542. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi:
«Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ramazon hayiti kunida namozgohga chiqmasdan oldin bir nechta xurmo tanavvul qilar edilar».Bu hadis hasan-sahih-g‘arib.
Hayit namozlarining ochiq havoda o‘qilmog‘iga doir Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan vorid hadislarga tayanib, olimlarning fikr-mulohazalariii, axamiyatiga binoan, quyida bayon etamiz.
Hanafiy mazhabidan Al-Ayniy, Al-Buxoriy kitobi sharhida, Abu Sa’id (roziyallohu anhu)ning hayitlarda namozgohga chiqmoq borasidagi hadisiga asoslanib, bunday dsydi: «Bu hadisda ochiq havo namozgohiga chiqilmog‘iga doir dalil bor. Hayit namozi, zaruriyat bo‘lmagunicha, masjidda o‘qilmaydi».
Ibn Ziyod imom Moliqdan naql etib, bunday deydi: «Sunnat bo‘lgan narsa - ochiq havo ibodatgohiga chiqmoqdir. Faqat Makka shahri aholisi bundan mustasno. Ular masjidda (Ka’bada) o‘qiydilar».
«Fatavoyi hindiy» (1-jild, 118-sahifada) bunday dsyiladi: «Hayit namozi uchun ochiq havo namozgohiga chiqmoq sunnatdir; hatto shaharning eng katta masjvdiga sig‘salar ham. Bugun shayxlar shu qavlga ega bo‘lganlar, sahih so‘z ham shudir».
Imom Molikdan bunday deb aytgani rivoyat qilinadi. «Hayit namozlari ikki joyda o‘qilmaydi va masjidlarda ham o‘qilmaydi. Faqat, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ochiq havo namozgohiga chiqqanlaridek, ular ham chiqadilar». Ibn Vahb, Yunus orqali Shihobdan naql etib aytadiki, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hayit namozlari uchun ochiq havo namozgohlariga chiqar edilar va keyin bu boshqa qasaba xalqlari uchun sunnat bo‘ldi».
Hanbaliy mazhabidan Ibn Huzoma «Al-Mug‘niy»da (2-jild, 229-230 sahifa) bunday deydi: «Sunnat hayit namozi ochiq havo namozgohvda o‘qilmog‘idir. Ali (roziyallohu anhu) shuni amr qilganlar, Al-Avzoiy va ijtihod arbobi shu hukmni istixson qilganlar (eng yaxshi deb topganlar). Shofi’iydan bunday deb aytgani hikoya qilinadi: «Qasabaning jome’ masjidi keng bo‘lsa, jome’da o‘qimoq a’loroq. Chunki masjid joylarning eng xayrlisi va eng tozasidir. Shu sababdan Makka xalqi masjidi Haramda o‘qiydi». Bizningcha esa, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam masjidni qo‘yib, ochiq xavo namozgohiga chiqar edilar. U kishidan keyin xalifalar ham chiqqanlar. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam esa yaqin turgan afzal narsani qo‘yib, uzoq bo‘lgan noqis ish mashaqqatiga kirmaydilar va ummatlariga ham fazoilni tark etmoq yo‘lini ochmaydilar. Yana biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga ittibo’ va iqtido etmoqqa buyurilganmiz, bizga buyurilgan narsaning noqis bo‘lishi va manfiy bo‘lgan narsaning komil bo‘lishi zinhor joiz emas. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam uzrsiz holda hayit namozini masjidda o‘qiganlari rivoyat qilinmagan. Keyin bu musulmonlarning ijmo’i (ittifoqidir). Musulmonlar har asrda va har misrda (shaharda) ochiq havo namozgohiga chiqadilar. Masjidlari xoh keng bo‘lsin, xoh tor bo‘lsin, hayit namozini ochiq havo namozgohida o‘qiydilar. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam masjidning sharaf va fazilatini eng yaxshi qadrlagan holda hayit namozlarini ochiq havo namozgohida o‘qiganlar».
Imom Shofi’iy «Al-Umm» kitobi (1-jild, 207-sahifa)da aytadi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hayitlarda Madinaning ochiq havo namozgohiga chiqqanlarini aytib yetkazdik. U zotdan keyingilar va Makkadan boshqa barcha qasaba xalqlari ham shunday qilishadi. Faqatgina Makka ahli Masjidi haromdan tashqarida namoz o‘qiganlari rivoyat qilinmagan. Nazarimda, Allohu a’lam, Masjidi Harom dunening eng xayrli yeri va tuprog‘i bo‘lgani bois shundoqdir. Barcha namozlarini ilojlari boricha u yerda o‘qishni orzu qiladilar. Bir qasaba qurilsa-yu o‘sha qasabaning jome’-masjidi hayitlarda xalqni sig‘diradigan darajada keng bo‘lsa, xalqning boshqa joyda namoz o‘qimog‘iga tarafdor emasman. Ammo ochiq havoga chiqmoqlarida ham zarar yo‘q. Faqat masjidlari tor bo‘lgan holda imom hayit namozlarini masjidda o‘qitsa, menimcha, bu makruhdir, lekin iodasi (qayta o‘qilmog‘i) lozim bo‘lmaydi. Yomg‘ir yog‘sa yoki boshqa (shunga o‘xshash) uzr bo‘lib qolsa, unda ularga namozni masjidlarda o‘qimoqlarini va ochiq havoga chiqmasliklarini amr etaman».
Alloma Ibnul-Hojj «Al-Madhal» (2-jidd, 283-sahifa)da bunday deydi: «Hayit namozlarida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan beri davom etib kelgan sunnat - ochiq havo namozgohida o‘qimoqdir. Chunki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Mening ushbu masjidimda o‘qilgan namoz, Masjidi Haromdan tashqari, boshqa masjidlarda o‘qilgan ming namozdan afzaldir» deganlar va shu ulug‘ fazilat bilan birga masjidlarini qo‘yib, ochiq havo namozgohiga chiqqanlar. Bu esa hayit namozlarini ochiq havoda o‘qilishiga oid amrning qat’iyligiga dalolat qilgan vozih (ochiq-ravshan) bir dalildir. Sunnat shudir. Hayit namozlarini masjidda o‘qimoq, Imomi Molik mazhabiga ko‘ra bid’atdir. Faqat zarurat bo‘lsa, bid’at bo‘lishlikdan chiqadi. Chunki, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam va u kishidan keyin kelgen xulafoi roshidiyndan hech bittalari bunday qilmagan».
Sahih hadislarda vorid bo‘lgan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sunnati - u kishi hayit namozlarida shaharning tashqarisiga, dala-qirga chiqqanlariga dalolat qiladi. Islomning birinchi asrida amal shu tarzda davom etdi. Hayit namozlarini masjidlarda o‘qishmas edi. Faqatgina yomg‘ir yoki shunga o‘xshash bir zarurat bo‘lib qolsa, unda qir-dalaga chiqishmasdi. To‘rt imomning va boshqa ulug‘ olimlarning mazhabi - yo‘li shudir, Bu borada oralarida ixtilof yo‘q. Yolg‘iz Imom Shofi’iy, qasabasining jome’-masjidi haloyiqni sig‘diradigan darajada keng bo‘lsa, hayit namozini masjidda o‘qilmog‘ini ixtiyor etgan. Shu bilan birga ochiq havoda o‘qishlarida zarar yo‘q deb qaraydi. Chunonchi, agar qasaba xalqi masjidga sig‘masa, hayit namozi bunday masjidda o‘qilmog‘ini makruh ko‘radi. Bularning barchasi hayit namozlari masjidlarda o‘qilmog‘i bid’at ekanligiga dalolat qiladi. Ya’ni biror qasabada o‘sha manzil xalqini sig‘dira oladigan masjid yo‘q. Ayni vaqtda hayit namozlari dala-qirda, o‘qilmog‘ining ulug‘ va teran bir hikmati bor. Hamma qasabashshg aholisi yilda ikki marta erkak-ayol, bola-chaqa birgalashib, uyushgan holda Allohga yo‘naladi, bitta imomning orqasida namoz, o‘qiydi, takbir va tahlil aytadi. Qo‘llari duoga ochilib, xulusi qalb bilan duolar qilinadi. Bunday muhtasham manzara barcha ko‘ngillarni xashiyyat va iymon (nuri) bilan to‘ldirmog‘i shubhasizdir. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam barcha xo-tin-qizlarni, hatgo hayz ko‘rgan ayollarni ham bayram joyiga -hayitgohga chiqmoqlarini, kiyadigan kiyimi yoki yopinchig‘i bo‘lmagan xotin-qizlar qo‘shnilaridan, dugonalaridan olib turib bayramda -hayitda qatnashmoqlarini amr qildilarki, bu buyruq o‘sha ulug‘ va teran hikmatga asoslangandir.
(Muborakfuriy va Ahmad Muhammad Shokir).
HAYIT BOBLARI TUGADI