Dadam juda o'sal bo'ldi, xunobi oshdi. Biror nima bilan o'zini oqlamoqchi bo'lib yana cho'ntaklarini kovlashtirayotgan edi, buvam:
—   Ha, namuncha kovlashtirasan, tuya yo'qotdingmi? — dep piching qildi.
Buvam qotib-qotib kuldi. Bir payt uni yo'tal tutdi.
—   Paltoda ro'molcha bor edi, olib beringlar. O'ng tomondagi cho'ntakda, — deb buyurdi buvam qattiq yo'talarkan.
Yugurib borib paltoni qaradim. Ro'molcha ko'rinmadi.
—   Aytgan joyingizda yo'q-ku, buva!
—   Bo'lmagan gap... Qani buyoqqa olib kel-chi paltoni... Qirq yildan bed shu yerda turadi ro'molcham...
Paltoni keltirib berdim. Buvam ro'molchani topolmagach:
—   Birov olganga o'xshaydi, — deb xo'mraydi.
Oyim yugurib borib narigi xonadan yangi ro'¬molcha olib chiqdi, buvamga sezdirmay uni sekingina paltoning o'ng cho'ntagiga solib qo'ydi.
—   Xah, turgan ekan-ku! Shu yerda bo'lishi kerak deb aytmadimmi sizga!
Yo'tal tindi. Buvam yon-verini timirskilab, yana nimanidir qidirishga tushdi. Topolmagach, darg'azab bo'ldi:
—   Sigaretim qani? Hozirgina cho'ntagimda turuvdi. Kim oldi o'zi? Darhol topib beringlar!

Buvamizni ortiqcha xunob qilmaslik uchun sigaretni izlay ketdik. Shu orada uyga mehmonlar keldi. Er-xotin qo'shnilar ekan. Yelib-yugurganimizni ko'rib, ular ham ishga tushib ketishdi. Hamma zir yugurib, buvamning sigaretini qidiryapti-yu, u bo'lsa dam-badam:
—   Obbo lapashanglar-ey! Tezroq bo'lsalaring-chi, namuncha imillaysanlar-a! — deb zarda qiladi.
—   Hozircha shundan chekib tura qoling, — dedi mehmon sigaretini tutib.
Gapirib baloga qoldi. Buvamning qoni qaynab ketdi.
—   Hozir o'zimnikini topib berasanlar! — deb uyni boshiga ko'tardi.
Metin ichkaridan bir juft paypoq ko'tarib chiqdi.
—   Kimniki bu?
—   Voy, qayerdan topding? Qidirmagan joyim qolmovdi-ku? — hayron bo'ldi oyim.
—   Buvamning sigaretini qidirib yursam, xolodilnikning ustidan chiqib qoldi.
G'ir etib do'kondan boshqa sigaret olib kelish ham mumkin edi-ku, ammo buvamga ichidagidan ko'ra Lining metall qutisi muhimroq edi. Bir tomondan, qidirganimiz yaxshi bo'ldi. Sigaret bahonasi bilan o'zimiz yo'qotib yurgan ko'p narsalarni topib oldik.

Mehmonga kelgan xonimning tagidan bir parcha qog'oz chiqdi.
—   Iya, radioning qog'ozi-ku, — deb yubordi dadam. — Bir oydan buyon topolmay yuruvdim.
Dadam qidirgan avtoruchka tarelkalarning orasidan chiqdi. Kimdir yanglishib pichoqni axlat idishiga tashlab yuboribdi.
Xullas, ancha-muncha narsalarni topib, ega-egasiga qaytarib berdik.
—   E-e, buni qarangiar, kimdir sigaretni tagimga qo'yib ketibdi-ya! Qaysi bir g'irromning ishi bu! — deb qoldi bir payt buvam.
Bundoq qarasak, buvam tushmagur bizni rosa ovora qilib qo'yib, sigaretini o'zi bemalol tagiga bosib o'tirgan ekan.
Hech kim indamadi.
Xullas, o'sha kuni eshitgan gaplarim menga alam qildi. Zarda ustida xonani yig'ishtirib chiqdim. Chindan ham uyga ancha qaramay qo'ygan ekanman. Endi ivirsiq qiz degan nomdan qutulmoqchiman. Sendan olgan xatlarim ham to'zg'ib yotgan ekan, ancha tartibga solib qo'ydim. Hammasini papkaga joyladim.
Eski sinfdoshlar ichida faqat sen menga muntazam xat yozib turibsan. Mine ham onda-sonda yozib turadi. Damir bilan Yashardan bir marta xat oldim. Hammalariga javob yozib yubordim.
Tez-tez xat yozib tur. Kelishdikmi?
Senga muvaffiaqiyatlar tilab qoluvchi:

Aziz do'stim Zaynab!
Sen bilan to'rt yil birga o'qiganmiz. Seni sin-fimizning eng saranjom-sarishta qizlaridan deb bilardik. Shuning uchun seni ivirsiq deyishganini eshitib, juda hayron bo'ldim. Uyda menga laqab qo'yib olishgan. Nuqul lapashang deyishadi. Ammo buning tagida jon bor. Dasturxonga o'tirsam, albatta choy to'kmasdan turmayman. Nechog'liq urinmay, baribir choyim to'kilib ketaveradi.
Oying nuqul Metinga tilingni kesib olaman, deb po'pisa qilishini qaysi bir xatingdayam yozgan eding. Harama onalar shunaqa ekan. Mening oyim ham Fato'sh degan singlimni hamisha shunaqa qo'rqitadi. Singlim hali yosh, ikki yildan keyin maktabga boradi. Bu narsa o'zimning ham boshimdan o'tgan. Menga ham oyim tilingni kesib olaman, deb dag'dag'a qilardi. Ammo tilim joyida turibdi.
Yaqinda Fato'sh yomon bir qiliq ko'rsatdi. Oyim uni rosa urishdi, tilingni kesib olaman, deb po'pisa qildi. Lekin bu gal chindan ham Fato'shning tili uzayib qolgan ekan. Mana, eshit voqeani.
Dadamning qiziq odati bor — har ikki gapning birida «ho'v», «voy zang'ar-ey!» degan bo'lmag'ur so'zlarni ishlatib turadi. Fato'sh bo'lsa naq to'tining o'zi, kimdan nimani eshitsa, darrov shuni qaytaradi. U: «Ho'v falonchi», «voy zang'ar-ey!» deb chuldirab qolsa, uydagilar o'zlarida yo'q suyunib ketishadi. Keyin uni: «Namuncha tili shirin-a. Xuddi katta odamga o'xshab gapiradi-ya», deb erkalashadi.

Tunov kuni bir qo'shni amakimiz biznikiga chiquvdi. O'zi juda qiziqchi odam. Shunaqayam gapni boplaydiki, eshitsang, qotib-qotib kulasan. Fato'shni aytmaysanmi, nuqul qiqir-qiqir kuladi. Aslida bo'layotgan gap-so'z bilan ishi yo'g'u kim kulsa o'shanga qo'shilib qiqirlaydi. Endi kulgining boisini aytib beray.
Qo'shni amaki ishlaydigan idoraga allaqaysi mam-lakatdan bir mutaxassis kelgan ekan. O'zi nemismish. O'sha nemis bir kuni qo'shnimizni to'xtatib:
—   Sizning yurtingizda «ho'v» degan so'z ko'p ishlatilarkan. Odamlar bir-birini shu so'z bilan chaqirisharkan. Bu nima degani o'zi, juda qiziqib qoldim. Kimdan so'ramay, qoniqarli javob ololmadim, — debdi.
Ko'zoynakli qo'shnimiz bu gapni eshitib, nima qilishini bilmay qolibdi. Agar rostini aytadigan bo'lsa, ajnabiy odam ustimizdan kulib ketishi mumkin. O'ylab-o'ylab oxiri bir yo'l topibdi.
—   Juda to'g'ri fahmlabsiz, janob,— debdi unga qarab qo'shnimiz,— haqiqatan ham «ho'v»ni ko'p ishlatamiz. Bizda taomil shunday. Dehqonlar ham, ishchi va xizmatchilar ham shunga odatlangan. Uning asl ma'nosi «muhtaram» demakdir. Bizlar bir-birimizga murojat qilganimizda ismning oldiga shu so'zni qo'shib aytamiz.

Oradan besh-olti kun o'tgan ekan, o'sha idora rahbarlarining katta majlisi chaqirilibdi. Kanon degan odam bosh direktor ekan, majlisni o'sha olib boribdi. Nemis mutaxassisi shu yig'inda nutq so'zlabdi, majlis ahlining ruhini ko'tarish maqsadida gap orasida shu yerda o'rgangan bir-ikkita turkcha so'zlarni ham qis-tirib o'tibdi. Mehmon nutqining eng nozik joyiga kel¬gan ekan, bosh direktorga qarab: «Ho'v Kanonbey!» deb yuboribdi. Hamma xijolatdan yerga qarabdi. Nemis nutqining oxirigacha juda ko'p marta Kanonbeyni tilga olibdi. Har gal o'zi bilgan o'sha «muhtaram» so'zini qo'shib aytarmish. Kanonbeyning bo’ladigani bo'libdi-yu, ammo tishinitishiga qo'yib o'tiraveribdi. Odamlar piqir-piqir kulisharmish. Shu-shu Kanonbey «ho'v» degan laqabni orttirgan ekan.
Ko'zoynakli qo'shnimiz buni shunaqayam o'xshatib gapirib berdiki, kulaverib ichagimiz uzildi. Ayniqsa, Fato'sh bir qop semirib ketdi.
Dadam boshqa bir qiziq voqeani gapirib berdi.
Ularning fabrikasiga yangi asbob-uskunalar kelibdi.
Bularni o'rnatish uchun Amerikadan mutaxassis chaqirishibdi. Amerikalik bundoq razm solib qarasa, fabrikadagi odamlar bir so'zni juda ko'p ishlatisharmish. U hayron bo'lib buning ma'nosini dadamdan so'rabdi. Dadam u nimani so'raganini bizga gapirib berdi. Anchayin bemaza so'z. Maktab bolalari ham ko'p ishlatadi uni. Endi tushungandirsan?

Dadam fabrikada bosh usta bo'lib ishlaydi, shuning uchun ochig'ini aytishni o'ziga ep ko'rmabdi. Qolaversa, ingliz tilida buning nima deyilishini ham bilmas ekan. Shuning uchun dadam unga:
—   Buning ma'nosi rahmat, ya'ni «tenkyu» dega¬ ni, — deb tushuntiribdi.
Buni eshitib, amerikalik injener hayratdan yoqasini ushlabdi.
—   Ana xolos, — debdi u qoyil qolib, — sizlar g'oyat sertakalluf xalq ekansiz. Biz bu borada xitoylar bilan inglizlarning oldiga tushadigan xalq yo'q, deb o'ylab yurardik. Chunki ular arzimagan narsaga ham minnatdorchilik bildirishadi. Ammo sizlar ulardan o'tib ketibsiz. Men juda ko'p mamlakatlarda bo’lganman, lekin sizchalik sertakalluf, xushmuomala odamlarni hech qayerda ko'rmaganman. Bundan buyon men qaysi yurtga bormayin, hamma joyda sizlarni o'rnak qilib ko'rsataman, nozikta'b xalq ekaningizni olamga yoyaman.
«Xayriyat, yolg'on gapim yaxshilikka yararkan», deb dadam ich-ichidan suyunibdi.
Shu gap-so'zning ertasi kuni injener ishga chiqmabdi. To'rt kungacha undan darak bo’lmabdi. Fabrikada ish tig'iz, yangi uskunalarni tezroq o'rnatish kerak. Injenerni qidirmagan joylari qolmabdi. Hech qayerdan daragi chiqmabdi. To'rtinchi kuni fabrikaga o'zi kirib kelibdi. Sog' joyi qolmaganmish, a'zoyi badani doka bilan chirmab tashlanganmish. Mashinada avariyaga uchragan bo'lsa kerak, deb o'ylashibdi. Keyin ma'lum bo'lishicha, gap boshqa yoqda ekan.

Amerikalik injener fabrikadan chiqib, memonxo-naga ketayotgan ekan. Yo'lda mashinaga o'tiribdi. Odamlarda qiziq bir odat bor — eshitgan gapini hech kim yuragida saqlab yurolmaydi, darrov birovga aytgisi keladi. Injener ham shofyorga minnatdorchilik bildirmoqchi bo'libdi-da, pulni uzatayotib boya ma'nosini chaqib olgan so'zini aytibdi. Shofyorning ko'zi olayib ketibdi. Amerikalik buni boshqacha tushunib, yana o'sha so'zni qaytargan ekan, shofyor burniga qarab bir musht tushiribdi. Ikkovi yoqa bo'g'ishib ketishibdi. Oxiri ularni zo'rg'a ajratib qo'yishibdi. Injener bularga ham minnatdorchilik bil-diribdi. Yana boshi baloga qolibdi. Xaloyiq uni olomon qilib ketibdi. Nihoyat, politsiyachi yetib kelib, uni bir amallab ajratib olibdi. Shoeing qurg'ur ame¬rikalik turkcha qilib politsiyachiga ham qulluq qilibdi.
Jamoat o'rtasida politsiyachiga til tekkizish jino-yat-ku! Oyog'ini yerga tegizmay darhol politsiya bo'limiga olib borishibdi. Komissar ko'radiki, bu odam ajnabiy. Qo'yib yuborilsin, deb buyuribdi. Injener bu saxovati uchun komissarga turk tilida min¬natdorchilik bildiradi... Xullas, u politsiyaning qoiidan zo'rg'a qutilib, to'g'ri kasalxonaga borib tushadi. Kasalxonada to'rt kungacha o'ziga kelmay yotadi.

Juda alomat ish bo'lgan ekan, toza kuldik.
Yaqinda dadam uyga mehmon keladi, deb qoldi. Nozikroq mehmonlar ekan, oyim katta hozirlik ko'rdi. Er-xotin bo'lib olti kishi kelishdi. Fato'sh mehmonlarga yoqib qoldi. Juda odobli, shirin so'z qiz ekan, deyishdi. Bola tarbiyasidan gap ochilib, ko'p maqtashdi. Dadam ham ularga qo'shildi.
—   Bizning xonim bolalarni ko'chaga yolg'iz chiqarmaydi, afandilar. Shuning uchun ham tarbiyalari joyida.
—   Ha, ko'cha bolani buzadi. Bolalar ko'chada har xil yomon gaplarni eshitadi. Shuning uchun Fato'shni hecham ko'chaga chiqarmayman, — deb qo'ydi oyim.
—   Juda to'g'ri ish qilasiz, xonim afandim, — dedi
mehmon ayollardan biri oyimga qarab. — Ko'cha uyoqda tursin, hozir maktab ham bolalarni buzyapti. Ko'z tegmasin, qizchangiz g'oyat odobli ekan, yaxshi tarbiya beribsiz.
Bu maqtovlarni eshitib Fato'sh shishib ketdi. Butun bilgan narsalarini ishga solib, yana nimalarga qodir ekanini mehmonlarga ko'rsatib qo'ymoqchi bo'ldi.
—   Ho'v dada!
Fato'sh hamma kulib yuboradi, deb o'ylagan edi. O'tirganlar sovuqqina kulgan bo'ldi. Og'ir jimlik cho'kdi. Dadam xijolatpazlikdan nima qilarini bilmay, qiyin ahvolga tushib qoldi. Fato'sh mehmonlar nega sharaqlab kulmaganiga hayron bo'ldi, yaxshi eshitishmagan bo’lsa kerak, degan xayolda qattiqroq baqirdi:
—   Ho'v dada! Sizga aytyapman!

Mana men nimalarni bilaman, deganday mehmonlarga bir-bir qarab chiqdi. Dadam vaziyatni yumshatish uchun muloyimgina qilib:
—   Ha, oppoq qizim, nima deysiz? — deb so'radi.
—   Dada deyman! Ho'v dada!
—   Ha, nima deysan?
Dadamning jahli chiqa boshladi, qoshlari chimirildi. .
Ammo Fato'sh hayron — nega bular kulmaydi?
—   Ho'v dada! Sizga aytyapman!
Oyim iljaygan bo'ldi. Lekin Fato'shning ko'ngli to'lmadi — u nima qilib bo'lsayam mehmonlarni qoyil qoldirishi kerak. Birdan u amerikalik injener dadamdan ma'nosini so'ragan yaramas so'zni aytib yubordi. Fato'sh yengib chiqdi. Hamma sharaqlab kulib yubordi. Dadamning qattiq jahli chiqdi-yu, lekin sezdirmadi. Fato'shga o'qrayib qaradi. Singlim taltayib ketib boyagi gapni yana ikki-uch marta takrorladi. Oyim bildiki, uni yaxshilikcha tinchitib bo'lmaydi. Shuning uchun:
—   Bas endi, jim bo’lmasang tilingni kesib olaman, — deb qattiq jerkib berdi.
Kulishning o'rniga so'kish eshitgan Fato'sh alarmdan yig'lab yubordi, Qani endi ovunsa! Oxiri oyim uni yetaklab, xonasiga olib chiqib ketdi. Joyiga yotqizib, keyin qaytib kirdi.
—   Hechqisi yo'q, xonim afandim, xafa bo'lmang,— dedi mehmonlardan biri oyimni yupatib. — Bu hali holva. Biznikilarning og'zidan bodi kirib, shodi chiqadi. Qizchangiz go'dak hali, nima deganini o'zi ham bilmaydi.
—   Bunaqa bema'ni gaplarni kimdan eshitibdiykin, hayronman, — dedi dadam o'zini goilikka solib.