Payg‘ambarimiz (s.a.v.)dan rivoyat qilingan hadisda, shunday dedilar: «Mo‘‘min kishi biror munkar ishni ko‘rsa, uni qo‘li bilan qaytarsin. Agar unga qodir bo‘lmasa, tili bilan qaytarsin. Unga ham qodir bo‘lmasa, dili bilan shuni karih ko‘rsin va shu majlisdan chiqib ketsin. Uchinchisi imonning zaifligiga dalolat qiladi».

Yana bir hadisda Rasululloh (s.a.v.) shunday dedilar: «Mo‘‘min kishi mo‘‘min kishining oynasidir, unga qarab kamchiligini tuzatib oladi».

Yuqoridagi oyatlar va hadislardan xulosa shuki, insonlarning biror kamchiligini ko‘rganda, menga nima? deb loqaydlik bilan qo‘l siltab ketish xudbinlikdir. Birodarimizning kamchiligiga ko‘zimiz tushdimi, uni boshqalar oldida oshkora qilib sharmanda qilmasdan yoki izza qilmasdan, alohida chaqirib turib, o‘sha kamchiligidan ogoh etib qo‘yishimiz unga nisbatan hurmatimizni ifoda etadi. Hud (a.s.)ning qissasidan o‘rganadigan ibratimiz o‘z vaqtida ogoh etish jur’atidir.   

3. Manmanlikning oqibati halokatdir. Alloh taolo Hud (a.s.) va Solih (a.s.)ning qavmlari, ularning halokati  haqida bayon etib, bandalarni manmanlikdan va uning oqibatidan saqlanishga chaqiradi:


«Bas, Od qabilasi yerda nohaq kibrlandilar va «Kuch-quvvatda bizlardan kim zo‘rroq?» - dedilar. Axir ular o‘zlarini yaratgan Alloh kuch-quvvatda ulardan zo‘rroq ekanini bilmadilarmi?! Ular bizning oyatlarimizni inkor etuvchi bo‘ldilar. Bas, ularga mana shu hayoti dunyoda xor qiluvchi azobni totdirib qo‘yish uchun nahs kunlar(Nahs kunlar — Shavvol oyi oxirining chorshanba kunidan kelasi chorshanbagacha) da ustilariga bir dahshatli bo‘ron yubordik». (Fussilat, 15-16.)

Od qabilasi agar Alloh taolo tomonidan o‘zlariga berilgan kuch-quvvat, ilm-hikmat va madaniyatga shukr qilib, Haq yo‘lidan, payg‘ambar so‘zidan yuz o‘girmaganlarida, kibr-havoga berilmaganlarida, ularning hayotlari yanada farovon va davomli bo‘lishi mumkin edi, halokatga yo‘liqmas edilar. Insoniyat tarixida bundan boshqa millatlar ham, masalan: Gitler boshchiligidagi Germaniya butun dunyoga gegemon bo‘lish qasdida xalqaro maydonga chiqib, o‘zini yengilmas millat deb hisoblashi va barcha mamlakatlarga barobar urush ochib, havoga berilishi natijasida halokatga mahkum etilgani barchaga ayon. Bu tanbeh, albatta, mamlakatlar, millatlar va qavmlardan tashqari oila va hattoki har bir shaxsga ham tegishlidir, ya’ni kim agar hayotda bosar-tusarini bilmasdan, xudbinlik bilan o‘zgalarni mensimay qo‘ysa, uning oqibati halokatdir.

4. Tavba va istig‘forning foydasi. Banda biror gunohni qilib qo‘ysa, Alloh taolo uni darhol jazoga giriftor qilmasdan, tavba va istig‘for qilishiga imkon beradi. Tavba va istig‘for gunohni nafaqat kechirilishi, jazodan qutulishi, balki savobga aylantirilishiga sabab bo‘ladi:


"œKimki, tavba qilsa va imon keltirib yaxshi amallar qilsa, bas, Alloh ana o‘shalarning yomonlik (gunoh)larini yaxshilik (savob)ga aylantirib qo‘yur. Alloh mag‘firatli va rahmli zotdir". (Furqon, 70.) 

Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz (s.a.v.): «Tavba qilinglar, olov o‘tinni yegandek, tavba gunohni yeb tugatadi», - deganlar.           

Qur’oni karim suralarining yigirma beshtasida oltmish to‘qqiz marta Ibrohim payg‘ambar haqida gapirilgan.

Nuh to‘fonidan bir ming sakson yil keyin Bobil (Iroq) mamlakatining Faddomorom shaharida haykaltarosh Ozarning xonadonida Ibrohim ismli go‘dak tug‘ildi. (M. Jodul-Mavlo. Qur’on qissalari. Bayrut. Lubnon. 2000 y.. 37-bet.)

Uning nasabini tarixchilar shunday bayon etadilar: Ibrohim ibn Torix ibn Nohur ibn Sorug‘ ibn Arg‘u ibn Folig‘ ibn Obir ibn Sholix ibn Qaynon ibn Arfaxshad ibn Som ibn Nuh (a.s.). (Tarixi Tabariy, 1-j.162-6et.)

Ibrohimning tug‘ilgan joyi borasida tarixchilarning fikrlari bir necha xildir:

1. Iroqning janubida joylashgan Tallul-Muqayyar yoki O’r deb nomlangan qadimiy shaharda;
2. Eronning janubi- g‘arbiy o‘lkalaridan bo‘lgan  Ahvozning Sus shahrida;
3. As-Savod (Iroq)ning Bobil shahrida;
4. Iroqning janubidagi Uruk (hozirgi nomi Varko) shahrida dunyoga kelgan, keyin otasi uni Namrud tug‘ilgan Ko‘so shahriga olib kelgan.

Ibrohimning tug‘ilgan vaqti esa Namrud ibn Kan’on ibn Ko‘shning podshohligi davriga to‘g‘ri keladi. Namrud butun Yer yuziga podshoh bo‘lgan edi.

«Ibn Abbos (r.a.), Ibn Mas’ud (r.a.) va boshqa sahobiylardan rivoyat etilishicha, Yer yuzida birinchi bo‘lib butun insoniyatga podshoh bo‘lgan odam Namrud ibn Kan’on ibn Ko‘sh ibn Som ibn Nuhdir. Ularning aytishlaricha, dunyoda butun olamga podshohlik qilgan kishilar to‘rtta bo‘lib, ular-Namrud ibn Kan’on, Sulaymon ibn Dovud, Zul-Qarnayn va Buxtunnasrdir». (Tarixi Tabariy, 1-j.163-6et.)

Ibn Abbos (r.a.) va Ibn Mas’ud (r.a.)dan rivoyat qilinadiki: «Nuh payg‘ambar bilan Ibrohim (a.s.)ning oralaridagi muddatda Hud va Solih (a.s.)dan boshqa payg‘ambar yuborilmagan edi. Ibrohim (a.s.)ning zamonlari yaqinlashganda Namrudning huzuriga munajjimlar kelishib: «Biz sizni xabardor qilib qo‘yishni burchimiz deb bilamiz. Bizga ma’lum bo‘lishicha, falon muddatda qishlog‘ingizda Ibrohim ismli bir bola tug‘iladi. U sizning diningizni yo‘q qiladi, butlaringizni sindiradi», - deb xabar berishdi.

Munajjimlar ogoh qilgan yil boshlanganda, Namrud qishloqma-qishloq yurib, har bir homilador ayolni o‘z qishlog‘ida qo‘riqlashib, agar qiz tug‘sa, ozod qilib, o‘g‘il tug‘sa, chaqaloqni darhol o‘ldirishga farmon berdi.

Bir kuni podshohning shaharda zarur ishi chiqib qoldi. Ammo qattiq band bo‘lganidan, o‘z o‘rniga maslahatchisi Ozarni yubordi va unga xotini bilan uchrashmasdan qaytib kelishni buyurdi. Ozar shaharga borib podshoh buyurgan ishni bajardi, o‘z uyiga kirib o‘zini tutolmay xotiniga yaqinlik qildi. Ozarning uyi O’r shahrida edi. Vaqti soati kelib, Ibrohim tug‘ildi. Ozar uni bir go‘shaga yashirdi. Ibrohim bu go‘shada bir kunda bir haftalik, bir haftada bir oylik, bir oyda esa bir yillik chaqaloqdek ulg‘aydi.
Ozar bir kuni o‘zining yaqinlariga: «Meni bir o‘g‘lim bor, uni podshohning huzuriga olib kelsam, podshohning unga zarari yetmasmikin?» - dedi. Ozarning yaqinlari unga: «Podshoh senga ishonadi, olib kelaver!» - deyishdi.

Ozar Ibrohimni yetaklab olib ketayotganda, yo‘lda uning ko‘zi turli hayvonlarga tushdida, har biriga qiziqish bilan: «Bu nima?» - deb so‘radi. Ozar Ibrohimga barcha maxluqotlarning nomlarini aytib bera boshladi. Ibrohim otasiga: «Bu maxluqlarning albatta rabbisi bo‘lishi kerak» - dedi.

Kechki payt Ibrohim boshini ko‘tarib osmonga qaragan edi, ko‘ziga Mushtariy yulduzi juda chiroyli ko‘rindi. Hayajon bilan: «Mana shu rabbim bo‘lsa kerak!» - dedi. Ammo ozgina fursatdan so‘ng yulduz g‘oyib bo‘ldi. Buni ko‘rgan Ibrohim: «Men g‘oyib bo‘luvchilarni yaxshi ko‘rmayman!» - dedi va undan yuz o‘girdi.

Kechaning oxirida ko‘zi oyga tushdi va: «Mana shu robbim bo‘lsa kerak!» - deb unga tikildi. Oy ham ko‘zdan g‘oyib bo‘lib ko‘rinmay qolgach: «Agar meni Robbimning o‘zi hidoyat qilib o‘zini tanitmasa, men adashuvchilardan bo‘lib qolaman» - dedi.

Tong otganda, hamma yoqni munavvar qilib, quyosh chiqdi. Ibrohim uni ko‘rib: «Hammasidan eng katta va nuri o‘tkir ekan, shu mening robbim bo‘lsa kerak» - dedi. Ammo quyoshning ham botganini ko‘rib hafsalasi pir bo‘ldi va: «Men  olamlar Parvardigoriga itoat etaman!» - dedi». (Tarixi Tabariy, 1-j.166-6et.)

Ibrohim qavmiga borganda, ularning but va sanamlarga sig‘inishayotganini ko‘rdi.

Ibrohim (a.s.)ga Alloh taolo yoshligidan hidoyat ato etdi. U Allohning birligini, olamni yaratgan yagona egasi ekanligini bilgan holda qavmlari ibodat qilayotgan but va sanamlarning befoyda ekanligini tushundi. 
Bobilliklar nihoyatda farovon hayot kechirishardi, hech bir narsadan kamchilik va muhtojlik sezmas edilar. Ammo shunday bekamu ko‘st, farovon hayotga noshukrlik bilan munosabatda bo‘lib, Allohga shukr aytish o‘rniga, unga qarshi e’tiqodda edilar, ya’ni butparastlik qilardilar.

Bu munkir va mushrik qavmga Namrud ibn Kan’on ibn Ko‘sh podsholik qilardi. U o‘zining qudratli mamlakatga bosh bo‘lganidan va xalqning butparast bebosh bo‘lganidan foydalanib, hech qanday foyda va zarar yetkazolmaydigan, na gapni eshitadigan, na iltijo qiluvchining musibatini ko‘radigan butlarga ibodat qilmay, balki fikr qiladigan, eshitadigan, ko‘radigan, xohlasa birovni qahr bilan o‘ldira oladigan, xohlasa birovni boy qiladigan, qudrat, saltanat, boylik egasi bo‘lgan insonga — o‘ziga ibodat qilishga qavmini amr qilgan, ya’ni xudolik da’vosini qilgan edi.

Alloh taolo Ibrohim (a.s.)ni ana shu Bobillik mushriklarga payg‘ambar qilib yubordi.

Ibrohim (a.s.)ning otalari Ozar butparast edi, o‘zi butlar yasab bozorda sotardi. Ibrohim (a.s.) avval o‘z otalarini hidoyatga chaqirdilar, chunki u kishining padari buzrukvori bo‘lgani uchun zalolatda yurishiga sira rozi bo‘lolmas edilar. Shuning uchun otalarining diliga og‘ir botmaydigan muloyim tarzda shunday nasihat qildilar:


«Ey otajon, albatta menga Allohdan sizga kelmagan ilm keldi. Bas, menga ergashing, sizni to‘g‘ri yo‘lga boshlayman. Ey otajon, shaytonga ibodat qilmang, chunki shayton, shubhasiz Allohning dushmanidir. Ey otajon, albatta men qo‘rqamanki, sizga Payrvardigordan azob yetib qolsa, siz shaytonning do‘stiga aylanasiz».

Ammo Ozarning g‘azabi qaynadi, Ibrohim (a.s.)ga do‘q urdi:

Unga javoban Ibrohim (a.s.):


«Ey ota, salomat bo‘ling, men Robbimdan gunohlaringgizni kechirishini so‘rayman, chunki Robbim menga saxovati keng zotdir»,(Maryam, 43-47.)  - deb dilshikasta, ko‘ngillari og‘rigan holda chiqib ketdilar.

Ibrohim (a.s.) otalarini hidoyatga chaqira olmaganlaridan keyin qavmlarini ochiq da’vat qilishga o‘tdilar. Har bir guruh o‘z butlarini maqtar ekan, Ibrohim (a.s.) ularga:


«Bu butlar insonning biror og‘irini yengil qilolmaydi, musibatini daf qilolmaydi, hatto «ha» yoki «yo‘q» deb javob berishga qodir emas-u, nechun unga sig‘inasizlar?» - desalar, ular:


«Otalarimizni shu butga sig‘inganlarini ko‘rganmiz, shuning uchun ularga taqlid qilamiz», - deb javob berishardi.


«U dedi: «Yo‘q! Sizlarning Robbingiz butlar emas, balki osmonlar va Yerning Pavardigoriki, ularni o‘zi yaratgandir. Men bunga guvohlik beruvchilardanman». (Anbiyo, 52-53, 56.)

Nihoyat Ibrohim (a.s.) boshqacha yo‘l tutmoqchi bo‘ldilar.

Bobilliklarning har bir qishlog‘ida bittadan kichik but bo‘lib, eng kattasi «Mardak» deb nomlangan va bobilliklarning ilohi darajasiga ko‘tarilgan edi.

Bobilliklarning odatlari har yili bayram qilib, katta ziyofatga tayyorgarlik ko‘rib, ziyofat  dasturxonini butxonaga yozishardilar va shahar tashqarisiga chiqib, o‘yin-kulgu qilib qaytganlaridan keyin butlar oldida ziyofat tanovul qilardilar. Hatto butlarning eng kattasi va bobilliklarning faxri, ilohi bo‘lgan Mardakning oldiga ham dasturxon yozishib, unga o‘zlari iste’mol qiladigan taomlar va sharoblarni qo‘yishardi.

Ozar o‘zi bilan Ibrohimning orasida paydo bo‘lgan sovuqchilikni yo‘qotish maqsadida: «Ey, Ibrohim! Bugun bizning bayramimiz, biz bilan borsang, bayramda ishtirok qilsang, qadbingga xursandlik kirardi va har xil hayollarni unutarding!» - dedi.

Ibrohim (a.s.) tashqariga chiqdilar. Boshlarini ko‘tarib yulduzlar bilan charog‘on osmonni ko‘rdilar va dillariga bir fikr keldi, uni amalga oshirishning eng qulay fursati bugun ekanligini bildilar.

Ibrohim (a.s.) o‘zlarini kasallikka soldilar va: «Men bemorman» - deb, bayramga bormadilar.