«Od (qabilasi qissasi)da ham (ibrat bordir). Qaysiki, Biz ularning ustiga yaxlit bo‘ronni yuborgan edik. U bo‘ron nimaning ustidan o‘tsa, albatta uni halok qilib, huddi chirigan suyaklardek qilib qo‘yar edi». (Vaz-zoriyot, 41-42.)

Bir yerga jam bo‘lgan musulmonlar atrofiga Hud (a.s.) chiziq tortib qo‘ydilar. Shamol chiziqdan ichkari kirmadi va musulmonlarga zarar yetmadi. Ular imonlari sababli omon qoldilar, Hazramavt degan joyga ko‘chib o‘tishib, u yerda qolgan umrlarini osoyishta o‘tkazdilar.


«Robbingiz hech bir qishloqni halokatga uchratmaydi, agar u qishloq ahli yaxshi odamlar bo‘lsalar». (Hud, 117.)

Hazramavt aholisining aytishicha, Hud (a.s.)ning qabrlari mamlakatning sharqida Barhut vodiysidagi Taryam shahridadir. Ba’zilar Falastindagi bir qabrni Hud (a.s.)ga nisbat beradilar, bu nisbat haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi.(Ad-Doktor Shavqiy Abu Xalil. Atlasul-Qur’on. Damashq. 2001. 31-b.)

Solih payg‘ambarning nomlari Qur’oni karimda to‘rt suraning to‘qqiz oyatida zikr etilgan.

Solih payg‘ambar Samud qabilasini hidoyatga chaqirish uchun yuborilgan, millati arab bo‘lgan payg‘ambardirlar. U kishining to‘liq nomlari Solih ibn Asaf ibn Koshij ibn Eram ibn Samud ibn Josir ibn Eram ibn Som ibn Nuh (as)dirlar. Ba’zi rivoyatda Solih (as)ning nasablarida  boshqacharoq nomlar uchraydi.

Samud qabilasi Shom (Suriya) bilan Hijoz (Saudiya) orasidagi Hijr degan joyda yashagan qavm edi. Ularning yashagan joyi aksar tog‘lik joylar bo‘lgani uchun, baland tog‘larni yo‘nib, teshib, g‘oyat baland uylar qurib, shaharlar bunyod etishgan. Alloh taolo ular haqida shunday xabar bergan:


«Samud qabilasi vodiyda uy solish uchun xarsang toshlarni kesardilar». (Fajr, 9.)

Bu qabila ahli ham uzoq vaqt farovon hayot kechirganlariga qaramay, ularga ne’mat bergan Zot-Allohni unutib, unga shirk keltirib, butparast bo‘lib ketishdi. Ular ham o‘zlariga butlar yasab, ularga Vad, Jadhad, Shams, Manof, Manot va Lot degan nomlar qo‘yib, o‘sha butlarga sig‘inardilar.

Alloh ularga Solih (a.s.)ni payg‘ambar qilib yubordi. Bu haqda Alloh taolo shunday deydi:


«Samud qabilasiga birodarlari Solihni (payg‘ambar etib yubordik). U aytdi: «Ey, qavmim! Allohga ibodat qilinglar! Sizlar uchun undan o‘zga iloh yo‘qdir. U sizlarni Yerdan paydo qilib, sizlarni uni obod etuvchi qildi. Bas, Undan kechirim so‘ranggizlar, so‘ngra unga tavba etingizlar! Albatta, Rabbim yaqin va duolarni ijobat etuvchidir»

Mushrik qavm Solih (a.s.)ning payg‘ambarliklarini inkor etdi va:


«Ular dedilar: «Ey, Solih! Bundan oldin umid qilinadigan kishi eding. Endi bizni bobolarimiz sig‘inadigan narsalarga sig‘inishimizdan man etasanmi? Biz sen da’vat etayotgan narsangdan shak-shubhadamiz». (Hud, 61-62.)


«Samud qabilasi  payg‘ambarlarni inkor etdi. O’shanda birodarlari Solih (a.s.) ularga aytgan edi: «Allohdan qo‘rqmaysizlarmi? Albatta, men sizlarga yuborilgan ishonchli payg‘ambardirman! Bas Allohdan qo‘rqinglar menga itoat etinglar! Men bu da’vatim uchun sizlardan mukofot so‘ramayman. Mening mukofotim faqat olamlar Parvardigorining zimmasidadir. Sizlar tinchgina bu yerdagi narsalarga, bog‘laru buloqlarga, ekinlar va novdalari muloyim xurmo daraxtlari ichiga mangu qo‘yib qo‘yilurmisiz?! Yana zukkolik bilan tog‘lardan uylar ham yo‘nmoqdasizlar. Bas, Allohdan qo‘rqinglar va menga itoat etinglar!». (Shuaro, 141-150.)

Solih (a.s.)ning qavmlari bu da’vatlarga ishonishmadi, Undan payg‘ambarlik mo‘‘jizasini talab qilishdi: «Ey Solih, agar shu tog‘ etagidan bir urg‘ochi tuya chiqarsang, senga ishonamiz», deyishdi. Alloh Qur’onda shunday bayon etadi:


«Ular dedilar:«Sen aniq sehrlangan kimsalardansan! Sen ham xuddi bizlarga o‘xshagan odamdirsan. Bas, agar da’voingda rostgo‘ylardan bo‘lsang, biror mo‘‘jiza keltir!» (Shuaro, 153-154.)

Solih (a.s.) duo qildilar va bir urg‘ochi tuya paydo bo‘ldi. Solih (a.s.) ularga: «Mana bu tuya, bu Allohning yerida o‘tlaydi, sizlarning yeringizga daxl qilmaydi. Quduqdan bir kun u suv ichadi, bir kun sizlar ichasizlar. Agar unga biror yomonlik qilsalaringiz, umumiy halokat yuz beradi», deb ogohlantirdilar.


«Ey qavmim, mana bu Alloh yuborgan tuya sizlar uchun oyat-mo‘‘jiza bo‘lib keldi. Bas, uni Allohning yerida yeb-ichib yurgan holida qo‘yib yuboringlar va unga biron yomonlik yetkazmanglar, aks holda sizlarni yaqin azob ushlar». (Hud, 64.)

Bu mo‘‘jizaviy tuyaning oralarida yurishi qavmga yoqmadi, birinchidan, har kun ichish mumkin bo‘lgan suvdan bir tuya uchun mahrum bo‘lish yoqmagan bo‘lsa, ikkinchidan, tuya sababli Solih (a.s.)ga imon keltiruvchilar ko‘payib borardi. Shuning uchun Solihga imon keltirmagan kishilar tuyani o‘ldirishga qasd qildilar. Ammo Solih (a.s.)ning «umumiy azob» to‘g‘risidagi so‘zlaridan qo‘rqib, jur’atlari yetmas edi. Nihoyat, jinoyat uchun qiziqtirishga ayollar yordamga keldilar. Qabilada eng go‘zal va boy ayol bo‘lgan Ziy Saduq binti Muhayyo o‘zini Misda’ ibn Maxrajga garovga qo‘yib, agar Solihning tuyasini so‘ysa, unga xotin bo‘lishga va’da berdi. Unayza ismli kofira kampir bo‘lsa, Qudor ibn Solifni chaqirib, agar Solihning tuyasini so‘ysa, qizlaridan birini Qudorga tekinga hadya qilishga va’da berdi. Chunki Solih (a.s.)ning tuyalaridan kampirning tuyalari doim hurkar, shuning uchun u tuyadan qutulishni mo‘ljallagan edi.

Misda’ bilan Qudor yana yettita bebosh yigitlarni olib, Solih (a.s.)ning endigina suv ichib qaytib kelgan tuyalarini avval kamon bilan urib, keyin qilich bilan chopib o‘ldirishdi.


«Shunday qilib tuyani so‘yib yubordilar va Parvardigorlarining amridan bosh tortdilar hamda aytdilar: «Ey, Solih! Agar yuborilgan elchilardan bo‘lsang, bizga va’da qilgan narsa (azobni) keltir!». (A’rof, 77.)

Solih (a.s.) bu voqe’adan qattiq ranjidilar va qavmlariga: «Uch kecha-kunduz yayrab olinglar, keyin sizlarga azob keladi», - dedilar.

Solih (a.s.): «Shoyad uch kun ichida qavmlarim tavba qilib qolishsa», - deb umid hilgan edilar. Ammo ular azobning kelishiga ishonishmagan edi, hatto azobdan qutulib qolish uchun Solihning o‘zini va oilasini shu kecha o‘ldiramiz, deb qasd qilishdi. Lekin Alloh taolo Solihni, oilasi va unga imon keltirgan kishilarni saqlab qoldi.

Oradan va’da qilingan uch kun o‘tgach, Samud qabilasi boshiga birdan azob keldi va dahshatli hodisa sodir bo‘ldi:


«Zolim kimsalarni dahshatli qichqiriq tutib, go‘yo u yerda hech qachon yashamagandek, turgan joylarida to‘kildilar. Ogoh bo‘lingizkim, Samud qabilasi halokatga uchradi». (Hud, 67-68.)


«Bas, ularni mudhish zilzila tutdi va o‘z yurtlarida o‘tirganlaricha gum bo‘ldilar». (A’rof, 78.)

Samud qabilasi ana shunday dahshatli bir qichqiriq bilan halok bo‘ldi. Solih (a.s.) ularga achinib, hasrat bilan:


«Ey qavmim, sizlarga Robbimning elchiligini, shubhasiz yetkazdim va sizlarga nasihat ham qildim. Lekin sizlar nasihat qilguvchilarni yaxshi ko‘rmaysizlar-da!»,(A’rof, 79.) — dedilar.

Yahudiylar Od, Samud qabilalari va ularning payg‘ambarlari Hud (a.s.) va Solih (a.s.) haqlarida Tavrotda hech qanday xabar yo‘qligini da’vo qiladilar.

Halokatdan keyin Solih (a.s.) musulmon qavmlarini olib Falastinning Ar-Ramla nohiyasiga kelib umrlarining oxirigacha yashadilar. Solih (a.s.) vafot etganlarida yoshlari ellik sakkizda edi.

Hazramavtliklar aytadilar: «Solih (a.s.)ning qavmlari aslida shu yerdan bo‘lganlari uchun, halokatdan so‘ng ular yana Hazramavtga ko‘chib keldilar. Hazramavtda bir qabr bo‘lib, u qabrni Solih (a.s.)ga nisbat beradilar.

Ba’zi olimlarning fikrlaricha, Solih (a.s.) imon keltirganlarni o‘zlari bilan birga Makkaga olib keldilar va qolgan umrlarini shu yerda o‘tkazdilar. Ularning qabrlari Ka’baning g‘arbida joylashgan. (Ad-Doktor Shavqiy Abu Xalil. Atlasul-Qur’on. Damashq. 2001. 36-bet.)

Alloh taolo Qur’oni karimda qissa qilib bergan ikki payg‘ambar qavmining faoliyatida bir necha ibratlar bor:

1. Ma’ishatda e’tidol (me’yor)da yashash lozim. Alloh taolo payg‘ambari Hud (a.s.)ning tillaridan insonlarga shunday xitob qiladi:


«Sizlar har bir tepalikka o‘yin-kulgi uchun bir belgi (baland binolar) quraverasizlarmi?! Go‘yo mangu yashaymiz, deb qasrlarni solaverasizlarmi?!» (Shuaro,128-129.)


«Sizlar tinchgina bu yerdagi narsalarga, bog‘laru buloqlarga, ekinlar va novdalari muloyim xurmo daraxtlari ichiga mangu qo‘yib qo‘yilurmisiz?! Yana zukkolik bilan tog‘lardan uylar ham yo‘nmoqdasizlarmi?!». (Shuaro, 146-149.)

Insonlar balandlik joylarni tanlab olib, xuddi dunyoda abadiy yashaydigandek, u yerga behisob mablag‘ni sarflab, salobatli imoratlarni soladilar. Bu imoratlarda xotirjam va rohatda uzoq umr yashamoqni orzu qiladilar. Ammo bu orzu ko‘pam amalga oshavermaydi.

Birinchidan, shunday imorat-qasrni barpo qilish uchun katta mablag‘ni topish lozim bo‘ladi. Buning sa’yu harakatida inson rohatini ham, sog‘ligini va yoshligini ham yo‘qotadi. Ko‘p hollarda bunday katta mablag‘ni topishda harom aralashib qoladi, jinoyatga qo‘l uriladi. Qasr-binolar rohatxona emas, musibatxonaga aylanadi.

Ikkinchidan, insonning hozirgi davrdagi umri juda qisqa bo‘lib, imoratdan foydalanib, rohatda yashaydigan umri, uni bitirish uchun sarf qilgan umridan oz bo‘ladi.

Uchinchidan, umrini ham, boyligini ham dunyo imoratiga sarf qilib yuborib, oxiratda o‘ziga sadaqai joriya bo‘ladigan, borguncha jannatda qasr-bog‘larga aylanib turadigan ezguliklar imoratini solishga bo‘lgan imkoniyatini boy beradi.
Alloh taolo bu xitobni Hud payg‘ambarning qavmiga qilgan bo‘lsa ham, Qur’oni karimning barcha xitoblari Qiyomatgacha yashab o‘tadigan insonlarga, ya’ni bizlarga hamdir.

2. Zulmkorlar va tajovuzkorlarni ogohlikka chaqirish. Hud payg‘ambarning qavmlari bilan bo‘lgan munosabatlaridagi qat’iyatlik va jur’at ham toliblar uchun ibratdir. Bu yerda payg‘ambar o‘zlariga Alloh taolo tarafidan buyurilgan da’vat mas’uliyatini his qilib, mo‘‘minlarga yaxshi muomalani ayamagan holda, kofirlarni zalolatdan ogoh etyaptilar:


«(Hud) dedi: «Men Allohni guvoh qilaman va sizlar ham guvoh bo‘lingizlarki, men sizlar keltirayotgan shirkdan bezorman». (Hud, 54.)

Ayni shunday sifatga ega bo‘lish va kerakli maqomda haqiqatni aytishdan qaytmaslikni Alloh taolo barcha musulmonlarga ham buyurgan:


«Faqat imon keltirgan va solih amallarni qilgan, bir-birlariga haq yo‘lni ko‘rsatgan va bir-birlariga sabrli bo‘lishni tavsiya etgan zotlar (baxtsizlikdan yiroqdirlar)». (Asr, 3.)