289-BOB
MAVZU: ORTIQCHA YOKI KAM O’QIGANIGA SHUBHA QILGAN KISHI

392. Iyoz ibn Hiloldan rivoyat qilindi: «Abu Sa’idga «Ba’zilarimiz namoz o‘kiymiz-u, qanday (qancha) o‘qiganimizni bilmay qolamiz?» dedim. Shunda aytdiki, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Sizlardan birortangiz namoz o‘qisa-yu, qanday (ya’ni kancha) o‘qiganini bilmasa, o‘tirgan holida ikki sajda qilsin».
Ya’ni, shubhani tark etib, chamalagan miqdori ustidan (o‘qishda) davom etsin va keyin salomdan oldin ikki sajda qilsin. Muslim va boshqa imomlarning rivoyatlarida (Rasuli Akram) sallallohu alayhi va sallam bunday deb aytadilar: «Sizlardan birortangiz namozida shubha qilsa, necha rak’at - uch rak’atmi, to‘rt rak’atmi o‘qiganini bilmasa, shubhani tark etsin va chamalagan miqdori ustidan ado etsin. Keyin salom bermasdan oldin ikki sajda qilsin».
Bu bobda Usmon, Ibn Mas’ud, Oisha va Abu Hurayra (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Abu Sa’idning hadisi hasan. Bu hadis Abu Sa’iddan boshqa vajhdan ham rivoyat qilingan.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytganlari rivoyat qilindi: «Sizlardan birortangiz bir rak’at bilan ikki rak’at o‘rtasida shubhaga borsa, buni bir rak’at deb hisoblasin; ikki rak’at bilan uch rak’at o‘rtasida shubhaga borsa, buni ikki rak’at deb hisoblasin. Va bunday hollarda salom bermasdan oldin sajda qilsin».
Birodarlarimizning amali shu hadis asosida
Ayrim ilm ahllari bunday deyishadi: «Namozida shubhaga borsa va necha rak’at o‘qiganini bilmasa, namozini ioda qilsin (qayta o‘qisin)».

393. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Albatta, shayton namoz paytida har biringizga keladi va necha rak’at o‘qiganini bilmasin, deb fikrini chalg‘itadi. Sizlardan birortangiz shu holga tushsa, o‘tirgan holatda ikki sajda qilsin».
Bu hadis hasan-sahih.

394. Abdurahmon ibn Avf (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan bunday deganlarini eshitdim: «Sizlardan birortangiz namozda sahv qilsa va bir rak’atmi yoki ikki rak’atmi o‘qiganini bilmasa, unda bir rak’at ustida to‘xtalsin (ya’ni bir rak’at deb hisoblagin); bordi-yu, ikki rak’atmi yoki uch rak’atmi o‘qiganini bilmay qolsa, unda ikki rak’at ustida to‘xtalsin; bordi-yu, uch rak’atmi yoki to‘rt rak’atmi o‘qiganini bilmasa, unda uch rak’at ustida to‘xtalsin va salom bermasdan oldin ikki sajda qilsin».
Ya’ni oxirgi tashahhudga o‘tirganida salomdan oldin ikki sajda qilib, salom beradi. Chunonchi, Abu Dovud va Ibn Mojaning rivoyatlarida «salomdan oldin» deyiladi. Ilova: Hanafiy mazhabida «at-tahiyyat»ni «va Rasuluh»gacha o‘qigach, bir marta o‘ng tomonga salom beradi, so‘ng sajdai sahv (ikki sajda) qilib, qaytadan «at-tahiyyat»ni hamda salovatni o‘qiydi, keyin ikki tomonga salom berib, namozdan chiqadi.
Bu hadis hasan-sahih. Abdurrahmon ibn Avfdan, boshqa vajhdan ham rivoyat qilingan. Az-Zuhriy bu hadisni Ubaydulloh ibn Abdulloh ibn Utba’dan, Ibn Abbosdan, Abdurrahmon ibn Avfdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qildi.

290-BOB
MAVZU: PESHIN VA ASR NAMOZLARIDA IKKI RAK’ATDA SALOM BERIB QO’YGAN KISHI

395. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam ikki rak’at o‘qib, tamom qildilar. Shunda Zulyadayn u kishiga: «Namoz qisqardimi yoki unutdingizmi, yo Rasululloh? dedi. Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Zulyadayn rost aytmoqdami?» dedilar. Odamlar: «Ha», deyishdi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘rinlaridan turib, yana ikki rak’at namoz o‘qidilar. Keyin salom berdilar. Keyin takbir aytib, odatdagidek yoki undan uzunroq bir sajda qildilar, keyin takbir aytib sajdadan ko‘tarildilar va yana odatdagidek yoki undan ham uzunroq bir sajda qildilar».
Bu bobda Imron Ibn Husayn, Ibn Umar va Zulyadayn (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahllari bu hadis ustida ixtilof qildilar. Kufa ahlidan ba’zilari: «Unutib yoki bilmasdan yoki har qanday yo‘sinda namozda so‘zlashsa, namozni ioda qiladi (qayta o‘qiydi)» deyishadi. Va bu hadis namozda kalom (so‘zlashuv) harom qilinganidan oldin (voqe’) bo‘lganini dalil qilishadi. Shofi’iyga kelsak, u buni sahih deb qaragan va qabul qilgan. Aytadiki, «Bu hadis, unutib taom yeb qo‘ygan ro‘zador kishi haqida Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan hadisdan ko‘ra sahihroq. U ro‘zasini qazo qilmaydi (qayta tutmaydi). Chunki, u Alloh unga ehson etgan bir rizqdan iboratdir». Va Shofi’iy bunday deydi: «Ana, ular Abu Hurayraning hadisi bilan, ro‘zador odamning bilib turib taom yeyishi va unutib taom yeyishi orasida ajrim qilishgan».
Imomi Ahmad, Abu Hurayraning bu hadisi borasida aytadi: «Imom namozini tamom qildim degan qanoatga borib, namozi bilan bog‘liq har qanday bir xususda so‘zlashsa, keyin namozni tugatmaganini bilib qolsa, namozini o‘qib bitiradi. Va kimki namozini tamom qilmaganini bilgani holda imomning orqasida so‘zlasa, u kishi namozini qaytadan o‘qimog‘i kerak». Va so‘zini bunday isbot etadi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamning‘ hayotlari davomida farzlar ko‘paytirilar va qaytirilar edi. Zulyadayn, namoz tugallangan degan yaqiyn bilan hukm qilib, so‘zlagan edi. Bu hukm unday emas. Bu kun hech kim Zulyadayn so‘zlagan ma’noda so‘zlay olmaydi; chunki farzlar endi na orttiriladi, na kamaytiriladi». Imom Ahmad taqriban shunday ledi. Ishoq ham Imom Ahmadning ushbu bobdagi qavlidek so‘z aytadi.

291-BOB
MAVZU: POYABZAL BILAN NAMOZ O’QIMOQ

396. Sa’id ibn Yazid Abu Salamadan rivoyat qilindi; aytdi: Anas ibn Molikdan «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam na’lda (poyabzalda) namoz o‘qiganmidilar? - deb so‘radim. «Ha» dedi».
Poyabzalga najosat tegmagan bo‘lishi shart. Ibn Daqiq al-’iyd, poyabzalni yechmasdan namoz o‘qimoq - mustahab bo‘lmagan bir ruxsat ekanini aytadi.
Bu bobda Abdulloh ibn Mas’ud, Abdulloh ibn Abi Habiba, Abdulloh ibn Amr, Ibn Hurays, Shaddod ibn Avs, Avs As-Saqofiy, Abu Hurayra va Bani Shaybadan bo‘lmish Ato (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Anasning hadisi hasan-sahih.
Va ilm ahlining amali shu hadis asosidadir.

292-BOB
MAVZU: BOMDOD NAMOZIDA QUNUT O’QIMOQ

397. Al-Barro ibn Ozib (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bomdod va shom namozlarida qunut qilar edilar».
Bu bobda Ali, Anas, Abu Hurayra, Ibn Abbos, Hufof ibn Aymo ibn Rohzoda Al-G’iforiy (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Al-Barroning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahllari, bomdod namozida qunut o‘qimoq borasida ixtilof qildilar. Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari, bomdod namozida qunut qilinadi, degan fikrga ega bo‘lishgan. Imom Shofi’iyning qavli ham shu. Imom Ahmad bilan Ishoq bunday deyishadi: «Bomdod namozida, faqatgana musulmonlarning boshiga balo va mehnat tushgan mahallarda qunut o‘qiladi. Imom, biror kulfat tushgan paytda musulmonlarning lashkari haqiga duo qilishi mumkin»
Bomdod namozida qunut duosi o‘qilishini ma’qullaganlar, qunutni oxirgi rak’atda, «Sami’allohu liman hamidah» deb ruku’dan ko‘tarilgandan keyin qilishadi. (Bu Imomi Shofi’iy mazhabidadir. Hanafiy mazhabida bomdodda qunut o‘qilmaydi, faqat vitrda o‘qiladi).

293-BOB
MAVZU: (BOMDODDA) QUNUT O’QIMASLIK

398. Abu Molik Al-Ashja’iydan rivoyat qilindi; aytdi: «Otamga dedimki, «Ey otajon! Siz Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning orqalarida, Abu Bakr, Umar va Usmonning orqalarida, bu yerda, Kufada Ali ibn Abu Tolibning orqalarida besh yil namoz o‘qigansiz. Ular bomdod namozida qunut o‘qisharmidi?». Aytdilarki, «Ey o‘g‘ilginam! Bu bid’atdir!».

399. Solih ibn Abdulloh, Abu Avona orqali Abu Molik Al-Ashja’iydan ushbu hadisni ma’nrsi bilan bayon qildi...
Bu hadis hasan-sahih.
Ilm ahli ko‘pchiligining amali shu hadis asosidadir. Sufyon As-Savriy, «Bomdod namozida qunut o‘qisa ham yaxshi, o‘qimasa ham yaxshi» deydi, ammo o‘qimaslikni ixtiyor etadi. Ibnul-Muborak esa bomdodda qunut o‘qilmaydi, degan to‘xtamdadir.
Abu Molikning ismi - Sa’d ibn Toriq ibn Ashyam.

294-BOB
MAVZU: NAMOZDA AKSIRMOQ

400. Rifo’a ibn Rofi’ Al-Ansoriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning orqalarida namoz o‘qidim. Aksirdim va shunda: «Alhamdulillahi hamdan kasiyron toyyiban muborakan fiyhi muborakan ‘alayhi kama yuhibbu Robbuna va yarzo» («O’zi sevgan va O’zi rozi bo‘lgan shaklda Robbimiz Allohga hisobsiz, go‘zal, ichda va tashda muborak hamd bo‘lsin!») dedim. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namozni o‘qib bo‘ldilar va o‘girilib, «Namozda so‘zlagan kim edi?» dedilar. Hech kim sado chiqarmadi. Keyin ikkinchi marta: «Namozda so‘zlagan kim edi?» dedilar. Yana hech kim miq etmadi. Keyin uchinchi marta: «Namozda so‘zlagan kim edi?» dedilar. Shunda Rifo’a ibn Rofi’ ibn Arro’ (roviyning o‘zi): «Men edim, yo Rasululloh!..» dedi. «Nima deb aytding?» dedilar. «Alhamdulillahi hamdan kasiyron toyyiban muborakan fiyhi, muborakan ‘alayhi kama yuhibbu Robbuna va yarzo» deb aytdim», dedi. Shunda Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Jonim qudrati qo‘lida bo‘lgan zotga qasamki, o‘ttiztacha farishta, bu (hamd)ni qaysi birimiz olib yuksalib chiqar ekanmiz, deb, taraddudga tushdi».
Bu bobda Anas, Voil ibn Hujr va Omir ibn Robi’a (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Rifo’aning hadisi hasan. Ba’zi ilm ahlining fikricha, bu hadis nafl namozlari haqidadir. Zero, tobi’iyndan mutaaddid kishilar bunday deydilar: «Kishi farz namozida aksirsa, faqat ichida Allohga hamd aytadi». Bundan ortig‘iga ruxsat bermaganlar.

295-BOB
MAVZU: NAMOZDA KALOM (SO’ZLASHUV)NING MAN’ ETILISHI

401. Zayd ibn Arqom (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning orqalarida namoz paytida so‘zlashar edik. Oramizdan birortasi yonidagi sherigi bilan gaplashaverar edi. Nihoyat, «Va Alloh uchun (Allohning huzurida) bo‘yin eggan holda turingizlar» oyati nozil bo‘ldi. Ana shunda sukut saqlamoqqa buyurildik va kalomdan (so‘zlashuvdan) qaytarildik».
Bu bobda Ibn Mas’ud va Muoviya ibn Al-Hakamdan hadis rivoyat qilingan.
Zayd ibn Arqomning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahllari ko‘pchiligining amali shu hadis asosidadir. Aytadilarki, «Kishi namozda qasdan yoki unutgan holda so‘zlasa, namozni ioda qiladi. Sufyon As-Savriy va Ibnul-Muborakning qavli shudir. Ayrimlari esa bunday deydi: «Namozda qasdan so‘zlasa, namozni ioda qiladi. Unutgan holda yoki bilmasdan so‘zlasa, namozi joizdir». Imom Shofi’iy shu qavlga ega bo‘lgan. (Ilova: Hanafiylar hukmi «Muxtasar-ul-viqoya» sharhida bunday bayon etiladi: «Namozda so‘zlamoq, xoh oz bo‘lsin, xoh ko‘p, xoh qasdan, xoh xatoan bo‘lsin, namozni fosid qilur...» - M.K.).

296-BOB
MAVZU: TAVBADAN OLDIN NAMOZ O’QIMOQ

402. Asmo ibn Hakam Al-Fazoriydan rivoyat qilindi; aytdi: «(Hazrati) Ali (karromallohu vajhahu)dan bunday deganini eshitdim: «Men shunday bir kishi edimki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bitta hadis eshitsam, Alloh o‘zi xoxlaganicha o‘sha hadisdan meni manfaatlantirar edi. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam sahobalaridan biror kishi menga hadis aytsa, unga qasam ichdirar edim. Agar ont ichsa, uni tasdiq etar edim. Abu Bakr menga (ushbu hadisni) bayon etdi, Abu Bakr esa siddiqdir. Aytdiki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdim, bunday dedilar: «Bir kishi biror gunoh qilsa-yu, keyin turib, poklansa, keyin namoz o‘qisa, keyin istig‘for aytib, Allohdan mag‘firat tilasa, Alloh albatta uni kechirgaydir». Keyin (Janobi Rasululloh sallallohu alayhi va sallam) ushbu oyatni oxirigacha o‘qidilar: «Ular (taqvodor zotlar) shunday kishilarki, qachon biror noloyiq ish qilib qo‘ysalar yoki (qandaydir gunoh ish bilan) o‘zlariga zulm qilsalar, darhol Allohni eslab, gunohlarini mag‘firat etmog‘ini so‘raydilar, gunohlarni Allohdan boshqa kim ham mag‘firat qilur? — va bilgan hollarida gunohlarida davom etmaydilar...» (Oli Imron surasi, 135-oyat)
Bu bobda Ibn Mas’ud, Abud-Dardo, Anas, Abu Umoma, Abul Yusr - uning ismi Ka’b ibn Amr(roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Alining hadisi hasan.
Bu hadisni Usmon ibn Al-Mug‘iyraning rivoyatidan bitta shu vajhdan bilamiz. Shu’ba va boshqalar bu hadisni tag‘in Usmon Al-Mug‘iyradan, Abu Avonaning rivoyatidek marfu’ tarzida rivoyat qildilar. Sufyon As-Savriy va Mis’or ushbu hadisni mavquf tarzida rivoyat qilishadi va Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamgacha yuksaltirishmaydi. Chunonchi, bu hadis Mis’ordan marfu’ tarzida ham rivoyat qilingan.