427-BOB
MAVZU: EMIZIKLI O’G’IL BOLANING SIYDIGI USTIDAN SUV QUYIB TOZALAMOQ

607. Ali ibi Abu Tolib (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam zmizikli o‘g‘il bolaning siydigi borasida bunday dedilar: «O’g‘il bolaning siydigi ustiga suv quyiladi, qiz bolaning siydigi yuvib tashlanadi».
Qatoda aytadi: «Bu (hol) ovqat yeya boshlashidan oldindir. Ovqat yeya boshlaganda, har ikkovining siydigi yuvib tashlanadi».
Imom At-Termiziy «Tahorat boblar»ida bu masala uchun maxsus bob ajratganlarki, bu hadisni ushbu o‘rinda zikr qilmoqlarining sababi ma’lum bo‘lmayotir. (Balki ushbu boblar so‘ngida avvalini qayta eslash uchundir). 54-bob, 71-hadisga qarang.
Bu hadis hasan.
Hishom Ad-Dastavoiy bu hadisni Qatodadan marfu’ tarzida rivoyat qildi. Sa’id ibn Abu Aruba esa mavquf tarzida rivoyat qiladi va hadisni raf’ etmaydi (Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga(cha) yuksaltirmaydi).

428-BOB
MAVZU: TAHORAT OLGAN JUNUB KISHIGA OVQAT YEMOQQA VA UXLAMOQQA RUXSAT BORLIGI

608. Ammor (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, junub bo‘lgan knshiga, ovqat yemoqchi yoki (ichimlik: choy, suv, sut) ichmoqchi yoki uxlamoqchi bo‘lsa, xuddi iamozga tahorat olgandek tahorat olsin, deb ruxsat berdilar».
Bu hadis hasan-sahih.

429-BOB
MAVZU: NAMOZNING FAZILATI

609. Ka’b ibn Ujra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam menga bunday dedilar: «Ey Ujraning o‘g‘li Ka’b! Mendan keyin keladigan amirlardan sen uchun Allohdan panoh tilaiman! Kimki ularning eshiklaridan ichkari kirsa, ularning yolg‘onlarini tasdiq etsa va zulmlarida yordamchi bo‘lsa, u mendan emasdir va men ham undan emasdirman! (Ertaga u) menga, Havz(i Kavsarim)ga yaqin yo‘lay olmas!.. Va kimki, xoh ularning eshiklaridan ichkari kirsin, xoh kirmasin, ularning yolg‘onlarinn tasdiq etmasa va zulmlarida yordamchi bo‘lmasa, ana u mendandir va men ham undandirman! (Ertaga u) menga, Havz(i Kavsarim)ga kelgaydir. Ey Ujraning o‘g‘li Ka’b! Namoz burhondir (iymonning dalil-hujjatidir). Ro‘za - mustahkam qalqondir! Sadaqa - gunohni o‘chirgaydir, xuddi suv olovni o‘chirganidek! Ey Ujraning o‘g‘li Ka’b! Bilginki, haromdan oziqlanib kattargan go‘sht uchun (jasad uchun) faqatgina olov avlodir!..» Bu hadis hasan-g‘arib.
Uni bittta shu vajxdan bilayotirmiz. Muhammad (Al-Buxoriy)dan bu hadis haqida so‘radim, uni tanho Ubaydulloh ibn Musoning rivoyati tarzida bilishini aytdi va chindan g‘arib deb topdi.

610. Muhammad (Al-Buxoriy) aytdi: Ibn Numayr, Ubaydulloh ibn Muso orqali G’olibdan naql etib, buni (o‘tgan hadisni) bizga bayon qildi.
Bu oddingi hadisning ikkinchi sanadidir. Termiziy, o‘z odatlariga ko‘ra, sanadi o‘zgargan bir hadisning faqat sanadinigina zikr qiladilar. Keyinchalik, tartib taqozosi bilan bu tur hadislarga ham yangi raqam qo‘yilgan.

430-BOB
MAVZU: O’TGAN MASALA (YA’NI, NAMOZNING FAZILATI)

611. Abu Umoma (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdim, Vido hajlarida xutba o‘qiyotib, aytdilar: «Rabbingiz Allohdan qo‘rqingizlar va besh vaqt namozingizni o‘qingizlar! (Ramazon) oyingiz ro‘zasini tutingizlar! Mollaringiz zakotini beringizlar! Boshliqlaringizga itoat etingizlar! (Ana shu taqdirda) Robbingizning Jannatiga kiringizlar!..»
Sulaym ibn Omir aytadi: «Abu Umomaga: «Necha yoshingda bu hadisni eshitding?» dedim. «O’ttiz yoshning bolasi ekanimda (ya’ni o‘ttiz yoshimda) eshitdim!..» - dedi.
Bu hadis hasan-sahih.
«Za-amrikum» birikmasining aynan muqobili «Ishlaringizning egasi» bo‘ladi. Ya’ni davlat va jamiyat ishlaringizni yuritadigan va idora qiladigan kishilar degani. Al-Qoriy (Aliyul-Qoriy hazratlari) buning tafsirida bunday deydi: «Ya’ni xalifa, hukmdor va boshqa davlat kishilari. Yoki (har fandagi) olimlar. Yoki, yanada kengroq ma’noda musulmonlarga oid ishning boshiga qo‘yilgan har qanday bir shaxs». Ammo... maqom va rutbasidan qat’i nazar, gunoh ishlarda bandaga itoat etishlik yo‘q. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam Allohga qarshi osiylik, gunoh-ma’siyat bo‘lgan so‘zda, ish va harakatlarda bandaga itoat etmoqni man’ qilganlar. (Chunonchi hech qaysi bir aqlli yo‘lboshchi o‘z xalqini gunoh ishlarga buyurmaydi).

Abu Iso Muhammad ibn Iso ibn Savra at-Termiziy aytadi(lar)...

RASULULLOH SALLALLOHU ALAYHI VA SALLAMDAN RIVOYAT QILINADI

1-BOB
MAVZU: ZAKOT BERMAGANLIK BORASIDA PAYG’AMBAR SALLALLOHU ALAYHI VA SALLAMNING BILDIRGAN OG’IR HUKMLARI

612. Abu Zarr (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga keldim, u zot Ka’baning soyasida o‘tirgan ekanlar. Mening yaqinlashayotganimni ko‘rib, bunday dedilar: «Ka’baning Parvardigori haqi! Qiyomat kunida xosiriynlar - boy berganlar o‘shalardir!». Abu Zarr aytadi: «Mendan nima o‘tdi ekan? Men haqimda biror narsa nozil bo‘ldimikin?» deb o‘yladim, aytdimki, «Ota-onam sizga fido bo‘lsin (Yo Rasululloh!) Ular kimlar?» Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Ular mol-davlati ko‘p bo‘lgan kishilardir. Illo ikki qo‘li orasidan, o‘ngidan va chapidan (xayrli ishlarga) sochgan kishi bundan mustasno!..» Keyin bunday dedilar: «Jonim qudrati qo‘lida bo‘lgan zotga qasamki, bir kishi, zakotini bermasdan tuya yoki sigir qoldirib, o‘lsa, qiyomat kunida u o‘z aslidan kattakon va semiz holda egasining oldiga kelgaydir. Uni tuyoqlari bilan tepkilab, shoxlari bilan suzgaydir. Mollarining oxirgisi (ishini) bitirishi bilan, birinchisi uning ustiga qaytgaydir. To insonlar orasida hukm qilingunicha (bu hol davom etgaydir!)...»
Bu bobda Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan shunga o‘xshash hadis rivoyat qilindi. Ali ibn Abu Tolib (karromallohu vajhahu) bunday deganlari rivoyat qilindi: «Zakot bermagan kishi la’natlandi!» (Shuningdek, bu bobda) Kabisa ibn Hulb vositasida uning otasi Hulbdan, Jobir ibn Abdulloh va Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Abu Zarrning hadisi hasan-sahih.
Abu Zarrning ismi - Jundub ibn As-Sakan. U Junodaning o‘g‘li deb ham aytiladi.

613. Abdulloh ibn Munir bizga Ubaydulloh ibn Musodan, Sufyon As-Savriydan, Hakim ibn Ad-Daylamdan naql etib, Zahhok ibn Muzohimning bunday deganini bayon qildi: «Mol-davlati ko‘p bo‘lgan kishilar - o‘n mingi bo‘lgan kishilardir».
Termiziy tobi’iyndan bo‘lmish Zahhok ibn Muzohimning 612-raqamli hadis borasidagi tafsirini bu o‘rinda irshod etmoqdalar. Qozi Abu Bakr Ibnul-Arabiy, «o‘ng ming» deganda dirham ko‘zda tutilganini bayon qiladi. Dirham esa o‘n to‘rt qiyrotdan iborat kumush tangadir. Shar’iy qiyrot - o‘rtacha besh dona arpa og‘irligida ekani ta’kidlanadi.

2-BOB
MAVZU: ZAKOTNI BERSANG, O’Z ZIMMANGDAGI (HAQ)NI ADO QILGAN BO’LURSAN

614. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Molingning zakotini bersang, albatta, o‘z zimmangdagi (ish)ni ado qilgan bo‘lursan!».
Bu hadis g‘arib.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilindiki, «U zot zakotni gapirdilar, shunda bir kishi: «Yo Rasululloh! Zakotdan boshqa zimmamga yuklangan biror narsa bormi?» dedi. «Yo‘q. Faqat ixtiyoriy tarzda!..» dedilar.
Ibn Xujayra bu - Abdurrahmon ibn Xujayra Al-Basriydir.

615. Anas (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Bizlar Nabiy sallallohu alayhi va sallamning huzurlarida bo‘la turib, koshki bir aqlli a’robiy (badaviy) kelsayu (so‘z) boshlab, u zotdan (biror) savol so‘rasa, deb orzu qilar edik. Shunday holatda turgan paytimizda bir a’robiy keldi-yu huzurlarida tiz cho‘kib o‘tirdi. (So‘ng) dediki, «Yo Muhammad! Sizning jo‘natgan elchingiz bizlarga kelib, aytdiki, siz Alloh tomonidan yuborildim, deb aytar ekansiz?...». Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. A’robiy aytdi: «Osmonlarni yuksak ko‘tarib qo‘ygan, yerni tekis yoyib qo‘ygan, tog‘larni tiklab qo‘ygan zot haqi, ayting, sizni Alloh yubordimi?». Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. A’robiy aytdi: «Sizning elchingiz bizlarga aytdiki, siz zimmamizga bir kecha-kunduzda besh vaqt namoz farz qilindi, deb aytar ekansiz». Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. Dediki, «Sizni yuborgan zot haqi, ayting, buni sizga Alloh buyurdimi?» (Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar). A’robiy aytdi: «Sizning elchingiz bizlarga aytdiki, siz, zimmamizga yilda bir oy ro‘za tutmoqlik farz qilindi, deb aytar ekansiz?...» Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Rost aytibdi» dedilar. Dediki, «Sizni yuborgan zot haqi, ayting, buni sizga Alloh buyurdimi?» Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. A’robiy aytdi: «Sizning elchingiz bizlarga aytdiki, siz, mollarimizdan zakot bermoqlik zimmamizga qo‘yildi, deb aytar ekansiz?...» Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Rost aytibdi, dedilar. Dediki, «Sizni yuborgan zot haqi, ayting, buni sizga Alloh buyurdimi?» Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. A’robiy aytdi: «Sizning elchingiz bizlarga aytdiki, siz, yo‘lga kuchi yetganlar zimmasiga Baytullohni haj qilmoqlik farz qilindi, der ekansiz?» Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Shundoq» dedilar. Dediki, «Sizni yuborgan zot haqi, ayting, buni sizga Alloh buyurdimi?» «Shundoq» dedilar. Shunda A’robiy aytdi: «Sizni haq bilan yuborgan zotga qasamki, bulardan biror narsani kam ham qilmayman, biror narsani ortiq ham qilmayman!...» Keyin sakrab turdi... (So‘ng) Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam: «A’robiy o‘z so‘zida tursa, albatta Jannatga kiradi!..» — deb aytdilar.
Bu hadis ushbu jihatdan hasan-g‘arib.
Anas orqali Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan boshqa jihatdan ham rivoyat qilingan.
Muhammad ibn Ismoil (Al-Buxoriy)dan eshitdim, aytadiki, «Ba’zi muhaddislar, (ma’lumotni) olim kishiga o‘qib arz etmogi (xuddi) undan eshitmog‘i kabi joiz, deb aytishdi». A’robiyning Payg‘ambar sallallohu alayxi va sallamga qilgan arzini va Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam uning arzini iqror qilganlarini (bunga) dalil qilib ko‘rsatishadi.

3-BOB
MAVZU: OLTIN VA KUMUSHNING ZAKOTI

616. Ali (karromallohu vajhahu)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu, alayhi va sallam bunday dedilar: «(Tijorat uchun bo‘lmagan) yilqi va qul zakotidan (sizlarni) ozod etdim. Bas, kumushning zakotini keltiringizlar! Qirq dirhamdan bir dirham (berilur). To‘qsonda va yuzda menga beradigan hech narsangiz yo‘q. To‘liq ikki yuzga yetganda esa, unda besh dirham bordur».
Bu bobda Abu Bakr As-Siddiq va Amr ibn Hazm (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilindi.
Bu hadisni Al-A’mash, Abu Avona va tag‘in boshqalar Abu Ishoqdan, Osim ibn Zamradan. Ali (roziyallohu anhum)dan rivoyat qildilar. Sufyon As-Savriy, Ibn Uyayna va bittadan ko‘p kishi esa shu hadisni Abu Ishoqdan, Al-Horisdan, Ali (roziyallohu anhum)dan rivoyat qiladilar. Bu hadisni Muhammad ibn Ismoil (Al-Buxoriy)dan so‘radim, shunda bunday deydi: «Abu Ishoqdan kelgan har ikki rivoyat ham, menimcha, sahih. Abu Ishoq, ehtimol, ularning (Osim ibn Zamra bilan Al-Horisning) har ikkalovidan rivoyat qilgandir».