayya.
Utba esa:
— Agar bu safar ham bizni mag’lub etsa... — deyayotgan edi, Valid uning so’zini bo’ldi:
— Yo’g’e, ey Utba, bu safar uning mag’lub bo’lishiga ishonaver, — dedi.
So’ngra nigohlarini Abu Jahlga qadadi:
— Obbo cho’chqayey! — dedi, keyin boshqalarga qarab davom etdi: — Naqadar mug’ambir odam ekanini bilsangiz edi.
Abu Jahl bu iltifotdan mamnun bo’lib ketdi:
—Rahmat senga, amakijon, — dedi.
Abu Lahab ham Abu Jahlni qutladi:
— Uning bema’ni, behuda da’vosi mana endi barbodbo’ladigan bo’ldi. Va sen  hoshimiylarga isnod keltirgan bu payg’ambarlik safsatasiga barham berasan. Men bosh
liq barcha hoshimiylar buning uchun sendan juda minnatdor bo’lamiz, ey Amr! — dedi.
Bu majlis Makkadan sakkiz chaqirimcha naridagi Mino degan joyda o’tkazildi. Risolat taxtining oxirgi va eng ulug’ sultoni janobi payg’ambarimiz ham o’sha kuni Minoda edilar.
U zotni o’zlari to’plangan joyga taklif etishlari qoldi, xolos. Хabar jo’natildi, ko’rishmoqchi bo’lganlari bildirildi.
Ollohning seviklisi (s.a.v.) taklifni qabul qilib, ularning yoniga keldilar.
— Bizga payg’ambarligingga doir ochiqravshan dalil kerak, — deyishdi.
— Nima xohlaysizlar?
— Oyni ikkiga bo’l,  dedi Abu Jahl.  Bir parchasi Abu Qubays (Safo) tepaligi, ikkinchi bo’lagi Qayqaon tepaligi ustiga kelsin. Buni hamma ko’rganidan so’ng bu ikki parcha yana bir-biriga yopishsin. Agar haqiqatan payg’ambar bo’lsang, shuni qilasan, eplay olmasang, hikoyang bu yerda tugaydi.
Nabiyyi akram (s.a.v.):
—Mayli, — dedilar.
—Olloh taolo sizlar aytayotgan ishni ro’yobga chiqarsa, nima bo’ladi? Mening haqiqatan payg’ambar ekanimga ishonasizlarmi?
— Albatta, — dedi Amr ibn Хishom.
— Bo’lmasam, parvardigorimdan shunday bo’lishini tilayman.
Abu Jahl qo’shib qo’ydi:   Sharti bor, bu taklifimiz bugun kechasi amalga oshishi kerak, boshqa kun emas...
Yig’ilish tugadi. Rasululloh bu yerdan ketganlaridan keyin Uqba ibn Abu Muoyt andishalandi:
—Biz talab qilgan mo’’jizani agar ko’rsatsa, imon keltiramiz, deb so’z berdinga, ey Amr!
—Agar oyni ikkiga bo’lsa, haqiqatan unga payg’ambar deb ishonamizmi? — deya Umayya ham taraddudini izxor etdi.
—Hech qachon, hech qachon! U biz talab qilgan narsani bajara olmay adoyi tamom bo’ladi va bu masala shu yerda yopiladi! — deb Abu Jahl yer tepindi va so’zida davom etdi: — Mino tuproqlari abadiyyan g’alabamizning kuyini ijro etgay. Biz uning payg’ambarligiga aslo ishonmaymiz!
Har ikki tarafni ham sabrsizlik, hayajon qopladi. Mo’miilar Rasulullohga qilingan bu taklifni eshitgach, Ollohga sig’ina va iltijo kila boshladilar:
— Ollohim, sevikli payg’ambarimizga yordam ber!..
Har bir nafasda shu duo,  har odimda shu iltijo takrorlanardi go’yo. Тillar so’zlamas, dudoqlar qimirlamas, qalblar riyodan yiroq bir samimiyat va hayajonga yo’g’rilgan bu iltijolarni tilga chiqarmay turiboq Robbul Olamiynga — yuraklardagi jamiki siru asrordan xabardor Buyuk Mavloga havola etar edi.
Mushriklar bayramona kayfiyatda. Boshlari har vaqtdagidan ham tik va mag’rur. Bir necha soat keyin qozonilajak buyuk g’alabani hozirdanoq nishonlashayotgan edi. Ularning nazarida, tunda oxirgi va og’ir zarba berilib, Ibn Abu Kabshaning ham, uning yo’liga kirganlarning ham hisob daftarlari shu kecha yopilg’usi edi.
Mushriklar bir-birlarini tabriklashardi:
—Bu gal Amr ibn Хishom jon joyidan ushladi lekin!..
—Burchakka shunday siqib qo’ydiki, endi qo’ldan qutulolmasligi aniq!..
Va hokazo gapso’zlar...

Shoshqaloqlik nimaligishg bilmaydigan quyosh har kungiday o’z vaqtida botdi. Kun g’irashira qoraya boshlaganida sharqdan hafif bir oydinlik paydo bo’ldi, sal o’tmay endiendi o’n to’rt kunni oshatgan oy astasekin ko’rina boshladi.
Odamlarning qalbini so’ngsiz hayajon qamrab olgan, bu hayajon tobora shiddatlanib borar edi. Nafas olishlar qiyinlashdi, yuraklar bo’g’izlarga tiqilguday bo’ldi.

—Mana, oy ham tug’di.
—Тug’ish ham gapmi, odam baravar balandladi.
—Qarab tur, hozir qavmdoshing qo’liga bir qilich oladida, oyni o’rtasidan bo’lib tashlaydi.
—So’ngra ikkala bo’lagini ikki tomonga tepib yuboradi. Qarabsanki, biri bu tarafga, ikkinchisi anavi tomonga qarab dumalaydi. So’ngra bir hushtak chalib, kelinglar, arslonlarim, desa, yana chopqillab kelishadi...
Kesatiqlar ketidan qahqahalar...
Abu Jahl, Abu Sufyon, Abu Lahab, Valid, Nadr kabi ashaddiy kofirlar bir joyda turisholmas, u yoqdanbu yoqqa borib kelishar, atrofdagi gapso’zlarga pinhona quloq tutishar edi.
Ko’kda bitta ham bulut parchasi ko’rinmaydi. Quyosh botishi bilan yulduzlar birinsirin ko’rina boshlab, behisob darajaga yetdi. Go’yoki ular ham imon bilan kufr o’rtasidagi bu kurashni tomosha qilishga chiqqanday edi.
Oy har doimgiday sokin. Bir ozdan so’ng uning ustida qilinajak mislsiz bellashuvdan bexabar. Muhtasham, ammo yorqin siymosi bilan dunyoni zimiston qorong’iligidan qutqarayotganidan baxtiyor. Necha mingming yillardan buyon Ollohning amriga bo’yinsunib, yaxshiyomon milyonlab insonga zamon o’tayotganidan darak berib kelar, ba’zan nozik bir hilol, ba’zan yumaloq barkash shaklida ko’rinib, quyosh botgach zimiston qorong’ulikka mubtalo bo’lgan kishilarga yo’l ko’rsatar edi.
Ilk inson yaratilganidan buyon davom etayotgan imon va kufr mujodalasini, yulduzlar kabi u ham ko’kdan tomosha qilib kelgan, isyonchi, zulmkor, haqsiz, insoniylik chegarasidan oshib, buyuk Ollohga qarshi gumrohlik qilgan ko’plab qavmlarning yer bilan yakson etilishiga shohid bo’lgan edi. Suvga cho’ktirildi, to’fonda halok qilindi, shiddatli zilzilalar vujudga keltirilib, yerga yuttirildi — bularning hammasini ko’rdi. U qavmlarning har biri payg’ambarlaridan mo’’jiza ko’rsatishni talab etgan, shunda ham ishonmagan, oqibatda boshlariga baloni sotib olgan edilar.
Ammo... oyni ikkiga bo’lishni talab qilish o’tgan ummatlardan hech birining xayoliga ham kelmagan edi.

Rasululloh (s.a.v.) Robbul Olamiynning cheksiz rahmat va marhamatiga, benihoya karam va ehsoniga suyan
dilar. So’ngra mislsiz bir itoatgo’ylik ila natijani kuta boshladilar. O’zlarini payg’ambar qilib jo’natgan buyuk Olloh, albatta, yordamsiz qoldirmaydi; albatta, mushriklar oldida suyukli rasulini uyaltirib qo’ymaydi.
Atrofda anchamuncha choratadbirlar ko’rib qo’yilgan, mushriklar g’alaba qozonganlariga yuz foiz ishonib qolgan edilar. Go’yo bir ozdan so’ng Muxammad ibn Abdulloh «Men taslim bo’ldim, payg’ambarlik da’voimdan voz kechdim», deydiyu ular musulmonlarga qarshi harakatga o’tishadi, ularga achchiq saboq berishadi...
Bu orada oy anchagina yuksalib qoldi. Shu vaqt... ko’rib turgan ko’zlar ham ishonmaydigan hodisa ro’y berdi: oy haqiqatan ikkiga bo’lindi. Orasiga pichoq kiradigan darajada yoriq paydo bo’ldi. Abu Jahl shoshib qoldi:
—Nadr!.. Nadr!.. — deya baqirdi.
—Nima deysan, Хudo urgur!
—Ko’ryaisanmi shuni?
Nadr joni azob ichida, zo’rg’a javob berdi:
— Ko’r emasman, ko’rib turibman.
Qaytaqayta tikilib, hech ishongilari kelmaydi. Oyning ikki parchasi borgan sayin bir-biridan uzoqlashayotganining guvohi bo’ldilar. Endi inkor etishning hech iloji yo’q edi. Mushriklarning yuraklari qinidan chiqib ketganidan nima qilishlarini bilmay qolishdi.
Nihoyat, oyning bir parchasi Abu Qubays, ikkinchi parchasi qarshi tomondagi Qayqaon tepaliklarining ustiga borib turdi. Shunda Payg’ambar alayhissalom yonlaridagilarga:
— Shoxid bo’linglar, — dedilar. Keyin ikki kishiga alohida xitob qildilar: — Ey Abu Salama ibn Abul Asad, ey Arqam ibn Abul Arqam, shohid bo’linglar!
Keyin oyning ikki parchasi bir-biriga yaqinlasha boshladi. Nihoyat, bir odimlik, bir qarichlik masofa qoldi. Orasiga zo’rg’a bir pichoq sig’adigan darajada yoriq xiyol miqdor turdi, so’ng u ham yo’q bo’ldi.
Oy bir muddat bemisl jang maydoniga aylangan, endi asl holiga qaytib, yana avvalgiday sokinlik va salobat kasb etgan edi.
Rasululloh (s.a.v.) ularga va’dalarini eslatib, imon keltirishni taklif qildilar, birok foydasi bo’lmadi.

Zo’r bir g’alabani kutgan edilar, uzilkesil mag’lubiyatga uchradilar, bu hol mushriklarni sarosimaga solib ko’ydi. Sarosimadan birinchi bo’lib Abu Jahl qutulganday bo’ldi:
— Muxammadning sehrini ko’rdinglar, mukammal sehr qildi, bu yengib bo’lmaydigan sehrdir!.. — U ovozi boricha baqirar, shallaqilikdan boshqa yo’l tutishning iloji qolmagan edi unga. — Oy yorildi degan gap behuda, u ko’zlaringizni bo’yadi, sehrlab qo’ydi, bo’lmagan ishni bo’lganday qilib ko’rsatdi.
Natija qanday bo’larkan, deya tahlikada turgan mo’minlar ham ro’y bergan hodisadan dabdurust o’zlariga kelolmadilar. Hech kim: «Sen imon keltiraman deb so’z bergan eding, darrov imon keltir, aksincha...» deydigan holda emasdi.
Abu Jahl payg’ambarimizning qarshilariga chiqib:
— Sen zo’r sehrgar ekansan. Favqulodda sehr qilding. Ko’zlarimizni bog’lading. Bo’lmagan narsani bo’lgandek ko’rsatding. Lot va Uzzoga ming bora qasam ichamanki, dunyoda sendan ham zo’rroq ko’zbo’yamachi yo’q. Ammo bir kechakun o’tsin, bizni laqqilatganing va yolg’onchiliging o’shanda fosh bo’ladi. Bizni sehrlagandirsan, lekin olisdagilarning ko’zlarini bo’yay olmaysan. Shahar tash qarisidan keladigan odamlardan surishtiramiz, siring ochiladi qo’yadi.

Nihoyat bir karvon keldi. Holahvol so’rashilgach, oyning yorilgani haqida gap ochildi. Abu Jaxl:
— Muhammad ibn Abdulloh bizning ko’zlarimizni shamg’alat qildi, shuning uchun sizlarni poylab turgan edik. Yo’lda biron antiqa hodisani ko’rganko’rmaganla
ringizni bilmoqchimiz, — dedi.
So’rashga so’radilaru... so’raganlariga pushaymon bo’ldilar. Chunki karvondagilar xam yo’lda xudda shunday bir xodisaning shohidi bo’lgan edilar. Birlari olib birlari qo’yib oyning ikkiga bo’lingani voqeasini butun tafsiloti bilan hikoya qilib berdilar. Abu Jahlni go’yo pichoqsiz so’ydilar. U sho’rlik ruhan ezildi, parishon bo’ldi. Bir tog’ni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirsa ham, bunchalik holdan toymas edi balki. U boshqacha javobni kutgan, musofirlar u hodisani ko’rmadik
desalar, borib Rasulullohni armoni chiqquncha so’kmoqchi edi. Nochornoiloj:
— Bir sehr bu, mislsiz sehrdan bo’lak narsa emas! — deyishdan nariga o’tolmadi.
Bu orada farishta Jabroil Rasulullohga (s.a.v.) Janobi Haqning salomini keltirdi, ushbu hodisalarga aloqador quyidagi oyatlarni u zotning qalblariga muhrladi:
«(Qiyomat) soati yaqinlashib qoldi va oy ham ikkiga bo’lindi. U (mushrik)lar bir mo’’jiza ko’rsalar, undan yuz o’giradilar va: «Bu har doimgi sehrku!» deydilar. Ular (payg’ambarni) yolg’onchi qildilar va havoyi nafslariga ergashdilar. Har bir ish joyini topgusidir (ya’ni, garchi kofirlar yuz o’girsalarda, bu haq din yer yuzida qaror topadi). Holbuki, ularga (ilgari o’tgan kofirlarning) xabarlaridan iborat bir narsa — yetuk hikmat keldiki, unda (kufru zalolatdan) tiyilish (lozim ekanini uqtiruvchi iboratlar) bor edi. (Lekin ular o’zlarining kufrlaridan tiyilmadilar). Bas, (ularga hech qanday) ogohlantirish foyda bermas. (Ey Muhammad,) endi siz ulardan yuz o’giring!» (Qamar surasi 1-6 oyatlar.)

Oradan kunlar o’tdi. Rasulullohga (s.a.v.) mushriklardan yana bir taklif keldi. «Kel, bir masala yuzasidan suhbatlashib olaylik», deyishgan edi ular.
Borsalar, mushriklarning mashhur boshliqlari kutib olishdi.
Rasululloh (s.a.v.) oyning ikkiga bo’linishi hodisasining nechog’lik haq ekanini aniqlash uchun bu mushriklar yonatrofdan shu xususda so’rabsurishtirganlarini bilardilar va endi haqiqatni tan olishgan bo’lsa kerak, deb o’yladilar. Ammo mutlaqo boshqacha vaziyatning ustidan chiqdilar.
— Seni bu yerga chaqirishimizning boisi, endi sen bizdan uzr so’rashing kerak, ey Muhammad. Тo’g’ri, seni tug’ilganingdan beri taniymiz. Pokiza, halol yashaganingni bilamiz. Shuning uchun ham senga «Amin» (ishonchli) laqabini berdik. Ammo oxiroqibatda sen hech kim bilmaydigan bir dinni o’rtaga chiqarding. Bizning dinimizni va butlarimizni ayblading. Aqli joyida bo’lgan qanchaqancha kishilarimizni ahmoqqa chiqarding. Jamoalarni tarqatding, otani boladan ajratding. Oramizda yuzaga kelgan ziddiyatlarga biz emas, sen aybdorsan...
Shundan keyin bir paytlar Utba qilgan taklif va va’dalarni eslatishdi. Bunisi endi o’taketgan yuzsizlik edi. O’zlarini shunday tutishardiki, oy hodisasida xuddi Rasululloh emas, ular g’olib kelganday; gap ohanglarida ham dag’dag’a, do’q-po’pisa...
— Sizlar va’da qilayotgan narsalarning birontasi menda yo’q, lekin mol-mulkingizga egalik qilish, sharaf sohibi bo’lish, saltanat surish kabi niyatim ham yo’q.
Olloh taolo meni sizlarga payg’ambar qilib jo’natdi, muqaddas kitobini tushirdi. Sizlarga ne’mat va mag’firatdan, azobdan xabar yetkazuvchi bo’lishimni buyurdi.
Men sizlarga Rabbimizning risolatini yetkazdim, sizlarga samimiy munosabatda bo’ldim... Men Rabbimning risolatini tablig’ etayotirman va sizlarga yaxshilikni ravo ko’ryapman. Agar men olib kelgan bu dinni qabul etsangizlar, dunyo va oxiratda eng ulug’ sharafni, nasi
bani qo’lga kiritgan bo’lasizlar. Agar maqbul ko’rmasangiz, sizlar bilan mening oramizda Olloh hukm bergunga qadar sabr qilaman.
Rasululloh (s.a.v.) so’zlarini tinglab o’tirganlardan biri:
— Yo Muhammad! Sen aytgan narsalarni qabul eta olmaymiz. O’zingga ham ma’lumki, yurtimiz tor. Тirikchiligimiz tang ahvolda. Parvardigoringdan so’ra, shu tog’larni o’rtadan olib, yurtimizni kengaytirsin. Shomu Iroqdagi soylar kabi ariqlar oqizib qo’ysin, to’qlik
farovonlikka erishaylik. O’tgan bobolarimizni tiriltirib bersin, xususan, Qusayy ibn Kilobni. Yaxshi chol edi. Undan sening dining haqida haqmi yo botilmi ekanini so’rashimiz kerak. Agar istaklarimizni bajarsang, Qusayy ham diningni haq desa, barchamiz seni tasdiqlaylik, agar botil desa, seni yolg’onchi deb bilaylik.
Bu so’zlarning bari bema’ni va behuda edi. Haqiqatni izlovchi insonga yarashmaydigan so’zlar.
Ularning talablari qondirilgan taqdirda ham imon keltiradilarmi ?
Payg’ambar insonlarga mo’’jiza ko’rsatish uchun yuborilmaydi. Ammo insonlar ulardan payg’ambar ekanligiga hujjat talab qilsalar, albatta bajarishlari kerak
va payg’ambarliklarini isbotlashlari lozim. Bunday mo’’jiza mukammal shaklda, hammaning ko’zi o’ngida, hech kim e’tiroz bildira olmaydigan tarzda ko’rsatildi. Shunday ekan, qaytaqayta mo’’jiza istash mazax qilish emasmi? Bundan maqsadlari nima?
—Mening vazifam bu emas, — dedilar Janobimiz. — Mening vazifam insonlarga haq dinni tablig’ etishdir. Qabul qilsangizlar, dunyo va oxiratda eng buyuk nasibani qo’lga kiritgan bo’lasizlar. Qabul etmasalaringiz, sizlar bilan oramda Olloh o’z hukmini berguncha sabr etaman, uning sharafli buyrug’ini bajarishga g’ayrat qilaman.
—Bu talabimizni bajarishdan bosh tortding, u holda parvardigoringdan so’ra, payg’ambarligingni tasdiqlaydigan bir farishta yuborsin. U farishta seni bizdan qo’riqlasin. Bu farishta bizga oltindan, kumushdan saroylar, bog’lar qurib bersin, biz ham senga bu ishingda yordam beraylik.
— Sizlar so’rayotgan ishlar mening zimmamda emas. Parvardigorim mendan bularni so’ramaydi, meni bunday ishlarga vazifador qilmagan. Men sizlarga Ollohning
ne’matlari haqida mujda yetkazuvchi, azobidan ogoh etuvchi bir elchiman.
— Хo’p, parvardigorim istasa, qiladi, deyapsan, qani, osmonni ustimizga parchaparcha qilib tushir, agar bu ishni ado etmasang, aslo payg’ambarligingga ishonmaymiz.
—Bu Ollohning ishi, xohlasa qiladi. Gap cho’zilib, mazax tusini oldi.
—Ollohni va farishtalarni chaqir, ko’raylik!..
—Osmonga chiq!..
—Yulduzlardan bir qasr qurdir!.. — kabi kurakda turmaydigan talablarni qo’ya boshlashdi. Ish jiddiylik chegarasidan chiqib ketgach, Rasululloh ularning oldidan ketdilar. Ammalari Otikaning o’g’li Abdulloh ibn Abu Umayya ul zotning orqalaridan ergashdi.
Yo Muhammad, qavming senga shuncha taklif etdi, Qabul etmading. So’ngra toki Olloh huzuridagi darajangni bilish uchun o’zlariga ayrim narsalarni so’radilar, ularni ham qila olmading. Va’da qilgan azobingni Hoziroq keltirishingni so’radilar, qo’lingdan kelmadi. Qasamlar bo’lsinki, senga mutlaqo ishonmaymiz. Hatto kO’k toqiga bir narvon qo’yib, ko’z o’ngimizda u yerga chiqsang va yozuv yozilgan bir sahifa olib kelsang, sen bilan birga to’rtta farishta ham sening payg’ambar ekanligingga shohidlik qilish uchun kelsalar, ont ichamizki, shunda ham senga ishonmaymiz, seni tasdiq etmaymiz!

Rasululloh (s.a.v.) hech narsa demadilar. Deyishlariga hojat ham yo’q edi. «Shuncha ishlarni qilsang ham, baribir ishonmayman», deb turgan odamlarga nimani ham uqtirib bo’lardi?! Bular shunchalik iflos, g’arazgo’y edilarki...
Rasululloh (s.a.v.) uyga g’amgin qaytdilar. Хalqini jaholatdan saodatga da’vat etgan, ammo evaziga faqat dushmanona muomala ko’rgan, nohaq haqoratga uchragan, mazax qilingan inson, albatta, xafa bo’ladida.
Ammo vahiy farishtasi Jabroil (a.s.) nabiylar maqomining Sultonini kutayotgan, mushriklar bilan bo’lgan uchrashuv ma’naviyat olamidan kuzatilib turganini bildiruvchi va taskinbaxsh oyatlarni bu zoti sharifning pokiza qalblariga yozish uchun kelgan edi:
«Va dedilar: «Тoki bizlar uchun mana shu yerni yorib, bir chashma chiqarib bermasang, biz senga hargiz imon keltirmaymiz. Yo sening xurmozor, uzumzor bog’ing bo’lib, uning o’rtasidan yorib daryolar paydo qilmasang; yoki o’zing da’vo qilganingdek, osmonni ustimizga parchaparcha kilib tushirmagunigacha; yoki Olloh va farishtalarni oldimizga keltirmaguningcha; yoki sening oltindan bir uying bo’lmagunicha; yoxud o’zing (ko’z oldimizda) osmonga ko’tarilmaguningcha, (hargiz senga imon keltirmaymiz). Тoki bizlarga o’qiydigan biron kitob tushirmas ekansan, bu (osmonga) ko’tarilishingga ham hargiz ishonmaymiz». Ayting: «Ey pok Parvardigorim, men faqat elchipayg’ambar bir odam edimku!» Odamlarga hidoyat kelgan paytida, faqat: «Olloh (farishtalarni emas, balki) odamzotni payg’ambar qilib yuboribdimi?!» degan so’zlarigina ularni imon keltirishlaridan to’sdi. Ayting: «Agar bu Yerda (odamlar emas, balki) farishtalar maskan tutib yurganlarida edi, albatta, biz (ya’ni, Olloh) ularga osmondan farishta payg’ambarni tushirgan bo’lur edik». Ayting: «Men bilan sizlarning o’rtamizda Ollohning o’zi yetarli guvoxdir. Albatta, u bandalaridan ogoh va (ularni) ko’rib turguvchi zotdir». (Al-Isro, 90-96.)
Har kelishida alohida bir joziba va alohida bir bade’ uslubda keluvchi Qur’on oyatlari odamlarni har
gal yangi bir ta’sirchanlik ila larzaga solar, o’xshashini keltira olmasliklarini har gal ularning ongiga yanada mustahkam qilib muhrlar edi.
Mushriklar yengilishini bilaturib qaytaqayta maydonga tushaveradigan va botbot mag’lubiyatga uchraydigan ayanchli «polvon»ga o’xshashardi. Mag’lubiyat alamini biror yuz marta tortgan bo’lishsa ham, lekin hanuz tavba qilishmagan edi. Koshki Qur’on bir tushishda hammasi birdan tushirilsaydi, deyishardi.

*   * *
Abu Lahabning o‘g‘illaridan Utayba bir kuni Rasulullohning (s.a.v.) Qur’on o‘qib o‘tirganlari ustidan chiqib qoldi. Yuzga tupurgandek bir badbaxtlik qilib o‘tdi. Ketidan «Ollohim, jonovarlaringdan birini uning boshiga balo qil», duosi Janobi Haqqa yo‘naldi. Utayba jigaridan tutilganini his qila, uzoqlashdi.

*   * *
Bir kuni Tulayb uyiga ajib bir holatda kirib keldi.
— Nima bo‘ldi, o‘g‘lim?
—    Tog‘amning o‘g‘li keltirgan dinga kirdim, onajon! — dedi Tulayb sevinchi ichiga sig‘may.
—    Yaxshi qilibsan, bolam. Uni doim qo‘llabquvvatyaash sening vazifangdir, — dedi ona.
U payg‘ambarimizning ammalari Arvo edi.
Muhtaram o‘quvchilarimizning yodida bo‘lsa, Tulayb ilgari payg‘ambarimizning eshiklari ostonasiga najosat to‘kmoqchi bo‘lgan Uqba ibn Abu Muoytning ta’zirini bergan edi...
— Siz nega jiyaningizni qo‘llabquvvatlamayapsiz, onajon, nega uning diniga kirmayapsiz? Akangiz Hamza ham musulmon bo‘libdi, — dedi Tulayb.
Bu xususda ko‘p gapirishga ehtiyoj qolmadi. Ona shahodat kalimasini aytib, jiyanining payg‘ambarligini tasdiqladi. Ketidan singlisi, ya’ni, payg‘ambarimizning yana bir ammalari Sofiya ham Islom dinini qabul qildi.

DUO QABUL ETILDI
(Hazrati Umar)

—Abu Tolibga kilgan murojaatlar javobsiz qoldi, do‘stlar! — dedi Valid ibn Mug‘iyra.
Abu Jahl uni ko‘llabquvvatladi:
— Javobsiz qolmadi, bizni yaxshigina avradi, —dedi.— «Uni menga qo‘yib beringlar», deb jiyanining boshini siladi.
Valid ibn Mug‘iyra so‘zida davom etdi:
— Bu ishning naqadar jiddiyligini unutmaylik. O’z vaqtida chorasini ko‘rmaganimiz uchun, mana, pushaymon bo‘lib o‘tiribmiz. Ko‘rib turibsizlarki, u kundan kun kuchayib bormoqda, qo‘lida mudhish yarog‘i bor... Shoirlarimizni, eng zo‘r notiqxatiblarimizni ham dog‘da qoldirdi. Buning ustiga, u juda kuchli sehrgar bo‘lsa. Ko‘rdingiz, osmondagi oyga ham hukmini o‘tkazdi: uni ikkiga bo‘ldi. Xullas, bu ish qancha cho‘zilsa, shuncha zarar.
Abu Jahlga qolsa, masalani shartta-shurtta hal qilib qo‘yaqolsa.
— Bu ishni kim tez va ustalik bilan uddalasa, yuz tuya hadya etiladi, — deya e’lon qildi. Majlis ahliga birmabir nigoh tashlab chikdida: — Ya’ni, o‘ldirgan kishiga, demoqchiman, — deb qo‘shib qo‘ydi.
Ammo negadir hech kim birdaniga yuzta tuyalik bo‘lib qolishni istamadi. Chunki bu ishning oqibatini hamma bilardi. Axir, hoshimiylar: «Nima ham qilardik, taqdir ekanda...» deb indamay ketavermaydilar.
— Xo‘sh, yuz tuyaga da’vogar yo‘qmi oralaringda?!
— Shunchalar oson bo‘lsa, marhamat, o‘zing uddalab qo‘yaqol! Yuzta tuyang begona ham bo‘lmaydi, — deyishdi.
Abu Jahl bu mantiqiy e’tiroz va taklifga javob bermaslikni afzal ko‘rdi. Lekin peshonasida sovuq ter tomchilari paydo bo‘ldi.
Yana bir muddat orada jimlik hukm surdi.
— Bu ishni Xattobning o‘g‘lidan boshqa hech kim eplay olmaydi!
Nigohlar momaqaldiroqdek tuyqus yangragan bu ovoz egasiga tomon o‘girildi. Qarshilarida mardonavor chehrali, ko‘zlari jasurona boquvchi bir yigit turardi. Jasorat va matonat, kuchqudrat timsoli, qo‘rkuv nimaligini bilmaydigan yigit... Agar shamoldek tez, bo‘rondek shiddatli ruhiyat sohibiga yodgorlik o‘rnatish lozim bo‘lsa, tom ma’noda eng munosib inson Umar ibn Xattob edi.
Birdan hamma tilga kirdi:
— Ha, juda to‘g‘ri, bu ish faqat Umar ibn Xattobning qo‘lidan keladi, — deb bidirlab ketishdi.
Darhaqiqat, bu gaplarda jon bor edi. Chunki uni yillar davomida sinaysinay, juda yaxshi bilib olgan edilar. Umar deganda, xayollarda «tutgan joyidan kesadigan dovyurak va mard yigit» jonlanar edi.
So‘zlarida riyokorlik yo‘q, ammo uni gijgijlash uchun yana bir nimalar deyishlari ham mumkin edi.
Umar o‘rnidan turdi, shahdam qadamlar bilan uyiga qarab yo‘l oldi.
Habbob ibn Aratt Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida shaxsan u zotning muborak tillaridan eshitib yod olgan Qur’on oyatlarini atrofdagilarga yetkazib o‘rgata boshladi.
O’sha kunlarda Toha surasi tushgan bo‘lib, bir necha oyatini teri parchasiga yozib olgan, samimiy oilaviy do‘sti bo‘lmish Said ibn Zaydning uyiga borib, ularga o‘rgatishga kirishgan edi.

* * *
Nuaym ibn Abdulloh yo‘lda Umar ibn Xattobni uchratdi. U ro‘paradan kelardi. Qo‘llari qilichining qinida, qadamlari shahdam. Titrab ketdi.
— Yo‘l bo‘lsin, yo Umar?! — dedi bir shumlikni sezib.
Umar ko‘zlaridan uchqun sachratib, Nuaymga boqdi va mag‘rur bir ohangda:
— Muhammadni o‘ldirishga ketyapman! — dedi.
Nuaym boshidan kaynoq suv quyilganday seskandi.
Qalbiga kirgan titroq tizzalarinida qaltirata boshladi.
—   Muhammad ibn Abdullohni aytyapsanmi?..
—   Xuddi shunday.
—   Nega endi?
— Nega bo‘lardi? U otabobolarining dinidan yuz o‘girdi, ma’budlarimizga til tekkizdi, aqlli birodalarimizni ahmoqlikda aybladi, Qurayshlar jamoasini to‘zitib yubordi.
17
—   Sen bu ishning uddasidan chiqolmaysan, yo Umar!
—   Nega eplay olmas ekanman?
—Nega deganda, agar bu ishni qilsang, Bani Abdumannof seni sog‘ qo‘ymaydi.
Umarning ko‘zlaridan yana uchqunlar sachray boshladi. Dabdurust qilichining dastasiga yopishdi va:
— Tag‘in sen xam uning yo‘liga kirganlardan bo‘lmagin?! — dedi dag‘dag‘a bilan.
Nuaym qo‘rqib ketdi. Beixtiyor:
— Sen oldin o‘zingning oilangdagilarni tiyib ol, keyin menga dag‘dag‘a qilasan, — deb yubordi.
Umar esankiradi:
—   Mening oilamga nima qilibdi?
—   Singling Fotima bilan kuyoving Said...
—   Iyy, demak?..
—   Ha, ular ham musulmon bo‘lishgan.
Umar bir zum lom-mim deyolmay qoldi, so‘ngra qat’iy qarorga kelganday:
— Dastlab ularning ta’zirini beraman! — dedi.
Umar Saidning uyiga yaqinlashganida, ichkaridan allaqanday ohangli ovozlarni eshitdi. Yaqinroq kelib, qulog‘ini ding qildi.
Bu bir begona ovoz edi.
Eshikni zarb bilan taqillatdi.
Uydagilar sarosimaga tushdilar. Fotima eshik tomonga yugurdi. Ochganida, akasi Umarga ro‘baro‘ keldi.
—Xush kelibsan, akajon...
Umar ichkariga kirdi, yonatrofiga alangladi.
—Tashqaridan eshitganim ovozlar qanaqa ovoz edi?
—O’zaro gaplashib o‘tiruvdik. Boshqa nima ham bo‘lardi...
—Ikkalangiz ham Muhammadning diniga kirgan emishsiz. Agar shu gap rost bo‘lsa, mendan xafa bo‘lmanglar.
Said Umarning so‘zlarini kesdi:
—Yo Umar, haq dinning nima ekanini bilish payti kelmadimikan?.. Butlarga topinish nodonlik ekanini nahotki tushunmasang?
Bema’nilik... Umarga bunday deyishga Saidning qanday haddi sig‘di ekan?! Darhol unga o‘girildi, qulochkashlab bir musht urdida, yerga qulatdi. Ustiga minib oldi. Fotima eriga yordam uchun Umarni orqaga tortgan edi, u ham bir tarsaki yedi. Bu tarsaki uning yuzlaridan qon tirqiratdi. Dovdirab qolgan Fotima bir muncha muddat jim qoldi. So‘ngra Umarning qarshisiga ko‘ndalang bo‘ldi. Uning tomirlarida ham Xattobning qoni oqar edi. Bir emas, bir necha ayolga yetib ortadigan darajada jasoratli edi.

—Ha, ha, yo Umar, shuni yaxshi bilginki, biz ham musulmon bo‘ldik. Haq yo‘lga, saodat yo‘liga kirdik. Butlarga qul bo‘lishdan qutuldik. Ashhadu alla ilaha illalloh va ashxadu anna Muhammadan ‘abduhu va rosuluh, — dedi.
Fotimaning yuzidan oqib ko‘ksigacha tushayotgan qon... tarsaki zarbidan tanib bo‘lmaydigan ahvolga kelgan chehra... ustigaustak, ona arslon kabi hayqirgan ovoz — bular Umarga qattiq ta’sir qildi, uni larzaga soldi. Bir ayolni, qolaversa, jondan aziz singlisini ayamay urishi to‘g‘rimidi?..
Saidning ustidan turdi. Chayqalib borib, bir burchaka o‘tirdi.
—   Haligi o‘qiyotgan narsalaringni ber, bir ko‘rayin, — dedi. Ovozi o‘zgargan, shashti ancha pasaygan edi.
—   Yo‘q, — dedi Fotima, — buning hech ham iloji yo‘q.
—   Nega?
—   Chunki uni yirtib tashlaysan.
—   Qaytarib beraman.
—   Ishonmayman.
Umar birdan turib ketdi.
—   Umarning so‘zi so‘zdir, ey Fotima! Makka atroflarida hali hech kim Umar so‘zidan qaytganini ko‘rgan emas. Otamning boshini o‘rtaga qo‘yib qasam ichamanki, Umar so‘zidan qaytmas! Qani, endi bu yoqqa olib kelchi, o‘sha o‘qiganlaringni bir ko‘ray.
—   Lekin u Ollohning kalomi yozilgan toptoza sahifadir. Sen esa mushriksan. Hech bo‘lmasa, bir daf’a yuvinib kel.
Umar bu taklifga rozi bo‘ldi. Yuz-qo‘lini yuvdi, qaytib kelib o‘tirdi. Fotima berkitgan teri parchasini olib, Umarga uzatdi.
«To, ha. (Ey Muhammad,) Biz senga bu Qur’onni qiynalib jafo chekishing uchun emas, balki (Ollohdan) qo‘rqadigan kishilarga pandnasihat bo‘lsin uchun nozil qildik. (U) yerni va yuksak osmonlarni yaratgan zot tomonidan nozil qilingandir. (U zot) O’z arshini egallagan Rahmondir. Osmonlardagi, yerdagi va ularning orasidagi hamda tuproq ostidagi bor narsa Uningdir» (Toha, 1-16.)
Umar shu yergacha o‘kidi, boshini ko‘tarmay, ming‘irladi:
— Juda g‘aroyibku... Demak, bizning bu tangrilarimizning hech qanaqa qadri yo‘q ekanda?..