TURKISTONDA 1917-YILGI IJTIMOIY-SIYOSIY O'ZGARISHLAR
Turkiston xaiqiarming Ma'lumki, Turkiston p'lkasi
asriy orzusi спог Rossiyasi mustamlakasiga aylantirilib, bu hududda
o'zga millat hukmdorlarining zo'rlikka asoslangan boshqaruv tizimi va siyosati yurgizila boshlaganidan e'ti-boran uning mazlum va jabrdiyda xalqlari o'z erki, ozodligidan mahrum etilib, birovlar qo'l ostiga tobe bo'lib qoldilar. Hattoki Turkistonning so'nggi general-gubernatori A. Kuropatkindek yuqori martabali «zot» ham: «Biz 50 yil tub joy aholini taraqqiyotdan jilovladik, uni maktablar va rus hayotidan chetda tutdik», deb e'tirof etgan edi. Biroq shu narsa haqiqatki, bu o'lka-ning tabiatan mag'rur xalqlari hech qachon o'zlarining chor-nochor qismatiga tan berib, o'zgalar jiloviga bo'ysunib yashashga rozi bo'lmaganlar, balki, aksmcha, o'z erki, milliy mustaqilligi yo'lida mardonavor kurash-ganlar.
Olis ko'hna tariximiz zarvaraqlaridan munosib o'rin egallagan, aziz nomlari mangulikka muhrlangan To'maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Shayx Najmiddin Kubro, Mahmud Torobiy, Mavlonzoda, Abubakr Kalaviy, Amir Temur, Muhammadali Eshon (Dukchi Eshon), Namozbotir Pirimqulov singari nomdor bahodirlarning el boshiga mushkul kunlar tushgan qaltis tarixiy jarayon-larda ko'rsatgan favqulodda jasoratlari bunga jonli guvohdir. Ular yurt ozodligi, mustaqilligini jon qadar e'zozlab, shu muqaddas maqsad yo'lida aziz jonlarini qurbon qildilar. Yurt milliy istiqloli uchun kurash darg'alaridan bin, qatag'onlik qurboni, buyuk ma'rifat-parvar A. Fitratning «Vatan sajdagohimdir», degan bir kalima iborasida olamjahon teran ma'no aks etganini anglash qiyin emas.
Yurtboshimiz I. A. Karimovning mana bu ibratomuz so'zlarida ulug' ajdodlarimizning mustaqillik g'oyasiga sodiq bo'lib, shunga intilib yashab kelganligiga yana bir bor amin bo'lamiz:
«Biz ona O'zbekiston istiqlolini, uning sha'ni shavkatini qanday himoya etishni ota-bobolarimizdan meros qilib olishimiz va uning himoyasiga hamisha tayyor turmog'imiz darker.
Ulug' ajdodlarimizdan muqaddas meros bo'lib kelayot-gan vatanga muhabbat tuyg'usi, farzandlarimiz, bugungi va kelajak avlodlarimiz uchun chinakam e'tiqodga, chi-nakam aqidaga aylansin».
Darhaqiqat, chor mustamlakachiligi o'zining behad zulmkorligi, qabohati bilan yurtimiz, uning jafokash odamlari tanasida o'chmas dog'-hasrat qoldirdi. U ajdodlarimizni ma'nan va ruhan qo'llab-quwatlab kel-gan asl ma'naviy qadriyatlarni zavol toptira borib, ular-ning jismi-jonida mavj urib kelgan milliy istiqlol va erk tuyg'ularini asta-sekin so'ndirishga urinib keldi. Yurtimiz tuprog'ini qonga belagan chor zobitlaridan biri, qonxo'r general Skobelevning: «Millatni yo'q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, san'a-tini, tilini yo'q qilsang bas, tez orada o'zi tanazzulga uchraydi», deb aytgan behayo so'zlari bekorga aytilma-gan, albatta.
Lekin shunga qaramay yurt o'g'lonlari ajnabiylar zo'ravonligiga tik boqib, o'lka xalqlarining erki va ozodligi uchun kurashganlar. 1898-yilgi Andijon qo'zg'oloni yetakchisi Muhammadali Eshon va uning ko'p sonli hammaslaklari ustidan chor ma'murlari uyushtirgan sud jarayoni paytida chor amaldorlaridan binning eshonga qarata, seni avom xalqqa bosh bo'lib, oq podsho tuzumiga qarshi chiqishga nima majbur etdi, qabilidagi savoliga, u o'sha zahoti: «Sizlarning mahalliy xalq boshiga solgan behad zulmingiz, uning erkini, qadr-qimmatini tahqirlayotganingiz...» deya dangal javob berganligi fakti ham bunga yaqqol dalildir. Turkiston xalqlarining erk, ozodlik uchun kurash g'oyasi XX asr boshlariga kelib yangi pallaga kirdi. Yangi asr boshlarida\jadidlar nomi bilan mashhur bo'lgan, o'z ongli hayotini, butun borlig'ini yurt, millat ozodligi, hurligi va ravnaqi-ga baxsh etgan istiqlol darg'alari yetishib chiqdi.