310-BOB
MAVZU: NAMOZ UCHUN IQOMAT AYTILGANIDA FARZDAN BOSHQA NAMOZ YO’Q
417. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Namozga iqomat aytilganida farzdan boshqa namoz yo‘q».
Bu bobda Ibn Rayhona, Abdulloh ibn Amr, Abdulloh ibn Sarjis, Ibn Abbos va Anas (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Abu Hurayraning hadisi hasan.
Bu hadis sahih. Muslim bu hadisni mutaaddid yo‘llardan rivoyat qilgan. Ahmad, Abu Dovud, An-Nasoiy va Ibn Moja ham bu hadisni rivoyat qilganlar.
Ayyub, Varqo’ ibn Umar, Ziyod ibn Sa’d, Ismoil ibn Muslim va Muhammad ibn Juhoda, Amr ibn Dinordan, Ato ibn Yasordan, Abu Hurayradan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan shu tarzda rivoyat qilganlar. Hammod ibn Zayd va Sufyon, ibn Uyayna, Amr ibn Dinordan rivoyat qiladilar va hadisni Rasululloh sallallohu alayhi va sallamgacha yuksaltirmaydilar. Marfu’ bo‘lmish rivoyat, bizningcha, sahihroq.
Bu hadis Abu Hurayradan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan boshqa vajhdan ham rivoyat qilingan. Ayyash ibn Abbos Al-Qitboniy Al-Misriy uni Abu Salamadan, Abu Hurayradan, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilgan.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ilm ahllarining amali shu hadis asosidadir: Namoz uchun iqomat aytila boshlaganda o‘sha farzdan boshqa namoz yo‘q. Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak, Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning qavli shudir.
Bu masalada ulamoning 9 xil qavli bor:
1-qavl. Namozga iqomat aytila boshlaganda boshqa namozni o‘qimoq makruh: u xoh vaqt sunnati bo‘lsin, xoh nafl namozi bo‘lsin. Sahobalardan, tobi’iyndan va imomlardan ko‘pgina shaxslarning qavli shu. Termiziy, jumladan, Sufyon As-Savriyning qat’iyan shu fikrda ekanini qayd etgan bo‘lsa-da, ammo Ibn Abdilbar va An-Navaviy, As-Savriyning qarashini bunday izohlaydi: «Birinchi rak’atni boy berishdan qo‘rqsa, bomdodning sunnatini tark etib, jamoat bilan birga namozga kiradi. Ammo birinchi rak’atga yetishmog‘iga ishonsa, avval sunnatini o‘qiydi va keyin imomga ergashadi». Chunonchi, keyinrokda bu bayon etiladi.
2-qavl. «Farz namozi uchun iqomat aytila boshlaganda, nafl namozlaridan hech bittasi joiz emas». Ibn Abdilbar «At-tamhid»da shunday deydi.
3-qavl. Imom farzni o‘qiyotganda bomdod namozining sunnatini o‘qimoqlikda zarar yo‘q. Bu fikrdagi shaxslar bomdodning sunnati bilan boshqa namozlarning sunnati orasida ajrim qilmoqdalar. Bu xususda Al-Bayhaqiyning Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan qilgan ushbu hadisi bilan istidlol etadilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Namoz uchun iqomat keltirilganda farzdan boshqa namoz yo‘q, faqatgina bomdodning ikki rak’at sunnati(bundan) mustasno. Ammo bu hadis istidlol uchun yaroqli emasligini, hatto Al-Bayhaqiy, Abu Hurayradan bu istisnoga zid bir hadis rivoyat qilganini dalil qiladilar.
4-qavl. Bu qavlda masjidning ichida bo‘lmoq yoki tashida bo‘lmoq va ayni vaqtda birinchi rak’atga yetib-etmasligi orasida ajrim qilinadi. Bu Imomi Molikning qavli bo‘lib, u bunday deydi: «Masjidga kirgan bo‘lsa, imomga ergashsin va sunnatni - bomdodning sunnatini demoqchi - o‘qimasin. Agar masjidga kirmagan bo‘lsa, birinchi rak’atni boy berish qo‘rquvi bo‘lmasa, masjidning tashida sunnatini o‘qisin, boy berish qo‘rquvi bo‘lsa, o‘qimasdan masjidga kirib, imomga ergashsin».
5-qavl. Ikki rak’at farzni boy berishdan va ikkinchi rak’atning ruku’ida imomga yetisha olmaslikdan qo‘rqsa, unda imomga ergashadi, yo‘qsa masjidning tashida bomdodning sunnatini o‘qiganidan keyin imomga ergashadi. Ibn Abdilbarning naql etishicha, bu qavl Imomi Abu Hanifa va birodarlarining qavlidir. Al-Xattobiy esa Imomi Abu Hanifa Imomi Molik bildirgan fikrda, bo‘lganini rivoyat qiladi. Uvda bu rivoyat Imom A’zamning birodarlarining rivoyatiga muvofiq keladi. Bu orada An-Navaviy Imom Abu Hanifa Al-Avzoiyning kuyida keladigan qavlga ega bo‘lganini bayon etadi.
6-qavl. Oxirgi rak’atga yetolmaslik qo‘rquvi bo‘lmasa, bomdodning sunnatini masjidning ichida ham o‘qiyveradi. (Jamoatda) birinchi rak’atni boy beradigan bo‘lsa ham, sunnatini o‘qishi kerak. Al-Avzoiy va Sa’id ibn Abdulazizning qavli shu. An-Navaviy, Imomi Abu Hanifa va u kishining birodarlari ham shu qavlga ega bo‘lganini rivoyat qiladi.
7-qavl. Birinchi rak’atni boy berish qo‘rquvi bo‘lmasa, bomdodning sunnatini masjid ichida bo‘lsa ham o‘qiydi. Sufyon As-Savriyning qavli shu. Ibn Abdilbar rivoyat qilgan bu qavl Termiziy Sufyon As-Savriydan rivoyat qilgan qavlga zid.
8-qavl. Vaqt bemalol bo‘lsa, imomning namozini boy bersa ham, bomdodning sunnatini o‘qiydi. Molikiylardan Ibnul-Jallobning qavli shu.
9-qavl. Iqomatni eshitgach, xoh bomdodning sunnati, xoh boshqa nafl namozga kirishmog‘i, xoh masjidning ichida, xoh tashqarisida bo‘lsin, joiz emas. Agar shunday qilsa, osiy bo‘lgan bo‘ladi. Zohiriylarning qavli shu. Ibn Hozim, Shofi’iyning va barcha salaflarning shu qavlga ega bo‘lganini naql etadi. Hadisda vorid bo‘lgan «iqomat» so‘zidan murod muazzinning farz namozi uchun keltirgan iqomat bo‘lsa, ma’lum bo‘lgan va qabul etilgan ma’no shudir, unda bu qavl hadisning zohir ma’nosiga muvofiqroq keladi. Bordi-yu, «iqomat» so‘zidan «namoz o‘qimoq» ma’nosi qasd etilsa, unda iqomat asnosida nafl namozi o‘qimoqlik karohat emas.
