211-BOB
MAVZU: SAJDADA TAYANMOQ

285. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalari ochilganlarida (qo‘llarini biqindan ajratib, tirsaklarni yerdan olganlarida) sajdaning mashaqqatli bo‘lishidan shikoyat qilishdi. Shunda (Rasuli Akram): «Tizzalar bilan yordamlashingizlar» - dedilar.
Bu hadis, Abu Solihning Abu Hurayradan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan qilgan rivoyati ekanligini bu jihatdan, Laysning Ibn Ajlondan qilgan rivoyatidan bilayotirmiz. Sufyon ibn Uvayna va boshqalar bu hadisni Sumaydan, Nu’mon ibn Abi Ayyashdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilishgan. Bularning rivoyati Laysning rivoyatidan ko‘ra sahihroq ko‘rinadi.

212-BOB
MAVZU: SAJDADAN QIYOMGA TURMOQ

286. Molik ibn Al-Huvayris Al-Laysiydan rivoyat qilindi: «U Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni namoz o‘qiyotganlarida ko‘rdi: u kishi namozdan toq rak’atni o‘qiganlarida, bir oz o‘rnashib o‘girmasdan qiyomga turmas edilar».
Ya’ni, birinchi va uchinchi rak’atlarda biroz o‘rnashib o‘tirmasdan o‘rinlaridan turmas edilar. Buning nomi istirohat o‘tirish deyiladi. Imomi Shofi’iy va hadischilardan bir guruhi shu qavlga ega bo‘lishgan. Lekin aksariyat faqixlar va Hanafiy mazhabi ulamosi bu istirohat o‘tirmoklikni qabul qilmaganlar. Termiziy, «Birodarlarimizning qavli ham shudir», deganda muhaddislarni nazarda tutganlar.
Molik ibn Al-Huvayrisning hadisi hasan-sahih.
Ba’zi ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir. Birodarlarimizning qavli ham shudir.

213-BOB
MAVZU: O’TGAN MASALA

287. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam namozda (toq rak’atlarda) ikki oyoqlarining sirti yerga tegmasdan, (ya’ni o‘tirmasdan) qiyomga turar edilar».
Istirohat jalsasi (o‘tirish)ni qabul qilmagan Hanafiy olimlar shu hadis bilan istidlol qiladilar (dalillaydilar). Hadis Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam o‘tirmasdan qiyomga turganlariga dalolat qiladi.
Ilm ahlining amali Abu Hurayraning hadisi asosidadir: Kishi namozning toq rak’atlarida (birinchi va uchinchi rak’atda) oyoqlarining sirtini yerga tekkizmasdan qiyomga turadi, deb ixtiyor qilganlar. Xolid ibn Iyos, muhaddislar fikricha zaifdir. Uni Xolid ibn Ilyos ham deyishadi. At-Tav’amaning mavlosi (ozod etilgan quli) Solih - Solih ibn Abu Solihdir. Abu Solihning ismi - Nabhon Madaniy.

214-BOB
MAVZU: NAMOZDA TASHAHHUD

288. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizlarga har ikki rak’at oralig‘ida o‘tirganimizda bunday deb aytmoqni o‘rgatdilar: «At-tahiyyatu lillahi, vas-solavatu vat-toyyibat. As-salamu ‘alayka ayyuhan-nabiyyu va rohmatullohi va barokatuh. As-salamu ‘alayna va ‘ala ‘ibadil-lahis-solihiyn. Ashhadu anla ilaha illalllohu va ashhadu anna Muhammadan ‘abduhu va rosuvluh» (Ma’nosi: «Ta’zim - tahiyyati, barcha toat-ibodatlarmiz va madhu olqishlarimiz Allohga bo‘lsin! Ey Payg‘ambar! Senga salomlar, Allohning rahmati va barokati bo‘lsin! Salomlar bizga va Allohning barcha solih bandalariga bo‘lsin! Men shohidlik beramanki, Allohdan boshqa iloh yo‘q. Va men shohidlik bermanki, Muhammad Allohning bandasi va elchisidir». «At-tahiyyot» Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan shu holda bayon qilingan.., «Sahihi Buxoriy»ning «Azon» bobida bu hadis Abu Ma’mar tariqi bilan Abdulloh ibn Mas’uddan rivoyat qilingan. «Tashahhud» hadisini bayon qilgach, u: «Payg‘ambar oramizda bo‘la turib shunday der edik, ammo vafotlaridan keyin: Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamga salovat aytadigan bo‘ldik», deydi.
Bu bobda Ibn Umar, Jobir, Abu Muso va Oisha (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Mas’udning hadisi undan bir qancha vajhdan rivoyat qilingan. Tashahhud borasida Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan eng sahih hadis shudir.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyndan bo‘lmish ilm ahllari ko‘pchiligining amali shu hadis asosidadir.
Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak, Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.
Ilova: Hazrati shayx Muhammad Qo‘tqu «Ahli sunnat val-jamoat» kitobining Aliyyul Qori hazratlarining sharhiga asoslangan «Sharhi Omoliy» qismida Tahiyyot aslida Meroj voqeasi ekanligini bayon qilganlar. «At-tahiyyatu lillahi va solovatu vat toyyibat» - o‘sha Meroj kechasida Hazrati Payg‘ambarmiz Allohu taologa yuzlanib aytgan tahiyyatdir. «As-salamu ‘alayka ayyuhannabiyyu va rohmatullohi va barakatuh» jumlasi esa Alloh taoloning o‘z habibiga javobidir. Shunda Payg‘ambar janobimiz: «As-salamu ‘alayna va ‘ala ‘ibadillahis-solihiyn!» (Allohning salomi bizga va barcha solih bandalariga bo‘lsin!» deb umuman barcha solih bandalariga ham salomni yoydilar. Bu esa ul zotning ulug‘ligi alomatini namoyon etadi. «Ashhadu anla ilaha illalohu va ashhadu anna Muhammadan ‘abduhu va rosuluh» shahodati esa farishta Jabroil alayhissalomning shahodatidir».

215-BOB
MAVZU: O’TGAN MAVZU (YA’NI TASHAHHUD)

289. Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizlarga xuddi Qur’on o‘rgatgandek tashahhudni o‘rgatar edilar va bunday der edilar: «At-tahiyyatul-muborakatus-salavatut-toyyibatu lillahi. Salamun alayka ayyuhan-nabiyyu va rohmatullohi va barokatuh. Salamun alayna va ‘ala ‘ibadillahis-solihiyn. Ashhadu anla ilaha illallohu va ashhadu anna Muhammadan ‘abduhu va rasuvluh».
Ibn Abbosning hadisi hasan-sahih-g‘arib.
Abdurrahmon ibn Humayd Ar-Ruosiy bu hadisni Lays ibn Sa’dning rivoyatidek, Abuz-Zubayrdan rivoyat qilgan.
Aymon ibn Nobil Al-Makkiy bu hadisni Abuz-Zubayrdan, Jobirdan rivoyat qilgan. Bu esa mahfuz emas.
Imomi Shofi’iy Ibn Abbosning tashahhud borasidagi hadisini tanlagan.

216-BOB
MAVZU: TASHAHHUDNI MAXFIY O’QIMOQ

290. Ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Tashahhudni maxfiy aytmoq sunnatdir».
Ibn Mas’udning hadisi hasan va g‘arib. Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir.

217-BOB
MAVZU: TASHAHHUD UCHUN QANDAY O’TIRILADI?

291. Voil ibn Hujr (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlarini ko‘raman, deb Madinaga keldim. O’tirganlarida — ya’ni tashahhud uchun o‘tirganlarida - chap oyoqlarini yotqizib, chap qo‘llarini qo‘ydilar - ya’ni chap sonlarining ustiga qo‘ydilar, — o‘ng oyoqlarini tik tutdilar (chap oyoqlarining ustiga o‘girdilar)».
Bu hadis hasan-sahih.
Ilm ahlining ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir.
Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak va Kufa faqihlarining qavli shudir.

218-BOB
MAVZU: O’TGAN MAVZU (YA’NI TASHAHHUDGA O’TIRMOQ)

292. Abbos ibn Sahl As-Soidiydan rivoyat qilindi; aytdi: «Abu Humayd, Abu Usayd Sahl ibn Sa’d va Muhammad ibn Maslama to‘planishib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlarini muzokara qildilar. Abu Humayd aytdi: Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlarini eng yaxshi bilgan kishingiz menman. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam tashahhudga (mana bunday) o‘tirdilar: chap oyoqlarini (bukib) yotqizib (ustiga o‘tirdilar), o‘ng oyoqlarining sirtini (ustini) qiblaga qaratdilar, o‘ng qo‘llarini o‘ng tizzalari ustiga, chap qo‘llarini chap tizzalari ustiga qo‘ydilar, barmoqlari, ya’ni shahodat barmoqlari bilan ishora qildilar».
Bu hadis hasan-sahih.
Ba’zi ilm ahlining qavli shu.
Shuningdek, bu Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning ham qavlidir. Faqatgina oxirgi tashahhudda sonlari ustiga o‘tiradi, deydilar. Abu Humaydning hadisiga tayanib, birinchi tashahhudda o‘ng oyoqni tiklab, chap oyog‘i ustiga o‘tirmoqni qabul qilishgan.

219-BOB
MAVZU: TASHAHHUDDA BARMOQNI KO’TARMOQ

293. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam (tashahhudga) o‘tirganlarida o‘ng qo‘llarini tizzalari ustiga qo‘yar, duo qilarkan, bosh barmoqlaridan keyingi (shahodat) barmoqlarini ko‘tarar edilar, chap qo‘llarini yoyib tizzalarining ustiga qo‘yar edilar».
Bu bobda Abdulloh ibn Az-Zubayr Al-Xuzo’iy, Abu Hurayra, Abu Humayd va Abu Voil ibn Hujr (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Umarning hadisi hasan-g‘arib. Bu hadis Ubaydulloh ibn Umarning rivoyatidan ekanligini yolg‘iz shu jihatdan bilamiz.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyndan ayrim ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir. Tashahhudda barmoqni ko‘tarmoqni ixtiyor etganlar.
Birodarlarimizning qavli ham shudir.
Ishorai saboba Hanafiy mazhabida sunnat, ammo tashahudda bosh barmoq bilan o‘rta barmoq boshi biriktirilib, xalqa qilinadi va «la ilaha...» deyilganda shahodat barmog‘i ko‘tariladi. (Saviada, e’tiqod bilimida hamma barobar emas. To‘g‘ri bajara olmaslik xavfi borligi uchun bo‘lsa kerak, ba’zi kitoblarda ishorani makruh deb, hatto harom deb ijtihod qilingan). Hozir ba’zi birodarlarimizda ko‘rilayotgan barmoq aylantirish, likkillatish kabi harakatlar esa xatodir.

220-BOB
MAVZU: NAMOZDA SALOM

294. Abdulloh (roziyallohu anhu)dan rivoyat. qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam «Assalomu alaykum va rohmatulloh, Assalamu alaykum va rohmatulloh» deb o‘ng tomoilariga va chap tomonlariga salom berar edilar».
Bu bobda Sa’d ibn Abi Vaqqos, Ibn Umar, Jobir ibn Samura, Al-Barro, Ammor, Voil ibn Hujr, Adiy ibn Omira va Jobir ibn Abdulloh (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Mas’udning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ilm ahlsh ko‘pchiligining amali shu hadis asosidadir.
Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak, Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.