212. Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamga yetti a’zo bilan sajda qilmoqlik, soch va kiyimlarni orqaga qaytarmaslik buyurildi».
Yerga tegmasin deb sochini va kiyimini orqaga qaytarmaslik va shimarmoqlik nazarda tutiladi. Hadisning zohir ma’nosi, bu harakatlar namoz asnosida qilinmasligi kerakligini anglatadi. Qozi Iyoz, namozga kirishdan oldin va namoz asnosida ham bunday harakat makruh ekanligini aytadi va bu barchaning qavli ekanligiga ishorat qiladi. Hofiz Ibn Hajar bunday deydi: «Bu harakat namozni fosid qilmasligi ustida bir to‘xtamga kelganlar. Ammo Ibnul-Munzir, Hasandan naql etib, namozni ioda qilishi (qayta o‘qishi) lozim bo‘ladi, deydi. Buning hikmati esa ushbudir: Yerga tegmasin deb kiyimini va sochini orqaga qaytarish bilan mutakabbir kishilarga o‘xshab qoladi».
Bu hadis hasan-sahih.

203-BOB
MAVZU: SAJDADA QO’LLARNI QO’LTIQLARDAN AJRATMOQ

273. Ubaydulloh ibn Abdulloh ibn Arkom Al-Xuzo’iy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Otam bilan birga Namiyra vodiysida edim. Bir qofila (karvon) duch keldi. Qarasam, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namozga turgan ekanlar». (Abdulloh) aytadi: «Sajda qilganlarida qo‘ltiqlariga nazar tashladim, qo‘ltiq ostlarining oppoqligi ko‘rinib turar edi».
Bu bobda Ibn Abbos, Ibn Buxayna, Jobir, Ahmar ibn Jaz’, Maymuna, Abu Humayd, Abu Usayd, Abu Mas’ud, Sahl ibn Sa’d, Muhammad ibn Maslama, Al-Barro ibn Ozib, Adiy ibn Amira va Oisha (onamiz) (roziyushohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan.
Abdulloh ibn Arqomning hadisi - hasan. Bu hadisni yolg‘iz Dovud ibn Qaysning rivoyatidan bilamiz. Abdulloh ibn Arqomning, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan, shundan boshqa hadio rivoyat qilgani ma’lum emas.
Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir.
Hadis qo‘llarni qo‘ltiqlardan ajratish kerakligiga dalolat qiladi. Chunki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qo‘llarini biqinlariga yopishtirgan bo‘lsalar edi, qo‘ltiqlari tagini ko‘rish mumkin bo‘lmasdi.
Ahmar ibn Jaz’ — Payg‘ambar sall&shtohu alayhi va sallamning sahobalaridan bo‘lib, bir qancha hadisi bor.
Abdulloh ibn Arqom Az-Zuhriy - Abu Bakr Siddiq (rrziyallohu anhu)ning kotibi. Abdulloh ibn Arkom Al-Xuzo’iyga kelsak, uning Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan qilgan rivoyati sifatida bitta shu hadis ma’lum.

204-BOB
MAVZU: SAJDADA MO’TADILLIK

274. Jobir (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Birortangiz sajda qilganda mo‘‘tadil (o‘rtacha) sajda qilsin. It yotish qilib bilaklarini yerga cho‘zib olmasin».
Bu bobda Abdurrahmon ibn Shibl, Al-Barro, Anas, Abu Xumayd va Oisha (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Jobirning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir. Sajdada mo‘‘tadillikni ma’qullab, yirtqich hayvonlardek cho‘zilib olishni makruh deb hisoblaydilar.

275. Qatoda (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Anasdan eshitdimki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Sajdada mo‘tadil (o‘rtacha) bo‘lingizlar. Birortangiz namozda, it cho‘zilganiga o‘xshab, bilaklarni yerga cho‘zib olmasin».
Bu hadis hasan-sahih.

205-BOB
MAVZU: SAJDADA QO’LLARNI YERGA QO’YMOQ VA OYOQLARNI TIK TUTMOQ

276. Omir ibn Sa’dning otasidan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam ikki qo‘l (kaftlari)ni yerga yotqizmoqni va ikki oyoqni tik tutmoqni buyurdilar».

277. Omir ibn Sa’ddan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam (sajdada) ikki qo‘lni (kaftlarni) yotqizmoqni buyurdilar».
Bunda o‘sha hadis aynan zikr etilgan, ammo «otasidan» deb zikr qilinmagan.
Yahyo ibn Sa’id Al-Katton va mutaaddid kishilar Muhammad ibn Ajlondan, Muhammad ibn Ibrohimdan, Omir ibn Sa’ddan: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam ikki qo‘l (kaftlari)ni yotqizmoqni va ikki oyoqni tik tutmoqni buyurdilar» deb rivoyat qilgan hadislari - mursal. Bu hadis Vuhaybning hadisidan ko‘ra sahihdir.
Ilm ahli shu hadisga to‘xtalib, (mutobiq qolib) shuni ixtiyor qilganlar.

206-BOB
MAVZU: SAJDADAN VA RUKU’DAN BOSH KO’TARGANDA BELNI (QOMATNI) TIK TUTMOQ

278. Barro’ ibn Ozibdan rivoyat qilindi: aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlari, ruku’ga borganlarida va ruku’dan bosh ko‘targanlarida, sajdaga borganlarida va sajdadan bosh ko‘targanlarida bellarini (qomatlarini) tippa-tik tutmoqqa yaqin edi».
Bu bobda Anas (roziyallohu anhu)dan hadis rivoyat qilingan.

279. Muhammad ibn Bashishrdan, Muhammad ibn Ja’fardan, Shu’badan va Hakamdan ayni shu hadis rivoyat qilingan.
Al-Barroning hadisi hasan-sahih..

207-BOB
MAVZU: RUKUDA VA SAJDADA IMOMDAN OLDIN HARAKAT QILMOQ MAKRUH EKANLIGI

280. Al-Barro (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; (u kishi yolgon so‘zlamaydi): «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning orqalarida namoz o‘qiganimizda u kishi ruku’dan boshlarini ko‘targach, to sajdaga bormagunlaricha bizlardan biror kishi belini egmas edi, so‘ng sajdaga borar edik».
«U yolg‘onchi emas» - bu ta’rif hadis roviylardan biri Abdulloh ibn Yazidning so‘zi bo‘lib, Ar-Barroni ko‘zda tutgani anglashilmoqda. Yahyo ibn Maiyn, bu so‘zdan Al-Barro emas, balki Abdulloh ibn Yazidning o‘zi nazarda tutilganini aytadi. Chunki Al-Barro - sahoba, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan biri haqida «U yolg‘onchi emas» deyilmaydi. Bu ibora faqat adolati, to‘g‘riligiga shubha qilingan kishilar haqida aytiladi. Holbuki, sahobalarning hammasi (roziyallohu anhum) odil, to‘g‘ri kishilardir va kishining oqloviga muhtoj emasdirlar...
Bu bobda Anas, Muoviya, Sohibi Jaysh Ibn Mas’ada va Abu Hurayra (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan.
Al-Barroning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahlining qavli ham shu. Imomning orqasida turganlar u qilgan harakatga tobe’ bo‘ladilar (ergashadilar). Imom ruku’ga borganidan keyin ruku’ga boradilar va qad rostlaydilar. Bu xususda ilm ahli orasida ixtilof ko‘rmadik.

208-BOB
MAVZU: IKKI SAJDA O’RTASIDA TOVONLARNI TIKLAB O’TIRMOQ MAKRUH EKANLIGI

281. (Hazrati) Ali (karromallohu vajhahu)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam menga bunday dedilar: «Yo Ali! O’zim uchun sevgan narsamni sen uchun ham sevarman, o‘zim uchun yomon ko‘rgan narsamni sen uchun ham yomon ko‘rurman; ikki sajda o‘rtasida tovonlaringni tikib (o‘rnatib) o‘tirmagil».
Bu hadis (Hazrati) Ali (karromallohu vajhahu)ning rivoyatidan ekanligini yolg‘iz Abu Ishoqning Al-Horis tariqi bilan (Hazrati) Alidan qilgan rivoyatidan bilamiz. Ba’zi ilm ahli bir ko‘zli Al-Horisning zaif ekanligini qayd etishgan.
Ilm ahlining ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir. Tovonlarni tikib (o‘rnatib) o‘tirmoqni makruh deb hisoblaganlar.
Bu bobda Oisha (onamiz), Anas va Abu Hurayra (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan.

209-BOB
MAVZU: TOVONLARNI TIKLAB O’TIRMOQQA RUXSAT BORLIGI

282. Abuz-Zubayrdan rivoyat qilindi; U Tovusning bunday deganini eshishgan: «Ibn Abbosdan tovonlarni tikib o‘tirish haqida so‘radik. «Bu sunnat» dedi. «Biz buni kishiga zahmat bo‘ladi, deb qaraymiz-ku?» dedik. Bu Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sunnatidir», dedi».
Bu hadis - hasan.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ayrim ilm ahli shu hadisni egallashgan. Tovonlarni tikib o‘tirmoqpikda zarar yo‘q deb hisoblaydilar.
Makka ahlidan ayrim olim va faqihlarning qavli ham shunday. Ilm ahlining ko‘pchiligi esa ikki sajda orasida tovonlarni tikib o‘tirmoqni makruh ko‘rganlar.

210-BOB
MAVZU: IKKI SAJDA O’RTASIDA DUO

283. Ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alaihi va sallam ikki sajda o‘rtasida: «Allohumma-mag‘firliy, varhamniy, va-jburniy, vahdinii, va-rzuqniy» («Allohim! Meni mag‘firat qil, menga rahm qil, aybimni Ketkaz, hidoyat qil va rizqlantir!») der edilar».

284. Al-Hasan ibn Ali Al-Xolloldan, Yazid ybn Horundan, Zayd ibn Hubobdan, Komil Abul-A’lodan rivoyat qilindi. O’tgan hadisning egizi.
Bu hadis g‘arib bo‘lib, Alidan shu tarzda rivoyat qilingan.
Imomi Shofi’iy, imomi Ahmad va Ishoqning qavli shu. Xoh farz, xoh nafl namozida bo‘lsin, buni joiz deb hisoblaydilar. Ba’zilar esa bu hadisni Komil Abul-A’lodan mursal tarzida rivoyat qilgan.