Odam(a.s.) qissasi Qur’oni karimda 10 suraning 78 oyatida zikr etilgan.

Iblisda paydo bo‘lgan takabburlik va itoatsizlikdan farishtalarni ogoh qilish, uning saltanati, mulki va hukmi zavolga yuz tutganini izhor qilish maqsadida Alloh taolo Yerga yangi xalifa — Odamni yaratishni iroda qildi va farishtalarga bu haqda:

«Eslang, (ey Muhammad) Robbingiz farishtalarga: «Men Yerda xalifa (Odam) yaratmoqchiman» - deya bashorat berdi. Farishtalar Allohning xos maxluqotlari bo‘lib, Yaratganga itoat va ibodat qilish uchun yaratilgan edilar. Ular: «Bizdan biror kamchilik yoki xatolik sodir bo‘lmadimikan», - deb o‘zlarini oqlamoqchi bo‘ldilar va:

«Ey Robbimiz, u yerda buzg‘unchilik qiladigan, qonlar to‘kadigan kimsani (xalifa) qilasanmi? Holbuki, biz hamdu sano aytish bilan Seni ulug‘laymiz va Sening nomingni mudom pok tutamiz», deb e’tiroz bildirdilar.

Alloh taolo ularning dillariga taskin berib:

«Albatta, Men bilgan hikmatni sizlar bilmaysizlar» - dedi. Alloh bilgan hikmat esa, Iblisning takabburligi, itoatdan chiqib ketganligini farishtalarga bildirish edi. Shuning uchun ularga amr qilib:


«Albatta, Men loydan bir odam yaratguvchidirman. Bas, qachon uni rostlab, unga o‘z ruhimdan puflab kirgazganimdan so‘ng unga sajda qilgan holda yiqilinglar!» - (Sod, 71-72.) deb buyurdi.

Keyin Jabroil (a.s.)ni tuproq olib kelish uchun Yerga yubordi. Yer Jabroilga tuproq berishdan bosh tortdi va: «Men Allohdan sendan najot berishini va menga nuqson yetkazishingdan saqlashini so‘rayman», - dedi. Jabroil (a.s.) Alloh huzuriga chiqib, tuproq ololmaganlarining uzrini aytdilar. Alloh Mikoil farishtani yubordi. Mikoilga ham Yer tuproq bermadi.

Alloh taolo o‘lim farishtasi Azroilni yubordi. Yer unga ham tuproq bermay Allohdan panoh so‘radi. Azroil: «Men ham tuproq olmasdan va Allohning buyrug‘ini bajarmasdan qaytib ketishdan Allohdan panoh so‘rayman», - dedilar va Yerning bir necha rangli — qizil, oq, qora tuprog‘idan oldilar. Shu sababli insonlarning ranglari turlichadir.

Azroil (a.s.) tuproqni Allohning huzuriga olib chiqdilar, unga suv qo‘shib aralashtirdilar, yopishqoq loyga aylandi. Shu holicha tashlab qo‘yildi, to qora balchiqqa aylandi. Shuning uchun otamizning nomlarini Odam deyildi, chunki bu so‘z «adim» so‘zidan olingan bo‘lib, «aralash tuproq» degan ma’noni bildiradi.

Abu Muso al-Ash’ariy (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh (s.a.v) dedilar:

«Alloh taolo Odam (a.s.)ni Yerning hamma joylaridan olingan tuproqdan yaratgan. Yer turlicha rangda va tabiatda bo‘lgani uchun Odam farzandlari ham qizil, qora, oq yoki bu ranglar orasidagi ko‘rinishda, tabiatlari esa xursand, xafa, yaxshi, yomon holatda bo‘ladilar. Tuproqni ho‘llab, yopishqoq loyga aylantirdi, keyin uni tashlab qo‘yib, achigan balchiqqa aylantirdi, keyin uni yana bir necha muddat pishitib, sopol loyiga aylantirdi».  (Tarixi Tabariy. Qohipa. 1939.1-j. 62-bet.)

Alloh taolo Odam (a.s.)ning jismlarini o‘z qo‘li bilan yasadi. Shunday jonsiz holatda qirq kun yotdi. Iblis Odam (a.s.)ning jonsiz tanasi yoniga keldi, oyog‘i bilan tepib ko‘rdi. Odamning jasadidan chinni jaranggidek ovoz chiqdi. Iblis Odam jasadining og‘zidan kirib, orqasidan chiqdi, yana orqasidan kirib, og‘zidan chiqdi. Uning ko‘ziga Odam arzimas narsa bo‘lib ko‘rindi. Iblis dedi: «Sopoldan yasalgan sen arzirli narsa emassan. Men senga zo‘rlik qilsam, seni halok qilaman. Sen menga zo‘rlik qilsang, senga itoat etmayman».

Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.) va boshqa ko‘pgina sahobiylar rivoyat qilgan hadisda shunday deyiladi: «Alloh taolo Odamga ruh ato qilmoqchi bo‘ldi va farishtalarga: «Agar men Odamga ruh ato etsam, sizlar unga sajda qilinglar»,- deb buyurdi. Ruh Odamning boshiga kirganda, Odam aksa urdi. Farishtalar unga: «Alhamdu lillah» degin, deb o‘rgatdilar. Odam: «Alhamdu lillah», - dedilar. Alloh taolo unga javoban: «Senga Robbing rahm qilsin!» - dedi. Ruh Odamning ikki ko‘ziga yetganda jannat mevalarini ko‘rdi. Ruh qorniga yetganda ovqatga ishtahasi qo‘zg‘ab, o‘rnidan turishga harakat qildi va jannat mevalariga intildi».

Alloh Odam (a.s.)ga dunyodagi barcha maxluqot va mavjudotning ismlarini, yaratilish hikmatini o‘rgatdi. Odam (a.s.) ilmlari tufayli butun maxluqot ichida eng afzali va eng ulug‘iga aylandilar. Shu ilm tufayli hamma narsa u kishiga bo‘yin egdi. Odam zurriyotlari ham shu ilm bilan mufazzal bo‘ldi.

Alloh taolo barcha farishtalarni chaqirib, ularga o‘zi yaratgan mavjudotlarini ko‘rsatib, nomlarini so‘radi. Farishtalar dedilar:


«Zoti poking haqqi, bizda O’zing bildirganingdan o‘zga ilm yo‘qdir. Albatta, Sen ilm va hikmat egasidirsan». ( Baqara, 32.)

Alloh taolo farishtalarga: «Men Yerga sizlardan xalifa qilganimda, sizlar menga itoat qildingizlar, menga tasbeh aytdinggizlar, meni ulug‘ladingizlar, menga osiy bo‘lmadingizlar. Sizlardan boshqani xalifa qilsam, u Yerni buzadimi, qonlar to‘kadimi? Sizlar doim ko‘rib, uchratib yurgan narsalaringizning nomlarini bilmaysizlar-u, Men yaratgan xalifa sizlardan uzoqda bo‘lib, sizlar uning ishlaridan bexabarsizlar, u sizlarni ko‘rmaydi, shunday bo‘lsa ham uning haqida «Yerni buzadigan va qonlar to‘kadigan» ekanini qaerdan bildingizlar?


«(Alloh) aytdi: «Ey, Odam, ularga nomlari bilan aytib ber». Ularga nomlari bilan aytib berganida, (U) dedi: «Men osmonlar va Yer sirlarini, sizlar oshkor qilayotgan va yashirib yurgan narsalaringizni bilurman, demaganmidim?». «Eslang, (ey, Muhammad,) Biz farishtalarga: «Odamga sajda qilinglar!», - deb buyurishimiz bilan ular sajda qildilar. Faqat Iblis bosh tortib, kibr qildi va kofirlardan bo‘ldi». (Baqara, 33-34.)

Alloh taoloning amriga ko‘ra farishtalar Odam (a.s.)ga sajda qildilar. Ammo Iblis Parvardigorning ne’matlarini unutdi, takabburlik qildi, Allohning unga bergan ulug‘lik maqomi — Yeru osmonlar podshohligi maqomi uning ko‘zini ko‘r qildi, bepisand, dimog‘dor maxluqqa aylandi, o‘z valiyne’matining amridan yuz o‘girdi. Allohga isyon qilib:

«Uni tuproqdan, meni esa olovdan yaratgansan. Men Odamdan ustunroqman»,-dedi. Shu tariqa Odamga sajda qilishdan bosh tortdi, unga dushman bo‘ldi, natijada Alloh taolo: «Ey mal’un, jannatdan chiq! Chunki sen undan quvilding va albatta, senga qiyomatgacha mening la’natim bo‘lsin!» -deb shaytoni la’inni haydadi.

Bu haqda Alloh taolo A’rof surasida batafsil bayon etadi:


«Albatta, (Biz) sizlarni (Odam Atoni) yaratdik, so‘ngra sizlarga (unga) suvrat berdik, so‘ngra farishtalarga: «Odamga sajda qilinglar!», - dedik. Ular sajda qildilar, illo Iblis sajda qiluvchilardan bo‘lmadi. (Alloh) aytdi: «Senga buyurganimda sajda qilishingga nima mone’lik qildi?» U dedi: «Men undan yaxshiman, meni olovdan yaratgansan. Uni (Odamni esa) loydan yaratding». Alloh aytdi: «Undan (jannatdan) chiq! Jannatda takabburlik qilishing senga joiz emas. Bas, chiq! Albatta, sen haqirlardandirsan». U (Iblis) dedi: «Menga insonlar tiriltiriladigan kungacha muhlat ber!» Alloh dedi: «Albatta, sen muhlat berilganlardansan». U (Iblis alamidan) dedi: «Qasamyod etamanki, meni yanglishtirganing tufayli Sening to‘g‘ri yo‘ling (islom dini) uzra odamlarni chalg‘itish uchun o‘tiraman. So‘ngra, ularga oldilaridan, ortlaridan, o‘ng tomonlaridan va so‘l tomonlaridan (chalg‘itish uchun) kelaman. Natijada ularning aksariyatini shukr qiluvchi holda topmaysan». (Alloh) aytdi: «Jannatdan ayblangan va haydalgan holingda chiq! Qasamyod etamanki, kimki senga ergashsa, sizlarning barchangiz bilan jahannamni to‘ldirajakman».(A’rof, 11-18.)

Shayton avvalgi maqomini o‘rtaga solib Allohdan qiyomatgacha unga muhlat berishini so‘radi. Alloh unga muhlat bergandan so‘ng, shayton tavba qilish o‘rniga alamzadalik bilan Odamdan o‘ch olmoqchi bo‘lib: «Ey Odam, sen mening xorlanishimga sabab bo‘lding, men zurriyotlaringni oldilaridan ham, orqalaridan ham, o‘ng taraflaridan ham, chap taraflaridan ham kelib vasvasa va ig‘vo qilaveraman, yo‘ldan ozdiraveraman, ko‘plarini Allohning ne’matlariga shukr aytmaydigan insonlarga aylantiraman!» deb qasam ichdi.

Parvardigor ham insonlarni:

«Shayton sizlarga ochiq bir dushmandir», - deya ogohlantirdi va shaytonga qarata: «Seni va senga ergashgan kishilarni Men ham do‘zax azobida yondiraman!» - deb ahd qildi.

Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.) va boshqa sahobalardan rivoyat qilingan hadisda aytilishicha, Alloh taolo Iblisni jannatdan quvganidan keyin uni osmonda uchib yuradigan va jannatga qayta tushmaydigan qildi. Odamni esa jannatda makon qildirdi. Odam (a.s.) jannatda yashasalarda, yolg‘izlikdan hadiksirar va qalblari taskin topmas edi. Bir kuni uyqudan uyg‘onsalar, bosh tomonlarida bir ayol kishi o‘tiribdi. Undan: «Sen nima uchun yaratilding?», - deb so‘radilar. Ayol: «Men bilan qalbinggiz taskin topsin uchun», - dedi. Odam (a.s.) ayolni «Havvo» deb nomladilar.

Alloh taolo Odam (a.s.)ni Havvoga uylantirdi va ularga:



«Ey Odam, siz juftingiz bilan jannatni maskan tuting va u yerda yenglar, ichinglar, ammo mana bu daraxt mevasidan yemanglar, zolimlarga aylanasizlar»,(Baqara, 35.) - deb buyurdi.

Odam va Havvo jannatda uzoq vaqt farog‘atda yashadilar. Ularning farog‘atiga hasad qilgan, o‘zi esa bunday ne’matdan mahrum bo‘lgan Iblis g‘arazli maqsadini amalga oshirishga kirishdi.

Alloh taolo Odam va Havvoga Iblisdan ehtiyot bo‘lishni, uning vasvasasiga uchmaslikni ta’yinladi:


«Bas, aytdik: «Ey, Odam, aniqki, bu iblis senga ham, xotiningga ham dushmandir. Bas, u ikkovinggizni jannatdan zinhor chiqarmasinki, baxtsiz bo‘lib qolursan. Shubhasiz, sen u yerda (jannatda) och va yalang‘och qolmaysan. Va u joyda tashna ham bo‘lmaysan, issiqda ham qolmaysan».(Toha, 117-119.)

Ibn Abbos (r.a.), Ibn Mas’ud (r.a.) va boshqa sahobalarning rivoyat qilishlaricha, Iblis yana jannatga, Odam va Havvoning yonlariga kirmoqchi bo‘ldi. Jannat xazanalari uni kiritishmadi.

Jannatning go‘zal maxluqlari orasida ilon ham bor edi. Uning tanasi benihoya chiroyli bo‘lib, tuya singari to‘rt oyoqda yurardi.

Iblis ilonning yoniga keldi va uning og‘ziga kirib, jannatga o‘tib olish uchun izn so‘radi. Iblisni og‘ziga solib olgan ilon xazanalar oldidan jannatga kirib ketdi, ular Iblisni ko‘rmay qoldilar.

Iblis Odamning yoniga borib, uni vasvasa qildi:


«Ey Odam, men seni abadiyat daraxti va chirimas (yo‘q bo‘lmas) mulkka boshlab boraymi?» - dedi».(Toha, 120.)


«Alloh ikkovingizni bu daraxt mevasini yeyishdan bekorga man’ etmadi. Agar bundan iste’mol qilsalaringiz ikkovingiz ham farishtaga aylanasizlar yoki jannatda abadiy qolib ketasizlar».(A’rof, 20.)

Iblis Odam va Havvoning jinsiy avratlari bor ekanligini, bu avratlarni jannat liboslari bilan bekitib yurishlarini farishtalardan eshitgan edi. Ularning libosi tirnoq singari silliq va yaltiroq bo‘lib, tana a’zolarini to‘la yopib turardi. Iblis Odam va Havvoning avratlarini ochib tashlab, sharmanda qilmoqchi bo‘ldi. U ilonning yordami bilan jannatga kirdi, u yerda bir daraxt bo‘lib, uni «Shajarat-ul-xuld» (abadiyat daraxti) deyilardi, tanasi nihoyatda go‘zal, yaproqlari xushbo‘y, mevasi esa beqiyos lazzatli edi. Undan faqat farishtalar iste’mol qilardilar.       

Vahb ibn Munabbahdan: «Farishtalar taom yemas edilarku, bu daraxt mevasidan iste’mol qilardilar, deyapsiz», - deb so‘ralganda, u kishi: «Alloh xohlaganini qilishi mumkin», - deb javob bergan.

Ibn Abbosning rivoyatlariga qaraganda, Alloh man etgan daraxt bug‘doy boshog‘i edi.       

Iblis uning juda xushbo‘yligini, xushxo‘rligini  maqtadi, o‘zi mevasidan yedi va avval Havvoni keyin Odamni qistadi. Odam va Havvoda sabr-toqat qolmadi, Allohning man’ etgani yodlaridan ko‘tarildi va shu daraxt mevasidan yedilar. Shu ondayoq ularning ustidagi jannatiylik libosi sidirilib tushdi, ulug‘liklari yo‘qoldi, qip-yalang‘och bo‘lib, sharmanda bo‘ldilar. Odam sharmandalikdan qochib, jannat daraxtlaridan birining yaprog‘lari orasiga kirib berkindi. Alloh taolo: «Ey Odam, qaerdasan?», -deb xitob qildi. Odam: «Yo Alloh, men bu yerdaman» - dedi. Allohning «Chiqmaysanmi?» - degan savoliga, «Men sendan uyalaman» - deb javob berdi. Alloh ularga qahr bilan:

«Ikkovingizni bu daraxtdan qaytarmaganmidim va ikkovingizga, Iblis sizlarga ochiq  dushmandir demaganmidim?!»,- deb xitob qildi.

Keyin har bir aybdorning aybiga munosib jazoga hukm qildi. Odam sharmandalikdan qochib yaproqlari orasiga berkingan «Talh» va «Sidr» daraxtlari jannat daraxtlari bo‘lib, nihoyatda chiroyli va ko‘rkam edi. Uni hatto mevasigacha tikonli qilib, odamlar bu daraxtlardan nafratlanadigan holga keltirdi.

Shaytonning jannatga kirishiga yordam bergan ilon jannatdan quvilib, oyoqlari kesildi va qorni bilan sudralib yuruvchiga aylantirildi. Dunyoda insonlarning nafratiga uchrab, bir-birlariga dushman bo‘lib qoldilar.