* * *
 Zakot amri tushdi Oliy dargohdan: «Namozni to‘kis ado kiling va zakotni bering! Uzingiz uchun nima yaxshilik qilgan bo‘lsangiz, uni Olloh huzurida topajaksiz. Shubhasiz, Olloh qilgan amallaringizni ko‘rib turguvchidir»  (Baqara, 110.)
Janobi Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) boylarga mollarining qirqdan birini zakot sifatida keltirishni buyurdilar. Dala va bog‘lardan chiqqan hosilning esa, o‘ndan biri (ushri) zakot o‘laroq beriladigan bo‘ldi.
Zakot va sadaqalarning ma’naviy holatini janobi Rasululloh bunday tushuntirdilar: «Agar bir odam toptoza bo‘lgan molidan sadaqa bersa — zotan, Olloh taolo ham faqat toptozasini qabul etadi — u sadaqa bitta xurmo bo‘lsa ham, Olloh taoloning muhofazasi ostida ko‘payib turadi. Hatto bir tog‘dan ham katta bo‘lib ketadi. Birovingiz otingiz yo tuyangizning bolasini parvarishlaganingiz kabi».
Bu mavzuda tushgan oyatlar mo‘minlarga yo‘l ko‘rsatar edi: «Olloh yo‘lida mollarini infoq-ehson qiladigan kishilarning misoli xuddi har bir boshog‘ida yuztadan doni bo‘lgan yettita boshoqni undirib chiqargan bir dona donga o‘xshaydi (ya’ni, qilingan bir yaxshilik yetti yuz barobar bo‘lib qaygadi). Olloh istagan kishilariga bir necha barobar qilib beradi. Olloh (fazlu karami) keng, bilguvchidir. Mollarini Olloh yo‘lida sarflab, so‘ngra bergan narsalariga minnat va ozorni ergashtirmaydigan zotlar uchun Parvardigorlari huzurida ulug‘ ajr bordir. Ular uchun hech qanday xavfu xatar yo‘q va ular g‘amgin bo‘lmaydilar. Yaxshi gap va kechirish ketidan ozor keladigan sadaqadan yaxshiroq. Olloh behojat va hakimdir. Ey mo‘minlar, bergan sadaqalaringizni minnat va ozor bilan yo‘qqa chiqarmang!». (Baqara, 261—264)
Bu oyatlar mo‘minlarga nima qilish va qanday qilish lozimligini ko‘rsatdi.
Mo‘minlardan boylari zakotlarini chiqarib keltirishdi. Janobi Sarvari anbiyo (s.a.v.) bu zakotlarni beruvchilarning nomlaridan joyiga tarqatar edilar.
Ashob orasida eri kambag‘alu, ammo otasidan meros tegishi sababli boy bo‘lib qolgan xotinlar ham bor edi. Abdulloh ibn Mas’ud bu holga chiroyli misollardan biri edi. Zaynab xonim eri Abdullohga:
— Rasululloh janobimiz: «Sadaqa beringlar. Ziynat ashyolaringizdan berib bo‘lsa ham, bu vazifani ado etinglar», dedilar. Siz Rasulullohning (s.a.v.) oldilariga boring, agar sizga bersam, sadaqa o‘rnida o‘tsa, sizga beraman, o‘tmasa, boshqalarga beraman, — dedi.
— Men uyalaman, o‘zing bor, — dedi Abdulloh (r.a.).
37
Zaynab janobi Payg‘ambar (s.a.v.) uylariga kelganida u yerda yana bir xotiyani uchratdi. U ham ayni shu maqsadda kelgan ekan. Xotinlarning baxtiga bir ish bilan Bilol chiqib qoldi. Ular vaqtni g‘animat bilib, ahvolni tushuntirishdi:
— Janobi Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga kirib, erlarimizga va yonlaridagi yetimlarga bergan narsalari miz sadaqa o‘rniga o‘tisho‘tmasligini bilib bering, ammo bizning kimligimizni aytmang, — deyishdi.
Hazrati Bilol (r.a.) ichkari kirdi va voqeani anglatdi.
—   Kim ular? — deb so‘radilar Rasululloh (s.a.v.).
—   Ansordan bir xotin bilan Zaynab.
—   Kaysi Zaynab?
—   Abdullohning xotini.
—Ikkalasiga ham ikkitadan savob bor. Biri yaqiniga yordam kilishning savobi, ikkinchisi sadaqa qilishning savobi, — deya marhamat qildilar.
Zaynab bilan u xotin mamnun bir holda uyuylariga ketishdi.

* * *
Janobi Rasululloh faqir oilalar uchun zakotsadaqa mavzuida bir tushuncha berdilar:
— Olloh yo‘lida xarjlangan bir dinor... bir qulni ozod qilish uchun xarjlangan bir dinor... kambag‘al odamga berilgan bir dinor... Mana shularni o‘ylanglar, bular ichida eng ko‘p savob keltiradigani oila a’zolariga berilganidir.
Bu gaplar faqir oilalarga tasalli bo‘ldi.
Sadaka bergisi kelgan, ammo birovga bersa, o‘zi yoki bolalari och qoladigan odamlarga tegishli edi bu so‘zlar. Bu ahvoldagi kishilar «Qani edi imkonim bo‘lsayu men ham sadaqa bersam», desa, uyida bolalariga yedirgani yemak ham hakiqiy sadaqa kabi qiymat qozonadigan bo‘ldi endi.
Shu bahona ashobning zehniga yana bir narsa joylashdi: sadaqa tarqatish g‘oyasi bilan uyinio‘chog‘ini xonavayron qilishga aslo hojat yo‘q ekan.

* * *
Moldunyo va boylik xirsi odamni zakot bermaslikdek bir holga tushirib qo‘yishini anglatib, Janobi Rasululloh (s.a.v.) bunday dedilar:
 Zakotini o‘tamagan sarvat sohibining puli do‘zax olovida qizdiriladi, laxcha cho‘g‘ holiga keltiriladi. U bilan biqinlari va peshonasi kuydiriladi. Bu ish uzunligi ellik ming yil bo‘lgan bir kunda qullar orasida Olloh taolo hukmi o‘qilguniga qadar davom etadi. Keyin unga jannatga yo jahannamga eltadigan yo‘l ko‘rsatiladi. Tuyalarining zakotini bermagan kishi esa, teptekis yerga yotqiziladi, zakoti chiqarilmagan tuyalar uning ustidan tepkilab-ezg‘ilab o‘tadi. Eng oxirgi tuya o‘tganidan keyin oldingilar yana qaytadan o‘ta boshlaydi. Bu ish ham uzunligi ellik ming yil bo‘lgan bir kunda Olloh taolo qullar orasida hukmini o‘qiguniga qadar davom etadi. So‘ngra unga jannatga yo jahannamga eltadigan yo‘li ko‘rsatiladi...
Bu mavzudagi yana bir suhbatlari xotiralarga bunday naqshlandi:
— Qiyomat kuni tuya o‘z egasining oldiga eng semirgan paytdagi holida keladi. Vaqtida haqqini bermagani uchun uni tovoni bilan bosadi, ezg‘ilab o‘tadi. Qo‘y keladi egasining oldiga, u ham eng semirgan paytdagi holida bo‘ladi va tuyoqlari bilan bosib, shoxlari bilan suzib o‘tadi. Uning haqlaridan biri chanqagan paytida sug‘orilmaganidir.
Keyin Nabiyyi akram (s.a.v.) so‘zlarini bunday davom ettirdilar:
— Ishqilib, birortangizni qiyomat kuni ma’ragan qo‘yini yelkasiga orqalagan holda ko‘rmayin. Meni ko‘rgan zahoti: «Yordam ber, yo Muhammad!» deydi, men esam u paytda sizlarga hech ish qilib berolmayman, vaqtida senga tablig‘ qilgan edim, deyman.
Janobimizning (s.a.v.) zakot va sadaqa mavzuidagi ushbu so‘zlari ham quloqlarga sirg‘a bo‘ldi:
— Faqat ikki kishiga havas qilinadi: biri Olloh unga mol bergan, uni haq yo‘lda xarjlashga g‘ayrat qilgan odam, ikkinchisi, Olloh unga foydali ilm bergan, u esa o‘sha ilmi bilan hukm etadigan yoki boshqalarga o‘rgatadigan odamdir.

* * *
Zakotga molning eng yomonini ajratish hollari ham sezildi. Bunda ham yaxshilik qilingan, vazifa ado etilgan bo‘ladi hamda qo‘ldan borligiyo‘qligi uncha bilinmaydigan mol chiqqan bo‘ladi.
Masalan, bog‘dagi xurmolardan faqir musulmonlarga xurmo bog‘lamlari yuborganlar ham bor edi. U bog‘lamlar masjidga osilar, kelganketganda muhtojlar bittadanikkitadan olib yeyishar edi. Bir kuni Janobi Rasululloh (s.a.v.) devorda osilib turgan xurmo bog‘lamlarini ko‘rib, hassalari bilan unga ishorat qilarkanlar:
— Buning egasi xohlasaydi, yanada yaxshisini yuborgan bo‘lardi. Endi o‘zi ham qiyomatda mana shunaqa yomon xurmo yeydi, — dedilar.
Bu mavzuda tushgan oyat masalaga yana ham oydinlik kiritdi:
«Ey mo‘minlar, kasb qilib topgan narsalaringizning halolpokizalaridan va Biz sizlar uchun yerdan chiqargan narsalardan infoq-ehson kilingiz! Ehson qilish uchun ulardan o‘zingiz faqat ko‘z yumib turib oladigan — pastnopoklarini tanlamangiz! Va bilingizki, albatta, Olloh behojat va hamdu sanoga loyiq zotdir». (Bakara, 267.)
Ko‘zi ochiq odam ololmaydigan darajada yomon va qadrsiz mollarni sadaqa tarzida berishlar shu tariqa o‘nglangan, Ollohning roziligiga erishishni orzu kiladiganlar yaxshi va chiroyli mollaridan sadaqa va zakot berishlari talab qilinayotgan edi.
Boylarga zakot buyurilgach, zakotga va sadaqaga mollarning yomoni va qadrsizini ajratish taqiqlangach, fursatdan foydalanib, tilanchilikka o‘tib olganlar ham bo‘ldi. Janobi Rasululloh (s.a.v.) bunday tubanlikdan qaytarib:
— Bir kishining arqon olib, erta tongdan toqqa borishi va o‘tin to‘plab, keltirib sotishi, topganining bir qismini yeb, boshqa qismini sadaqa qilishi ungabunga qo‘l ochib tilanishidan yaxshidir, — deya marhamat etdilar.
Bu gaplarni eshitganlar avvalroq nimalardir so‘rab kelgan odamga Payg‘ambar (a.s.) uyidagi narsalardan ba’zisini sottirib, puliga bolta oldirib, o‘tin terib sotishga yuborganlarini eslashdi.
Ammo Janobi Rasulullohning o‘zlari ham, oila a’zolariyu akrobolari ham zakot va sadaqa olishlari mumkin emasdi. Ular bunday bir narsa olsalar ham, sadaqa o‘laroq qabul etilmas va boshqatdan berishlari lozim bo‘lar edi. Shuning uchun na ularga biron narsa berilar va na ular olishar edi.
Janobi Xotamul anbiyo (s.a.v.) bir kuni yerdan bir xurmo topib oldilar.
— Buning sadaqa bo‘lishi ehtimolidan qo‘rqmasaydim, yerdim, — dedilar.
Keyinroq yana bu borada bunday marhamat qildilar:
— Ba’zan uyda yotog‘im xonasida xurmo ko‘raman. Lekin sadaqa bo‘lib qolishi ehtimolidan qo‘rqib, yeyishdan tiyilaman.
Mo‘minlar orasida ba’zan hadyani qaytarib: «Mendan ham muhtojroqqa ber», deydiganlar ham bor edi. Umar ibn Xattob (r.a.) ora-sira unga Rasululloh (s.a.v.) biron nima bermoqchi bo‘lsalar, shunday javob qilgan edi. Bir marta yana shunday qilmoqchi bo‘lganida, Sayyidul anbiyo (s.a.v.) unga bunday dedilar:
— Buni olda, ishlat. Yoki sen ham boshqasiga sadaqa qilib yubor. Ko‘z tikmasdan, ilinj qilmasdan... mana shundan extiyot bo‘l!

* * *
Abu Talha keldi.
—   Marhabo, ey Abu Talxa, — deb kutib oldilar Sarvari koinot. — Nima gaping bor edi?
—   Ey Ollohning rasuli, Janobi Mavlo: «Suygan narsalaringizdan infoq-ehson qilib bermaguningizcha xargiz yaxshilikka (jannatga) yetmagaysiz», (Oli-Imron, 92) deb marhamat qilgan. Mening eng sevgan molim «Bayraxo» degan bog‘imdir. Uni men Olloh roziligi uchun sadaqa sifatida ayirdim. Siz uni endi eng loyiq bo‘lgan yo‘lda ishlating. Men uning ajrini va mukofotini Olloh taoloning huzurida topishimga ishonaman.
Abu Talhaning bu so‘zlari Janobimizni mamnun etdi. Mard odam edi Abu Talha! Ollohga va rasuliga samimiyat bilan bog‘langan bir inson! Bu galgi harakati ham taqdirla karshilandi:
— Juda go‘zal, juda xush ish qilding... Foyda keltiradigan mol, ortadigan, barakali bo‘ladigan tijorat bu. Nima deganingni eshitdim, ey Abu Talha, uni yaqinlaring orasida taqsimlashingni uyg‘un deb bilaman.
— Aytganingizdek bo‘ladi, ey Rasululloh.
Shu tariqa Bayraxo bog‘i Abu Talhaning amakivachchalari va boshqa yaqinlari o‘rtasida taqsim etildi.
Bayraxo bog‘iga janobi Rasululloh ham ondasonda kirib, dam olib, qudug‘idan suv ichib turar edilar.

* * *
Ka’b ibn Ashraf Makkada ancha kun izzat-ikrom ko‘rdi, mushriklarning to‘la qalblariga takrortakror kin va intiqom urug‘larini ekib, ularni gijgijlab qo‘ygach, nihoyat, do‘stlari bilan vidolashdi va Madinaga kaytdi. Vazifasini keragicha ado etgan bir inson sezadigan huzurga to‘la edi ko‘ngli.
Yahudiylar ham uni sha’niga loyiq bir tarzda kutib olishdi. Chunki Ka’b faqat o‘z nomidan emas, balki barcha yahudiylar salomini Qurayshga yetkazgan, hammalari qilishi kerak bo‘lgan ishni qilib kelgan edi.

* * *
Bir kuni faqir ashoblardan bir guruhi Rasululloh (s.a.v.) janobimizga murojaat qilib qoldi:
— Yo Rasululloh, boybadavlat kishilar oliy darajalarni qo‘lga kiritadilar: biz kabi namoz o‘qiydilar, biz kabi ro‘za tutadilar, bulardan tashqari, mollarining ortig‘i hisobidan zakot va sadaqalar ham beradilar. Biz bunisini qilolmaymiz, — deyishdi.
Janobi Rasululloh ularga tasalli berdilar:
— Olloh taolo sizlarni sadaqa savobiga va mukofotiga erishtiradigan imkonlar bermadimi? — dedilar va savollariga o‘zlari javob qilib, so‘zlarini bunday davom ettirdilar: — Sizlarning har «Subxanalloh»  deganingiz bir sadaqadir, har «Alhamdulilloh» deyishingiz bir sadaqadir, har «Ollohu akbar»  deyishingiz bir sadaqadir. Yaxshilikka buyurish bir sadaqadir, yomonlikdan voz kechirishga harakat bir sadaqadir, xotinlaringiz ila qovushishingiz bir sadaqadir.
Ashob keyingisiga hayron bo‘ldi:
— Yo Rasululloh, buni qanday tushunaylik? Ham shahvoniy istaklarimizni qondiramiz, ham savob olamizmi?
Sarvari koinot janobimiz kulimsiradilar:
— Nima deysizlar: inson bu orzuyini xarom yo‘lda amalga oshirsa, qilgan u zinosi tufayli gunoh qozonarmidi?..
Bu savol qarshisida ashob sukut etdi. «Albatta, ulkan gunoh sodir etardi», derdi go‘yo. Janobimiz so‘zlarini davom ettirdilar:
— Xuddi shuning kabi, shahvoniy istagini halol yo‘lda qondirgan taqdirda ajr va savobi bordir.
Yana dedilar:
— Ikki kalima bor — aytish oson, Olloh taologa g‘oyat sevimli va mezonda tosh bosadigan ikki kalima!
Ashoblarning ichlari qizidi, bilgilari keldi, maroqli ko‘zlariii Hazrati Payg‘ambarga (s.a.v.) tikishdi.
— «Subhanallohi va bihamdihi» va «Subhanallohilaziym» kalimalaridir, — dedilar.
So‘ngra bu kalimalarga bog‘liq bunday ma’lumot berdilar:
— Bir kimsa samimiy tilaklarla, toptoza tuyg‘ularla kunda yuz daf’a «Subhanallohi va bihamdihi»  desa, daryo ko‘niklari qadar ko‘p gunohi bo‘lsa ham, Olloh taolo uni mag‘firat qiladi.
Janobi Rasululloh bu kalimalarni Olloh taolo malaklar uchun xos bir zikr va tasbex o‘laroq tanlaganini ham bayon etganlaridan keyin endi ortiqcha so‘zga xojat qolmadi. O’sha kuni ayrimlar u majlisdan turib ketmasdanoq buni o‘zlariga bir vazifa sifatida qabul qildilar.
Ayni shu savol bilan yana bir guruh keldi. Sadaqa va zakot berolmayotganlaridan o‘ksik ekanlarini anglatdi. Shuida Faxri olam (s.a.v.) janobimiz:
—Sizdan oldingilarga yetib olishingizni va sizdan keyingilarni orqada qoldirishingizni mumkin qiladigan bir narsani o‘rgatishimni xohlaysizlarmi? — deya taklif qildilar.
Kim xohlamasdi buni?! Axir, bunday taklifni naqd Ollohning elchisi aytyapti! So‘zi so‘zlarning eng to‘g‘risi, yo‘li yo‘llarning eng chiroylisi bo‘lgan Rasululloh sayyidimiz!..
Hamma birday mamnuniyat ila: «Ha, xohlaymiz», deb javob qildi. Shunda Janobimiz:
— Har namoz ketidan o‘ttiz uch martadan «Subxdnalloh», «Alhamdulilloh», Ollohu akbar» denglar. Bu tasbehingiz «La ilaha illallohu vahdahu la sharika lah, lahul mulku va lahul hamdu va huva ‘ala kulli shay'in qodiyr» kalimasini qo‘shganda yuzga yetsin, — deya marhamat qildilar. — Buni shunday ado etganning gunohlari daryolarning ko‘piklari qadar ko‘p bo‘lsa ham, Olloh taolo uni mag‘firat qiladi.
Faqir musulmonlar Rasuli akram bilan xayrlashib ketarkanlar, sevinchlari beqiyos edi.

* * *
Bir sahobiy qarasa, Ammor nimadir qilyapti. Tushunmadi.
—   Nima qilyapsan, ey Ammor? — deb so‘radi qiziqsinib.
—   Payg‘ambarimiz (s.a.v.) o‘rgatgan bir tasbehni qilyapman.
—   Nima ekan u tasbeh? Men ham qilgim kelyapti.
 Ammor bunga javoban: «Bu tasbehni biz kabi faqir mo‘minlarga o‘rgatdilar, senga aytmayman», deya olmasdi. Ollohning rahmati so‘ngsizdir. Bir kishiga bergani qancha ko‘p bo‘lmasin, boshqasiga beradigani kamayib qolmasdi. O’rgatdi.
Oradan bir necha kun o‘taro‘tmas bu tasbeh mo‘minlar o‘rtasida keng yoyildi. Boy ham, fakir ham ayni tasbehni aytadigan bo‘ldi.
Kelib, Rasululloh (s.a.v.) janobimizdan shu masalani yana so‘rashdi:
—   Ular ham biz aytayotgan tasbehni o‘rganib olishdi, ular ham biz nima qilsak, shuni qilishyapti? — deyishdi.
—   Bu narsa Ollohning ikromi va ehsonidir, xohlaganicha beradi, — deb marhamat qildilar.

* * *
Achchiq xabar keldi: Usmon ibn Maz’un vafot etdi, deyishdi. Bu xabar Nabiyyi akram (s.a.v.) janobimizni nihoyatda qayg‘uga soldi. Samimiy bir musulmon edi. Uyiga bordilar. Peshonasidan o‘pdilar. Ko‘zlaridan oqqan muborak yoshlar Usmonning yuziga tomar edi.
Usmonga va oilasiga boshpana bergan Ummu Alo ismli xotin qayg‘uga botgan, yig‘lar edi.
— Ollohning rahmatini tilayman senga, ey Usmon. Hech shubha qilmaymanki, Olloh senga ikrom ko‘rsatgandir, derdi.
Janobimiz unga yuzlandilar:
—   Qaerdan bilasan Ollohning unga ikromda bo‘lganini? — deb so‘radilar.
—   Qurboningiz bo‘lay, ey Ollohning rasuli, bilmayman, ammo shunday umid qilaman. Bu so‘zlarni aytishimga sabab — Usmonning go‘zal ahloqidir.
— Usmon hozir haqiqiy olamga ketgan. Men uning haqida xayrli umid qilaman. Ammo garchi men Ollohning payg‘ambari bo‘lsamda, menga qanday muomala ko‘rsatilishini bilmayman.
Bu so‘zlar Ummu Aloga ta’sir etdi.
— Agar Usmon haqida bularni ayta olmasam, demak, boshqasi haqida hech bir narsa aytmayman, — dedi.
Usmonning jasadi hozirlanib, do‘stlarining yelkalarida oxirat safariga chiqdi. Hayoti davomida qilgan yaxshiyomon amallar unga hamroh edi. Bir ozdan keyin do‘stlari ortga qaytishga majbur bo‘lishadi, shunda u amallari ila yolg‘iz qoladi.
Usmon qabriga qo‘yildi. Ustiga tuproq tortib bo‘lingach, Janobi Rasululloh (s.a.v.) bir tosh keltirib, Usmonning bosh tarafiga qo‘ydilar.
Muhojirlardan Baqi’ qabristoniga ilk ko‘milgan erkak Usmon ibn Maz’un bo‘ldi.
Qabristonda Payg‘ambarimiz (a.s.) bir xotinni ko‘rdilar. Yoqasini yirtar, piypalanar, baqirachaqira yig‘lar edi. Yonidan o‘tastib unga:
— Ollohdan qo‘rk va sabr qil, — dedilar.
Xotin boshini ko‘tardi. Dardiga birovning aralashishini istamasligini bildiradigan bir ifoda ila:
— Bor, ishingni qil. Mening boshimga kelgan dard sening boshingga kelgan emas, — dedi. Bu so‘zlari bilan: «Sen nimani ham tushunar eding? Mening yonimga bolasi o‘lgan kelsin!» demoqchi bo‘lardi.
Holbuki, Rasululloh janobimiz Badrdan qaytganda qizlarining vafoti ustidan chiqqanlariga hali hech qancha bo‘lmagan edi. Qolaversa, hozir ko‘milgan Usmon ham u zotning emikdosh ukalari edi.
U yerdan mahzun qaytdilar, to‘g‘ri uylariga qarab ketdilar. Orqalaridan kelayotganlar u xotinga:
— Sen gaplashgan odam Sarvari koinot janobimiz edilar. Ollohning payg‘ambari edilar u kishi, — deyishdi.
Xotin alam ichida aytib yuborgan so‘zlariga pushaymon yedi. Yig‘idan to‘xtab, to‘g‘ri Janobi Rasulullohning uylariga bordi. Ichkari kirmoqchi edi, ammo izn so‘ragani bir odam topmadi. Xayolida Payg‘ambar bir saltanat sursa kerak, degan o‘y bor edi. Payg‘ambarimizning bittagina hujradan iborat uylari uni hayratlarga tushirdi. Ichkari kirdi.
— Bilmasdan bir qusurga yo‘l qo‘ydim, bolamni yo‘qotganimning iztirobidan shunday deb yuboribman. Uzr so‘rayman, — dedi.
Rasululloh (s.a.v.) javoban:
— Sabr faqat zarba ilk kelgan onida ko‘rsatiladi,— deyish bilan kifoyalandilar.
Janobi Payg‘ambarimiz uning yig‘lashini taqiqlamagan edilar. Chunki insonga toqati yetmaydigan narsani taklif etish Islom tabiatidan emasdi. Jigarporasi o‘lgan bir insonga xafa bo‘lmaslikni, yig‘lamaslikni tavsiya etish qiyin bo‘lgan ishga buyurish bilan barobar edi.
Inson farzandlari va yoxud otaonasigagina emas, balki yaqinlariga ham yig‘laydi. Ko‘zyoshlari to‘kishi mumkin. Darhaqiqat, Janobi Rasulullohning o‘zlari ham Usmon ibn Maz’un o‘limi sababli yig‘laganlar, ko‘zyoshlari Usmonning yuziga tomgan.
Janobimizning u xotindan talab qilganlari — yig‘layotganda haddan oshiradigan, Ollohning takdiriga norozilik ma’nosini tashiydigan so‘z va harakatlardan qochish, yoqa yirtib, kiyimlarini porapora etib, johillarning harakatlariga o‘xshab ketadigan ishlarni qilmaslik edi.
Ertasi kun Ummu Alo yana Payg‘ambari zishonning huzurlariga keldi.
— Yo Rasululloh, tushimda bir oqar suv ko‘rdim. Usmon ibn Maz’unga oid emish. Sharqirab oqardi, —dedi.
Janobimiz:
— Bu ko‘rganing Usmonning amallaridir, — deb javob qildilar.
Usmon haqida g‘oyat nekbin fikrda bo‘lgan xotin tushining bu shaklda ta’bir qilinganidan xursand bo‘lib ketdi. Uyiga jo‘narkan, xuzuri cheksiz edi.

* * *
Zulhijja oyining to‘qqizinchi kuni bomdod namozidan so‘ng Janobi Payg‘ambarimiz (s.a.v.) jamoatga eshitarli bir ovozda: «Ollohu Akbar, Ollohu akbar. La ilaha illallohu vallohu akbar. Ollohu akbar va lillahil hamd», dedilar.
Shu ondan e’tiboran yigirma uch vakt namozning har farzidan keyin salom berilgach, bu muborak takbir aytiladigan va hayitning to‘rtinchi kuni asr namozidan keyingi takbir ila nihoya topadigan bo‘ldi.
Zulhijja oyining o‘ninchi kuni qurbon hayiti deb e’lon etildi. Barcha musulmonlar hayit namozi o‘qiladigan joyga to‘planishdi. Ramazon hayitida bo‘lganidek, erkagu xotin jam bo‘lishdi. Yana azonsiz, qomatsiz ikki rakat namoz o‘qib berdilar. Keyin tik turib xutba aytdilar, nasihatlar qildilar.
Uyga qaytib, qurbonlik uchun avvaldan hozirlab qo‘yganlari qora qo‘chqorning oldiga o‘tdilar.
— Pichoqni keltir, — dedilar.
Pichoq keltirildi. Janobi Payg‘ambarimiz (s.a.v.) qo‘chqorni yotqizdilar:
— Bismillah, Ollohu akbar! Ollohim, bu qurbonlikni Muhammad nomidan, Muhammadning oila a’zolari nomidan, Muhammadning ummati nomidan qabul et! — deya duo qilib pichoqni tortdilar.
Janobimiz qurbonlik go‘shtlarining oilada yeyilishini, qo‘shnilarga, faqirlarga tarkatilishini amr va tavsiya etgan edilar. O’zlari so‘ygan go‘sht ham shu tarz taqsimlandi. Qolaversa, Rasululloh o‘sha kuni yegan ilk taom qurbonlik go‘shtidan bo‘ldi. Demak, endi bundan bu yog‘iga shunday bo‘ladi, hayit namozi o‘qilgunicha hech narsa yeyilmay turiladi. Holbuki, Ramazon hayitida (iyd namozidan oldin) Payg‘ambarimiz xurmo yeb olganlari ma’lum edi.