YUSUF ALAYHISSALOM DUOSI

Duo xususida Yusuf alayhissalom qissasi mo‘minlar uchun go‘zal ibratlarga to‘la. Yusuf alayhissalom har bir holatda Allohga bo‘lgan mustahkam ishonch, tavakkul va sadoqat bilan chin mo‘minning barcha alomatlarini o‘zlarida ko‘rsatganlar. U zot va otalari Yoqub alayhissalomga keladigan mashaqqatlar kichik yoshdagi Yusuf alayhissalomning akalari tomonidan quduqqa tashlanishidan boshlangan. Yoqub alayhissalom eng sevgan o‘g‘lidan ajralsada, Allohga bo‘lgan mustahkam ishonchni saqlaganlar:
«Va uning yolg‘on qonga bo‘yalgan ko‘ylagini keltirdilar. U: «Yo‘q! Sizga havoyi nafsingiz biror ishni ziynatlab ko‘rsatadi. Endi chiroyli sabr (dan boshqa choram yo‘q). Siz vasf qilayotgan narsada yordam so‘raladigan Zot yolg‘iz Allohning O’zi», - dedi» («Yusuf», 18).
Oyatga ko‘ra o‘g‘lining qonli ko‘ylagini ko‘rgan ota, haqiqiy mo‘min tutadigan holat - sabr, tavakkul va duo ekanligi ko‘rinib turibdi.
 Quduqqa tashlanib o‘limga hukm qilingan Yusuf alayhissalom dam olish uchun to‘xtagan yo‘lovchi savdo karvoni tomonidan topib olinadi. Quduqdan suv olishga kelgan odam Yusuf alayhisslomni ko‘rib sotib yuborishni o‘ylaydi. Misrga kelgach u o‘zining niyatini amalga oshirib Yusuf alayhissalomni arzon narxga sotib yuboradi. Uni sotib olgan odam Yusuf alayhisslomni oddiy odam emasligini his qiladi va uni yaxshilab joylashlarini tayinlab, farzand qilib olishni niyat qiladi. Shunday qilib har narsaga qodir Alloh Misrga qul bo‘lib kelgan Yusuf alayhisslomga tushlarni ta’bir qilishni o‘rgatadi. Bu haqda Qur’onda shunday deyilgan:
«Va uni Misrda sotib olgan (odam) o‘z xotiniga: «Uni yaxshilab joylashtir, shoyad bizga manfaat bersa yoki bola qilib olsak», dedi. Mana shunday qilib, unga tushlarning ta’birini o‘rgatishimiz uchun Yusufni joylashtirib qo‘ydik. Alloh o‘z ishida g‘olibdir. Lekin odamlarning ko‘pi bilmaslar» («Yusuf», 21).

Yusuf alayhisslom voyaga yetgach Alloh U zotga to‘g‘ri hukm chiqarish va ilm fazlini berdi.
«Voyaga yetgan vaqtida unga hukmni va ilmni berdik. Go‘zal ish qilguvchilarni shunday mukofotlarmiz» («Yusuf», 22).
Yusuf alayhissalom husnda lol qoladigan darajada voyaga yetdilar. Shu sababli u zotni sotib olgan kishining xotini Yusuf alayhisslomni fahsh ishga chorlaydi. Ammo Yusuf alayhissalom Allohdan qo‘rqib bu ishga qo‘l urmaydilar. Lekin shahar ayollari o‘rtasida u ayolning o‘z xizmatkorini xohlab qolganligi haqida mish-mish tarqaladi. Xaligi ayol uyiga shahar ayollarining barchasini mehmon qilib chaqiradi. Ularning har birining qo‘liga pichoq beradi hamda Yusuf alayhissalomga ularning oldilariga chiqishni buyuradi. Yusuf ularning huzuriga chiqqanlarida ayollarning barchasi u kishining husnu jamoliga mahliyo bo‘lib qo‘llarini pichoq bilan kesib olishadi. Shunda ayol:
«U: «Siz meni malomat qilgan edingiz. Ha, men undan nafsini xohladim, biroq u o‘zini saqladi. Agar u mening amrimni bajarmasa, albatta, qamalur va xor bo‘lguvchilardan bo‘lur», dedi» («Yusuf», 32)
 Yusuf alayhissalom bu gaplarni eshitib harom ishdan ko‘ra qamoqni afzal biladilar va shunday duo qiladilar:
«U: «Ey Robbim, ular meni chorlayotgan narsadan ko‘ra men uchun qamoq mahbubroqdir, bu (ayol)larning makrini mendan o‘zing nari qilmasang, ularga moyil bo‘lib, johillardan bo‘lib qolaman», dedi» («Yusuf», 33).

Alloh taolo O’z Payg‘ambarining duosini qabul qiladi:
«Bas, Robbi uning (duosini) ijobat qilib, ularning makrini undan nari qildi. Albatta, uning O’zi eshitguvchi va bilguvchi Zotdir» («Yusuf», 34).
Fahshdan ko‘ra zindonni afzal bilib, qalban Allohga duo qilgan Yusuf alayhissalomning duosi qabul bo‘lib, Alloh ularni ayollarning makridan nari qiladi. Lekin beayb ekanligi ma’lum bo‘lgani holda Yusuf alayhissalom qamoqqa tashlanadilar. Qamoqda odamlar Yusuf alayhissalomni taqvoli, insofli odam deb bilib, u zotdan maslahat so‘raydigan bo‘lishadi. Yusuf alayhissalom Allohning yo‘liga da’vat qilish uchun qulay fursat kelganini fahmlaydilar.
«Ey hamzindon do‘stlarim, turli-tuman robblar yaxshimi yoki Yolg‘izu Qahhor Allohmi? Sizlar undan o‘zga, o‘zingiz va ota-bobolaringiz nomlab olgan ismlarga, Alloh ularga biron hujjat nozil qilmagan narsalarga ibodat qilmoqdasizlar. Hukm qilish faqat Allohning O’ziga xosdir. U faqat O’zigagina ibodat qilishingizni amr etdi. Ana o‘sha to‘g‘ri dindir. Lekin odamlarning ko‘pi bilmaslar» («Yusuf», 40).
Yusuf alayhissalom hamzindon bo‘lgan ikki yigitga ularning tushlarini ta’bir qilib beradi. Yusuf alayhisslom yigitlardan biriga o‘zini qamashga amr etgan kishiga u zotni eslatishini tayinlaydi. Haligi yigit qamoqdan chiqqach Yusuf alayhissalomning gapini unutadi. Shunday qilib Yusuf alayhissalom yana bir necha yil qamoqda qoladilar. Bu orada Misrning podshohi qayta-qayta alg‘ov-dalg‘ov tushlar ko‘radi. U o‘z a’yonlaridan tushining ta’birini so‘raydi. Shunda zindonda yotgan, ozod bo‘lgach esa podshohga soqiylik qilyotgan haligi yigit Yusuf alayhissalomning gaplarini eslaydi. Haligi yigit podshohdan izn olib Yusuf alayhissalom yoniga boradilar. Yusuf alayhissalom unga tushning ta’birini aytadilar. Tushning ta’birini eshitgan podshoh Yusuf alayhissalomni huzurlariga olib kelishni amr etadi.

Lekin Yusuf alayhissalom podshohga ham, boshqalarga ham o‘zlarining beayb ekanliklarini bildirishni xohlaydilar. Shu sababli qamalishlariga sabab bo‘lgan voqeani qayta tekshirtirishni so‘raydilar. Podshoh u kishining talablarini bajaradilar. Ketma-ket kelgan mashaqqatlardan so‘ng Yusuf alayhissalomning beayb ekanligi isbot etiladi.
Alloh iymonli, taqvodor bandalarini, ayniqsa O’z Payg‘ambarlarini hech qachon xor qilmaydi. Go‘zal amallari uchun chiroyli mukofotlar beradi. Yusuf alayhissalom ham yillar davomida ko‘rgan mashaqqatlari oldida bo‘yin egmay, Allohga mustahkam e’tiqodda bo‘lganlari uchun Alloh u zotni mukofotlaydi.
«Shunday qilib, Yusufga yer yuzida makonat berdik, uni o‘zi xohlagan joyga yerlasha oladigan qildik. O’z rahmatimizni, kimni xohlasak, o‘shanga muyassar eturmiz va go‘zal amal qiluvchilarning ajrini zoe qilmasmiz» («Yusuf», 56).
Alloh tomonidan ne’mat berilgan Yusuf alayhissalom O’z Robbisiga shukr aytib shunday duo qiladilar:
«Ey Robbim, haqiqatda menga mulk berding va menga tushlarning ta’birini o‘rgatding. Ey osmonlaru yerni yaratgan Zot! Sen dunyoyu oxiratda mening valiyimsan. Meni musulmon holimda vafot ettirgin va solihlarga qo‘shgin» («Yusuf», 101).

SHUAYB ALAYHISSALOMNING DUOLARI

«Va Madyanga o‘z birodarlari Shuaybni (yubordik). U: «Ey qavmim, Allohga ibodat qiling. Sizga Undan o‘zga iloh yo‘q. Batahqiq, sizga Robbingizdan hujjat keldi. Bas, o‘lchov va tarozuni to‘liq ado eting, odamlarning narsalaridan kamaytirib qolmang va yer yuzida uning islohidan keyin bug‘zunchilik qilmang. Agar mo‘min bo‘lsangiz, shunday qilmog‘ingiz o‘zingiz uchun yaxshidir» (dedi)» («A’rof», 85).
Madyan xalqining Shuayb alayhissalomga javobi Nuh va Lut alayhissalom qavmlarining javobidan farq qilmasdi. Shuayb alayhissalomning nasihatlarini qabul qilmagan qavm, uni va iymon keltirgan boshqa kishilarni quvg‘in qilamiz deb tahdid solishdi.
«Uning qavmidan bo‘lgan mutkaabbir zodagonlar: «Ey Shuayb, yoki, albatta, seni va sen bilan birga iymon keltirganlarni o‘z qishlog‘imizdan chiqaramiz yoki o‘z millatimizga qaytasizlar»,-dedilar. U: «Garchi yomon ko‘ruvchi bo‘lsak ham-a?!» dedi» («A’rof», 88).

Shuayb alayhissalom esa qavmining itoatsizligi va tahdidlariga qarshi shunday dedilar:
«Agar sizning millatingizga Alloh bizga undan najot bergandan so‘ng qaytsak, batahqiq, Allohga nisbatan yolg‘on to‘qigan bo‘lamiz. Biz uchun unga qaytish mutlaqo mumkin emas, magar Robbimiz — Alloh xohlasagina (mumkin). Robbimiz hamma narsani o‘z ilmi ila qamrab olgandir», dedilar va shunday iltijo qildilar:
«Allohga tavakkal qildik. Ey Robbimiz, biz bilan qavmimizning oramizni haq ila ochgin. Sen ochuvchilarning yaxshisidirsan» («A’rof»,89).
Shuayb alayhissalomning so‘zlari zarracha ta’sir qilmagan mutakabbir zodagonlar:
«...Agar Shuaybga ergashsangiz, u holda, albatta, ziyon ko‘ruvchidirsiz, dedilar» («A’rof»,90).
Keyin Lut va Nuh alayhissalomlar qavmining boshiga tushgan narsalar Madyan xalqiga ham keldi. Shuayb alayhissalomning qabul bo‘lgan va Allohning elchisini tan olmagan qavm halok etildi:
«Bas, ularni shiddatli zilzila oldi va joylarida o‘tirib qoldilar. Shuaybni yolg‘onga chiqarganlar, xuddi u yerda yashamagandek bo‘ldilar. Shuaybni yolg‘onchiga chiqarganlar, o‘shalar ziyon ko‘ruvchilar bo‘ldilar» («A’rof», 91-92).

AYYUB ALAYHISSALOMNING DUOLARI

«Biz Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Ya’qub, Asbot, Iyso, Ayyub, Yunus, Horun va Sulaymonlarga vahiy yubordik» («Niso»,163)
Qur’onning to‘rt surasida nomlari tilgan olingan Ayyub alayhissalomning sabri barchaga ibrat qilib ko‘rsatilgan. Allohning tanlangan bandasi sifatida vahiy yuborilgan Ayyub alayhissalom og‘ir sinovga uchraydilar. Lekin Allohga bo‘lgan mustahkam e’tiqod, ibodatlarda sobitlik va eng muhimi go‘zal sabr bilan bu sinovdan juda go‘zal o‘tganlar. Ayyub alayhissalomning duosi, U zotning go‘zal sabri odamlarga eslatma sifatida Qur’onda maqtab vasf etilgan.
 «Va Ayyubning O’z Robbisiga nido qilib: «Albatta, meni zarar tutdi. Sening O’zing rahmlilarning rahmligisan!» deganini esla. Bas, Biz uning (duosini) istijobat qildik. Unga yetgan zararni ketkazdik. Unga ahlini, ular bilan birga yana shunchani ham berdik. Buni O’z rahmatimiz ila va obidlarga eslatma bo‘lsin, deb qildik» («Anbiyo»,83-84).
«Sod» surasida Ayyub alayhissalom qissasi shunday bayon qilingan:
«Bizning bandamiz Ayyubni esla. O’shanda u Robbiga nido qilib: «Albatta, meni shayton mashaqqat va azob ila tutdi», dedi. «Oyog‘ing ila tepgin! Bu cho‘miladigan va ichiladigan sovuq (suv). Va Biz unga ahlini va yana ular bilan birga misllarichani ham hadya etdik. Bu Bizdan rahmat o‘laroq va aql egalariga eslatma uchun bo‘ldi. Qo‘lingga bir dastani ol-da, u bilan ur. Qasamingni buzma» (dedi). Biz uni sabrli topdik. U qanday ham yaxshi banda. Albatta, u o‘ta qaytguvchidir» («Sod», 41-44).
Albatta, olamlarning Robbisi Alloh bandalarini turli yo‘llar bilan imtihon qiladi. Ayyub alayhissalomni ham O’ziga ma’lum sinov bilan imtihon qilgan. Shunga o‘xshash sinovlar hammaning boshidan o‘tishi mumkin. Shunday holatda qolgan mo‘min Ayyub alayhissalomdan ibrat olib, boshiga tushgan mashaqqatlar bir sinov ekanligi va Alloh hech kimga toqatidan ortiq narsani yuklamasligini eslab sabr qilishi lozim.

MUSO ALAYHISSALOMNING DUOLARI

Bani Isroil qavmiga Payg‘ambar qilib yuborilgan Muso alayhissalom, Fir’avnning zulmidan najot topish uchun onasiga kelgan vahiyga ko‘ra go‘dakligidayoq daryoga tashlangan edi. Uni ushlab olgan Fir’avn oilasi o‘zlariga farzand qilib asrab olishdi.
«Va Musoning onasiga: «Uni emizaver. Bas, (unga yomonlik yetishidan) qo‘rqqan chog‘ingda uni daryoga tashla, qo‘rqma, xafa bo‘lma, Biz, albatta, uni senga qaytarguvchimiz va Payg‘ambarlardan qilguvchimiz», deb vahiy qildik. Bas, Fir’avnning oilasi uni o‘zlariga dushman va g‘am-g‘ussa bo‘lishi uchun tutib oldilar. Albatta, Fir’avni, Homon va ikkovlarining askarlari xatokorlardan bo‘lgan edilar» («Qosos», 7-8).
Bolasini oqizib yuborgan onaning ko‘ngli huvillab qoladi. Ammo Alloh unga mustahkam iroda berib, bu sir oshkor bo‘lmasligini iroda qiladi. Ona chaqaloqning opasiga uning izidan borishni tayinlaydi. Opasi chaqaloq solingan sandiqni Fir’avn bog‘iga oqib kirganini, ular bolani sandiqdan olishganini ko‘radi. Bolani ko‘rgan Fir’avnning oilasi uni yaxshi ko‘rib qoladi. Ular bolani emizadigan ayol qidiradilar. Ammo Allohning irodasi bilan bola hech kimni emmaydi. Buni bilgan Musoning opasi ularga chaqaloqni emiza oladigan odam topib kelishini aytadi.

«Bas, Biz uni onasiga ko‘zi quvonchga to‘lishi, xafa bo‘lmasligi va, albatta, Allohning va’dasi haq ekanini bilishi uchun qaytardik. Lekin ko‘plari buni bilmaslar» («Qosos», 13).
Muso alayhissalom Fir’avn saroyida voyaga yetdi. Boshqa Payg‘ambarlar kabi Alloh unga ham ilm va hikmat berdi.
Qur’onda Muso alayhissalomning Allohga yuzlanib duo qilishiga sabab bo‘lgan voqea shunday bayon qilingan:
«Va u shaharga uning aholisi g‘aflatdalik paytda kirdi. Unda urishayotgan ikki kishini ko‘rdi. Bunisi o‘z guruhidan, unisi esa, dushmanlaridan edi. Bas, o‘z guruhidan bo‘lgan dushman bo‘lganga qarshi unday yordam so‘radi. Shunda Muso uni bir musht tushirib o‘ldirib qo‘ydi. U: «Bu shaytonning ishidir. Albatta, u ochiq-oydin dushman va yo‘ldan ozdirguvchidir», dedi» («Qosos», 15).
Bu voqeadan so‘ng Muso alayhissalom Allohdan mag‘firat tiladi va jinoyatchilarga yordam ko‘rsatmaslikka va’da berdi.
«U:«Ey Robbim, albatta, men o‘zimga zulm qildim. Bas, meni mag‘firat qil», dedi. Shunda U Zot uni mag‘firat qildi. Albatta, Uning O’zi mag‘firat qilguvchi, mehribondir. U: «Ey Robbim, menga bergan ne’matingning haqqi-hurmati hargiz jinoyatchilarga yordamchi bo‘lmasman», dedi» («Qosos», 16).

Ertasi kuni bir kun oldin Fir’avn qavmidan bo‘lgan kishi bilan urushayotgan kechagi kishini ko‘rib qoladilar. Bugun u boshqa odam bilan urushayotganining guvohi bo‘ladilar. Kechagi kishi yana Muso alayhissalomni yordamga chaqiradi. Ammo kechagi ishidan qattiq nadomatlangan va boshqa bunday qilmaslik uchun Allohga va’da bergan Muso alayhissalom unga:
«Albatta, sen ochiq-oydin gumrohsan, dedi» («Qosos», 18).
Bu orada fir’avn va uning a’yonlari Muso alayhissalomni o‘ldirish uchun til biriktirayotgan edi. Bundan xabari bo‘lgan bir mo‘min odam Muso alayhissalomni ogohlantirib qo‘yadi. Buni eshitgan Muso alayhissalom shunday duo qiladilar:
«Ey Robbim, menga zolim qavmlardan najot bergin» («Qosos, 21»).
Alloh Muso alayhissalomning duosini qabul qildi. O’z marhamati bilan Muso alayhissalomning yo‘lini Madyan tomonga burib qo‘ydi. Muso alayhissalom notanish taraflarga ketar ekan, Allohdan umid qilib:
«Shoyadki, Robbim meni to‘g‘ri yo‘lga hidoyat qilsa», («Qosos»,22) deb iltijo qildilar.