Bir kuni Misr kohinlaridan biri Fir’avnga: «Bani Isroildan bir bola dunyoga keladi, sening davlatingni va saltanatingni qo‘lingdan tortib oladi», - deb bashorat beradi. Bundan g‘azablangan va dahshatga tushgan Fir’avn bani Isroil qavmida dunyoga kelgan barcha o‘g‘il chaqaloqlarni qilichdan o‘tkaza boshlaydi.

Ibn Abbos, Ibn Mas’ud va boshqa mashhur sahobalardan rivoyat qilinishicha, Fir’avn bir kecha tush ko‘rdi. Tushida Baytil-maqdisdan chiqib kelgan bir olov Misrning barcha uylarini va Qibt qabilasini kuydirdi. Ammo baniy Isroilga hech qanday zarar yetkazmadi. Fir’avn ko‘rgan tushidan vahimaga tushib, kohinlari, sohirlari va tush ta’birchilarini saroyiga chaqirtirdi va ulardan ko‘rgan tushining ta’birini so‘radi.

Yig‘ilganlar dedilar: «Anovilar (Bani Isroil qavmiga ishora. Qibtiylar Fir’avn huzurida ularning nomini tilga olishga ham  qo‘rqdilar) dan  bir bola tug‘iladi va Misrning halokati uning sababi bilan bo‘ladi» - dedilar. Bundan dahshatga tushgan Fir’avn Baniy Isroil qavmida tug‘iladigan har bir o‘g‘il go‘dakni o‘ldirishga buyurdi». (Ibn Kasir. Qisasul-anbiyo. Qohira, 222-bet.)

Mufassirlarning ko‘pchiligi shunday fikr bildiradilar: «Fir’avn Baniy Isroil qavmida tug‘ilgan chaqaloqlarni qirib tashlagandan keyin, qibtiylar o‘zlariga o‘g‘il xizmatkorlar kamayib ketayotganidan shikoyat qildilar. Ularning iltimosiga muvofiq Fir’avn chaqaloqlarni bir yil o‘ldirish, bir yil tirik qo‘yishga farmon chiqardi. Shuning uchun Horun (a.s.) chaqaloqlar o‘ldirilmagan yilda tug‘ildilar. Muso (a.s.) esa, o‘ldirishga buyurilgan yilda dunyoga keldilar. Chaqaloqning halok etilishi xavfidan ona dahshatga tushdi. Ammo, Alloh taolo o‘zining taqdirini amalga oshirishni iroda etgan edi. Shuning uchun Musoni saqlashni ham o‘z himoyasiga oldi. Musoning onasi Yukobidga vahiy yuborib, Musoni bir sandiqqa solib, uni Nil daryosiga qo‘yishni va bir uchidan arqon bilan tortib, qirg‘oqqa bog‘lab qo‘yishni buyurdi. Qachon bolani emizish kerak bo‘lsa, uni sandiqdan olardi, emizardi, o‘z qo‘lida saqlardi. Biror xavfni sezsa, darhol uni daryodagi sandiqqa berkitardi». (O’sha manba, 223-224-bet.)

Shunday ayanchli kunda Ya’qub (a.s.)ning uchinchi farzandlari Lovoning nabirasi bo‘lmish Imronning xonadonida o‘g‘il farzand tug‘ildi. Uning onasi (Yukobid) chaqalog‘ini yomon ko‘zdan yashirishga muvaffaq bo‘ldi va bir necha kun emizib ulg‘aytirdi. Keyin ilohiy buyruqqa binoan chaqaloqni sandiqqa solib, Nil daryosiga oqizdi.


«Biz Musoning onasiga vahiy qildikki, uni emizaver. Bas, uni o‘ldirib ketishlaridan qo‘rqsang, uni daryoga tashlagin va qo‘rqmagin ham, qayg‘urmagin ham. Zero, Biz uni senga qaytaruvchidirmiz va uni payg‘ambarlardan qiluvchidirmiz». (Qosos, 7.)

Go‘dak solingan sandiq Fir’avnning saroyi oldidan oqib o‘tayotganda, uning xotini Osiyoning ko‘zi sandiqqa tushdi. Sandiq suvdan olinib, unda chaqaloq borligi ma’lum bo‘lgandan keyin, Osiyoning mehri chaqalloqqa tushdi va befarzandligi uchun uni o‘g‘il qilib olish maqsadida tarbiyalashni niyat qildi. Alloh taolo o‘zining bu ne’matini shunday bayon etadi:


«Bas, Fir’avn xonadoni uni (o‘sib-ulg‘aygach), o‘zlariga «dushman va tashvish» bo‘lishi uchun tutib oldilar. Albatta, Fir’avn, Homon va ularning lashkarlari yanglishgan edilar. Fir’avnning xotini (unga): «(Bu bola) men uchun ham, sen uchun ham ko‘z quvonchidir. Uni o‘ldirmanglar. Shoyadki, uning bizlarga nafi tegsa yoki uni farzand qilib olsak» - dedi. Vaholonki, ular haqiqatni sezmas edilar». (Qosos, 9.)

Fir’avnning jallodlari qilichlarini o‘tkirlab, malika Osiya huzuriga keldilar va Fir’avnning buyrug‘i tufayli daryodan topib olingan chaqaloqni qatl etmoqchi ekanliklarini aytishdi. Osiya ularga: «Shoshilmanglar, bu bitta chaqaloq yashagani bilan bani Isroil qavmi ko‘payib ketmaydi. Men o‘zim Fir’avnning oldiga borib, undan shu bolaga omonlik so‘rayman, agar omonlik bersa, sizlar menga ko‘p yaxshilik qilgan bo‘lasizlar, agar o‘limga buyursa, meni sizlarga hech qanday ginam qolmaydi» - dedi va darhol turib, Fir’avnning huzuriga bordi. Unga chaqaloqni ko‘rsatib: «(Bu bola) men uchun ham, sen uchun ham ko‘z quvonchidir. Uni o‘ldirmanglar. Shoyadki, uning bizlarga nafi tegsa yoki uni farzand qilib olsak» - dedi.

Fir’avn xotiniga: «Sening ko‘zing quvonayotgan bo‘lsa, olaqol, ammo mening bu bolaga hojatim yo‘q!» - dedi.

Payg‘ambarimiz (s.a.v.) shunday dedilar: «Alloh nomiga qasamki, agar Fir’avnning ko‘zi ham xotini Osiyaning ko‘zidek quvonganda, Alloh taolo Osiyani hidoyat qilganidek, uni ham hidoyat qilgan bo‘lardi. Lekin Alloh taolo Fir’avnni hidoyatdan mahrum etdi».

Allohning irodasi bilan Musoni emizishlik uchun saroyga emizuvchi ayollar taklif etildilar.  Muso boshqa onalarni emmadi.



«Biz oldindan Musoga barcha emizuvchi ayollarni taqiqladik (u hech bir ayolni emmadi), shunda (uning opasi kelib): «Men sizlarga unga kafil bo‘lib (emizadigan) va unga xolis (tarbiya beradigan) bir oilani ko‘rsataymi?» - dedi. (O’sha sura, 12.)

Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: «Musoning opasi Fir’avn qavmiga bolani emizadigan va uni mehribonlik bilan tarbiyalaydigan ayolga dalolat qilishini aytganda, ular: «Sen u ayolni bu bolaga yaxshi tarbiya berishini va mehribonlik qilishini qaerdan bilasan?» - deb so‘raganlarida, Musoning opasi hech ikkilanmasdan: «Men bu ishni podshohimizning xursandliklari va u kishiga biroz bo‘lsa ham foydam tegishi uchun qilyapman» - dedi. Fir’avn a’yonlari uni qo‘yib yuborishdi. Musoning opasi borib, onasi Yukobidni olib keldi. Muso esa o‘z onasini to‘yib emdi va tinchlandi. Bundan gumonsiragan Homon: «Sen kimsan va nima uchun ayni seni qo‘lingda go‘dak orom topdi», - deb savolga tutdi. Yukobid: «Men pokiza ayolman, mendan xushbo‘y hid keladi, shuning uchun chaqaloq meni tanlagan bo‘lsa kerak», - deb javob berdi.

«Muso onasining qalbi tashvishdan forig‘ bo‘ldi. Agar Biz («Musoni o‘zinga qaytarurmiz», degan va’damiz)ga imon keltiruvchilardan bo‘lishi uchun uning ko‘nglini xotirjam qilmaganimizda, albatta, u (o‘z o‘g‘li ekani)ni ochib qo‘ygan bo‘lar edi». (O’sha sura, 10.)

Muso o‘z onasini to‘yib emganligi haqidagi xushxabar Osiyaga yetkazildi. Osiya Yukobidni saroyda xizmatda qolishni, buning evaziga Fir’avn tomonidan juda yaxshi ehsonga sazovor bo‘lishini taklif etdi. Yukobid rozi bo‘lmadi va bolani o‘zi bilan uyiga olib ketishga, uyida boqib berishga rozi ekanligini aytdi. Osiya shunga ham shukr qilib, Musoni onasi bilan uyiga qo‘shib berib yubordi. Bolani emizgani uchun maosh ham tayinlab, kiyim-kechak va boshqa hadyalar ham berdi.


«Shunday qilib, Biz (Musoning onasining) ko‘zlari quvonishi va g‘am chekmasligi uchun hamda Allohning va’dasi haq ekanini bilishi uchun uni onasiga qaytardik. Lekin, ko‘pchiligi (buni) bilmaydilar». (Qosos, 13.)

Alloh taoloning hikmatini qarangki, kohinlarning bashoratidan so‘ng Fir’avn qattiq qo‘rqib yurgan Musoni — o‘zining ashaddiy dushmanini o‘z himoyasida, o‘z bag‘rida o‘stirib-ulg‘aytirdi.

Muso (a.s.) chopib yuradigan bo‘lganda, Osiya Yukobidga odam yuborib: «Men o‘g‘limni juda sog‘indim, saroyga-mening ziyoratimga olib kel!» - deb buyurdi. Saroy a’yonlariga esa: «Biror kishi qolmasdan mening sevikli o‘g‘limni hadyalar va izzat-ikrom bilan kutib olsin!» - deb amr etdi. Saroy a’yonlari turli-tuman sovg‘alarni qo‘llarida ushlagancha, Osiyaning saroyidan Muso tug‘ilgan uyning darvozasigacha saf tortib, Muso va uning onasi Yukobidga hurmat bajo keltirdilar.

Muso (a.s.) saroyga yetib kelgach, Osiya ham o‘g‘lini bag‘riga bosib, hurmat bajo keltirib, hadyalar berdi. Keyin Muso (a.s.)ni qo‘lida ko‘tarib, Fir’avn huzuriga olib bordi va uning tizzasiga o‘tqazib qo‘ydi. Muso (a.s.) Fir’avnning soqolidan ushlab, pastga torta boshladilar. Buni ko‘rib turgan g‘alamus kimsalar yomon gumon qilishib, Fir’avnga: «Eshitmaganmisiz, Ibrohimga uning Allohi nima deb va’da qilgan edi? Shubhasiz, bu bola ham sizning soqolingizni yerga tortib, o‘zini sizga merosxo‘r bo‘lishiga, sizga g‘olib bo‘lishiga, sizni halok etishiga ishora qilyapti!» - deyishdi.

Fir’avn g‘azab otiga minib, darhol Musoni jallodlar qo‘liga yubordi. Buni ko‘rgan Osiya Fir’avnning yoniga kelib, bolaga qahr qilganining sababini so‘radi. Fir’avn unga: «Ko‘rmayapsanmi, u mening soqolimni yerga ishqab, meni halok etishga va mendan g‘olib bo‘lishga ishora qilyapti» - dedi. Osiya unga javoban: «Axir, bu aqli yo‘q yosh bola-ku! Agar unga cho‘g‘ bilan tilloni yonma-yon qo‘ysang, ularni bir-biridan ajratolmaydi» - dedi. Bir idishga qizib turgan cho‘g‘ni, ikkinchi idishga yaltirab turgan tillo tangalarni solib Muso (a.s.)ning oldilariga qo‘yilgan edi, Muso (a.s.) cho‘g‘ga qo‘l uzatdilar. Shunday qilib, Muso (a.s.)ni o‘ldirishdan Fir’avn ikkinchi bor qo‘l siltadi». (Nasaiy. Kitobut-tafsir. Toho surasining 40-oyati tafsirida.)

Muso (a.s.) voyaga yetib, aqllari to‘lgan vaqtda Alloh taolo u kishini fahm-farosat va ilm-hikmat sohibi qildi. Buning ustiga Muso (a.s.) Fir’avnning saroyida hech narsaga muhtoj bo‘lmasdan, yayrab, jismonan baquvvat bo‘lib o‘sdilar. Shunga qaramasdan, o‘zlari isroiliy bo‘lganlari uchun, mazlum qavmlariga imkoniyatlari yetganicha yordam berar edilar, ularni qibtiylarning zulmidan himoya qilardilar.


«(Kunlarning birida Muso) shaharga uning aholisi g‘aflatda bo‘lgan (peshin) paytida kirgan edi, unda ikki kishini urushayotgan holatda topdi. Bunisi o‘z guruhidan (Isroil avlodi qavmidan) va unisi dushmanidan (qibtiylardan) edi. Bas, (Musoning) guruhidan bo‘lgan kishi undan dushmaniga qarshi yordam so‘radi. Shunda Muso bir musht urib, uni o‘ldirib qo‘ydi. (So‘ng pushaymon bo‘lib) dedi: «Bu shaytonning ishidandir. Albatta, u aniq adashtiruvchi dushmandir. Keyin Allohga iltijo qilib, dedi: «Ey, Robbim, darhaqiqat men o‘zimga zulm qilib qo‘ydim. Bas, meni mag‘firat et». Alloh uni mag‘firat etdi. Albatta, Uning o‘zigina mag‘firatli va rahmli zotdir». (Qosos, 15-16.)       

Muso (a.s.) ertasi kuni Fir’avn va uning ayonlaridan kechagi gunohlari uchun jazolanishlarini o‘ylab qo‘rqa-pisa ko‘chada ketayotsalar, kechagi isroiliy bugun yana bir qibtiy bilan janjallashib yordamga chaqiryapti. Muso (a.s.) tanbeh uchun isroiliyga yaqinlashib: «Darhaqiqat, sen o‘zing aniq gumroh ekansan», - deyishlari bilan u baland ovozda:


«Ey Muso, kechagi odamni o‘ldirganingdek, bugun meni o‘ldirmoqchimisan. Sen urushganlarni yarashtiruvchi emas, buzg‘unchi qotil ekansan!», (O’sha sura, 19.)  - deb baqirdi.

Ba’zi mufassirlarning fikrlaricha, Musoga tanbeh berib, muttahamlik qilgan odam isroiliy emas, balki kechagi voqeadan xabardor bo‘lgan yana bir qibtiy bo‘lib, u o‘zini ham o‘ldirgani kelyapti deb o‘ylagan va «buzg‘unchi qotil ekansan» - deb, Musoning kechagi gunohidan ham xabardor ekanligiga ishora qilgan. Keyin Fir’avnning huzuriga borib, uni Musoning ishidan xabardor qilgan va Fir’avnni Musodan o‘ch olishga tezlagan. (Ibn Kasir. Qisasul-anbiyo. Qohira. 228-bet.)

Fir’avn kecha o‘ldirilgan qibtiyning qotili Muso ekanligidan xabar topgach, uni tutib kelishga odam yubordi.


«Shaharning ichkarisidan bir kishi shoshganicha kelib: «Ey, Muso, zodagonlar seni o‘ldirish uchun til biriktirmoqdalar. Bas, sen (bu shahardan) chiqib ketgin. Albatta, men senga nasihatgo‘y kishilardandirman» - dedi. Bas, u qo‘rquvga tushib, (atrofni) kuzatgan holda u yerdan chiqib, dedi: «Ey Rabbim, O’zing menga bu zolimlar qavmidan najot bergin!». (Qosos, 20-21.) 

Muso (a.s.) bu voqeadan keyin Misrdan qochib, Madyan shahriga keldilar.



«Qachonki, Madyanning suvi (qudug‘i)ga yetib kelgach, u joyda bir to‘p odamlar (chorvalarini) sug‘orayotganlarini ko‘rdi va ulardan beriroqda ikki ayol (o‘z qo‘ylarini) qo‘riqlab turganlarini ko‘rib: «Sizlarga ne bo‘ldi?» - dedi. Ular: «Biz, to podachilar (mollarini) qaytarmaguncha, sug‘ora olmaymiz. Otamiz esa qari chol» - dedilar». (O’sha sura, 23.)

Mufassirlarning aytishlaricha, quduqda suv oz bo‘lganligidan cho‘ponlar o‘z mollarini suvga qondirib olganlaridan so‘ng, uning ustini og‘ir tosh qopqoq bilan yopib qo‘yardilar. Qizlar esa og‘ir toshni ko‘tarolmasdilar va quduq atrofidagi qolgan-qutgan suv bilan qo‘ylarini sug‘orishga majbur bo‘lardilar. (Ibn Kasir. Qisasul-anbiyo. Qohira. 229-6et.)

Buning ustiga bu qizlar Shu’ayb (a.s.)ning qizlari edi. Madyan aholisi ularga payg‘ambar etib yuborilgan Shu’aybni mensimas edilar (bu haqda Shu’ayb payg‘ambar haqlaridagi faslda batafsil aytib o‘tilgan). Shuning uchun ular Shu’aybning qo‘ylarini sug‘orishga ataylab to‘sqinlik qilardilar.


«Shunda (Muso) ularga qo‘ylarini sug‘orib berdi. So‘ngra (bir chetga) soyaga borib o‘tirib dedi: «Ey, Robbim, men uchun nima yaxshilik (rizq) tushirsang, o‘shanga muhtojdirman». (O’sha sura, 24.)

Muso (a.s.) Misrdan Madyanga kelar ekanlar, yo‘lda ko‘katlar va daraxt bargidan boshqa narsa tanovul qilmagan edilar. Yo‘lda oyoq kiyimlari ham tushib qolgan edi. Hech bo‘lmasa bir dona xurmo bo‘lsa ham, og‘izlariga solib, ochlik dardini o‘zlaridan quvishni istar edilar.