Muhammad Zohid Qo'tqu. Mo'minning sifatlari

[AbdulAziz]

MUHAMMAD ZOHID QO’TQU
IBN IBROHIM AL-BURSAVIY           
   
MO’MINNING
SIFATLARI

Nashrga tayyorlovchilar:
NODIRXON HASAN,
ABDULAZIZ MUBORAK

Mas’ul muharrir:
Sayfiddin  SAYFULLOH

Toshkent - 2004

MUNDARIJA

So‘z boshi
Mo‘min hammaning ishonchli kishisi
Mol va jon omonati
Oz yeyish
Mo‘min mo‘minning ko‘zgusi
Mo‘minlarning hamjihatligi
O’lim vaqtida mo‘minning holati
Mo‘min barcha bilan ulfatdir
Rashk – mo‘minning sifati
Mo‘min aldangandek ko‘rinar
Mo‘min hamisha yaxshilik ustida
Mo‘min tanadagi bosh kabidir
Mo‘minning og‘irligi birovga tushmaydi
Mo‘min xalq orasida Haq bilan birgadir
Komil mo‘min ba’zi farishtalardan afzal
Mo‘min nasihatga quloq tutadi
Eng zaif mo‘min ham kofirdan afzal
Omi mo‘min ham aqli salim egasidir
Mo‘min sodda va muloyimdir
Mo‘minning tavbasi ko‘p
Mo‘minning har qanday holi foydadir
Mo‘min shiddatli va hiddatli emas
Mo‘min vazifasini bekamu ko‘st bajaradi
Kuchli mo‘min zaif mo‘mindan yaxshiroq
Mo‘min o‘tmish va kelajakdan qo‘rquvdadir
Mo‘minda yolg‘on va xiyonat bo‘lmaydi
Mo‘minning mo‘minga bag‘ri keng
Mo‘min qachon farishtalardan afzal bo‘ladi?
Mo‘min dunyoda g‘aribday
Mo‘min Allohning suyuklisi
Mo‘min do‘stini o‘zidan afzal ko‘radi
Mo‘min oilaparvardir
Mo‘min Allohning nuri bilan qaraydi
Mo‘min va jamiyat
Mo‘min mo‘minlarga ozorsiz
Mo‘minning iltijosi maqbuldir
Mo‘min mo‘minning birodari
Mo‘minlarga yordam bergan kishi
Mo‘min mo‘mindan ibrat oladi
Mo‘min murosago‘ydir
Afzallik Allohdan qo‘rqishda

[AbdulAziz]

MUQADDIMA

   Bugungi kunda Imom Buxoriy, Imom Termiziy va boshqa muhaddislar tartib bergan hadis kitoblari tarjima qilinib, xalqimiz qo‘liga yetib bordi va ularni ma’naviy bahramand etmoqda. 

Ma’lumki, hadisi shariflar kishilarni dunyoda va oxirat hayotida baxtli-saodatli bo‘lishlari uchun yo‘l ko‘rsatuvchi chiroq hukmidadir.

O’tmish tariximizga nazar tashlasak, Qur’on oyatlari va hadisi shariflar ma’naviy hayotimizning barcha qatlamlariga – madaniyat, san’at va adabiyotga chuqur ta’sir ko‘rsatganligini ko‘ramiz. Zero, Ahmad Yugnakiy, Yusuf Xos Hojib, Mahmud Koshg‘ariy kabi qadimgi davr adabiyoti vakillari ham, Ahmad Yassaviy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Boborahim Mashrab, Ogahiy, Furqat singari tasavvuf va mumtoz adabiyot namoyandalari ham o‘z ijodlarida hadisi shariflarning talqini, izoh va sharhlariga keng o‘rin ajratganlar.

Demak, ma’naviyatimiz sarchashmalaridan xabardor bo‘lish ma’nosida ham hadisi shariflarni o‘qib-o‘rganmoq, unda darj etilgan mavzu va masalalarni anglab, idrok aylamoq hamda ularni hayotga tadbiq etmoq bir ehtiyojdir.

Xuddi shuning uchun ham hadisi shariflarni turli shakllarda bayon qilish, xususan qirqta hadisni sharhlash va she’riy yo‘l bilan xalqqa yetkazish Sharqda an’ana bo‘lib kelgan. Hazrati Abdurahmon Jomiy va hazrati Alisher Navoiylar ham bu an’anaga sodiq qolganlar.

Imom A’zam mazhabining zukko bilimdoni, naqshbandiya tariqatining murshidi komili, shayx Muhammad Zohid Qo‘tqu hazratlari ham bu yo‘ldan borib, mo‘min-musulmonning dinu diyonati, axloq-atvori, halol-pokizaligi bilan bog‘liq qirqta hadisni sharhlab, “Mo‘minning sifatlari” nomi ostida kitob chop ettirganlar.

Bu asar mo‘min-musulmonlarni halollikka, poklikka da’vat etishi bilan alohida e’tiborga molik. Unda har bir iymon sohibining ega bo‘lmog‘i lozim bo‘lgan sifatlar, xislat va fazilatlar xususida atroflicha fikr-qarashlar bayon etilgan.

Bugungi kun ehtiyojidan kelib chiqib nashrga tayyorlangan bu kitob xalqimiz va vatanimiz farovonligi yo‘lida qo‘shilgan bir ulush deyish mumkin. Uni o‘qib, baholash esa o‘quvchilar hukmiga havola.

[AbdulAziz]

-1-
MO’MIN HAMMANING ISHONCHLI KISHISI

"Mo‘min barcha insonlarning ishonchli kishisidir. Tilidan va qo‘lidan musulmonlarga zarari yetmaydigan kishi haqiqiy musulmondir. Yomonliklarni tark etgan kishi asl muhojirdir. Nafsim qudrati qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, qo‘shnisiga zulm qiladigan kishi jannatga kirmaydi". (“Ramuz al-ahodis” hadislar kitobi, 230\3.)

Hadisning bosh qismida mo‘minning ishonchli kishi ekanligi, undan boshqalarga ham moddiy, ham ma’naviy zarar etishi gunoh ekanligi uqdirilmoqda. Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qilgan yuqoridagi hadisga binoan  o‘zimizni taftish qilsak, iymonimizning darajasi ma’lum bo‘ladi.

Hadisning ikkinchi qismida aytilishicha, muhojir faqat vatanini tashlab, dushmandan qochgan odam emas, balki yomonliklarini tark etgan kishidir. Chunki insonning yashash joyi o‘zgargani bilan axloqi, tabiati o‘zgarmaydi. Shuning uchun bir joyda yashab turib, yomon xulqlarni tark etishlik muhojirlik bilan tenglashtirilmoqda.

Hadisning so‘nggi qismida esa Payg‘ambarimiz qasam ichib: “Nafsim qudrati qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, qo‘shnisiga zulm qiladigan kishi jannatga kirmaydi” deb ta’kidlayotirlar. Demak, jannatga noil bo‘lmoq shartlaridan biri qo‘shniga biror jihatdan zarar yetkazmaslikdir. Zarar etkazadigan kishi esa  jannatga – Allohning buyuk ehsoniga musharraf bo‘lmaydi. Alloh barchamizni bunday baxtsizlikdan asrasin.

[AbdulAziz]

-2-
MOL VA JON OMONATI

Rasululloh sallallohu alayhi vasallam marhamat qiladilarki, “Insonlar mollari va jonlarini ishonib topshiradigan kishi haqiqiy mo‘mindir. Muhojir xato va gunohlardan yiroq bo‘lgan kishidir”. (“Jomi as-sag‘ir” hadislar to‘plami, 2\157, hazrati Fazola ibn Ubayd al-Ansoriy raziyallohu anhu rivoyat qilganlar.)

Mo‘min kishida shunday sifat bo‘lishi kerakki, insonlar unga mollari-yu jonlarini bemalol ishonib topshirsinlar. Zero, Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamni "Muhammad al-amin" ¬- "Ishonchli, omonatga xiyonat qilmaydigan Muhammad" deb atashgan. Demak, bizlarni ham atrofdagilar ishonchli kishi deb bilishlari kerak ekan.

[AbdulAziz]

-3-
OZ YEYISH

"Mo‘min kishi bir ichagi to‘lguncha ovqat yeydi, kofir yetti ichagi to‘lguncha yeydi". (“Ramuz al-ahodis” 4\230, Hazrati Ibn Umar va Anas ibn Molik raziyallohu anhumo rivoyat qilganlar.)

Bu hadisi sharif hasan hadis bo‘lib, uning yuzaga kelishiga ko‘p ovqat yeyishi bilan shuhrat qozongan bir kishi sabab bo‘lgan deb rivoyat qiladilar. U vaqti kelib musulmon bo‘lgach, oz yemak bilan kifoyalanadigan bo‘lgan ekan.

Mo‘min kishining sifatlaridan yana biri uning qanoatkorligi va oz yemak bilan to‘yishidir. Chunki u ovqat yeyishni “Bismilloh” bilan ¬– Alloh taoloning ismini aytish bilan boshlaydi. Iymon sohiblari me’dalarini to‘ldirmaydilar, ko‘p yeyishga hirs ham qo‘ymaydilar. Faqatgina toat-ibodatlarini bajarishga quvvat oladigan darajada ovqatlanadilar, xolos. Turfa xil yemishlar va sharbatlarga iltifot etmaydilar. Zotan, mo‘min kishiga yarashadigan ish ham shudir. Kofir esa, hirsining shiddatidan yeb to‘ymaydi, to‘ysa-da qo‘ymaydi. Chunki u nafsiga asir.

Hadisdagi yetti raqami ko‘plikni bildiradi. Mo‘min kishi ehtiyoj yuzasidan, toat-ibodatga quvvat bo‘lishi uchun yeb-ichadi. Munkir esa shahvatining asiri bo‘lib yeydi-yu to‘ymaydi. Mo‘min kishi yemakka hirsi yo‘qligidan va tanavvulni ‘’Bismilloh’’ bilan boshlaganidan, taom barokatli bo‘ladi, unga baraka kiradi va u oz luqma bilan qanoatlanadi. Hadisdagi yetti raqami orqali tama’korlik, tab’i bad, hasad, semirish, ovqatdan lazzatlanish, nafs, ko‘z, og‘iz hirslari va shahvat kabi hayvoniy sifatlar nazarda tutilganligi ehtimoldir.

Islomdan boshqa e’tiqod yoki tuzumlarda ham ko‘p ovqat yeyishlik qoralanadi. Chunki ko‘p ovqat yeyishlik insonga xos fazilat emas, balki hayvonga xos xususiyatdir. Sayyidimiz bo‘lmish hazrati Muhammad Mustafo sallallohu alayhi vasallam oz ovqat bilan qanoatlanish borasida bunday o‘git berganlar: "Me’daning uchdan birini ovqat, uchdan birini suv, qolgan uchdan birini nafas olish uchun bo‘sh qoldir".

Mo‘minlardan ba’zan ko‘p yeydiganlar topilgani kabi, kofirlar orasida ham oz yeyishga harakat qiladiganlar uchrab turadi. Ammo kufr ahli hech vaqt e’tiqod uchun kam yemaydilar, ularning bu ishlari kasallik tufayli yo semirib ketishdan saqlanish, go‘zalliklarini saqlash yoki shunchaki bashariy miqyosdagi madaniy o‘lchovlarga rioya qilish uchundir. Qalbida iymoning halovatini topaman, degan kishi esa har bir masalada andozani kitob va sunnatdan olib, Allohning rizosi uchun amal qiladi. Alloh hammamizga hazrati Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ko‘rsatgan yo‘ldan yurishni nasib etsin. Omin.

[AbdulAziz]

-4-
MO’MIN MO’MINNING KO’ZGUSI

 â€œMo‘min mo‘minning ko‘zgusidir”. ( “Ramuz al-ahodis” 230\7; Buxoriy, Adab-ul mufrad, 1\252, 253\238)

   Inson o‘z aybini, noqisligini oynada qanday ko‘rsa, mo‘min mo‘min birodari uchun ham shunday. Oynaga qaramasdan kishi yuzidagi aybini ko‘rolmaganidek, mo‘minlar ham o‘zaro munosabatlar qurmasalar, bir-birlaridan xabardor bo‘lolmaydilar. Islomiyat jamiyat hayoti bilan barhayot, shuning uchun “din nasihatdir” hukmi barqarordir.

Mo‘min ishi g‘oyat sof va jozibali bir ko‘zgu kabi bo‘lishi kerakki, shoyad unga qaragan boshqa mo‘minlar o‘z aybu qusurlarini ko‘rib, o‘zlarini tuzatsinlar. Bu ham mo‘min kishining kamolotiga bog‘liqdir. Ma’nan barkamol bo‘lmagan johil, xulqi buzuq kimsalar bunday sof ko‘zgu bo‘lolmaydilar. Mo‘minar ulardan ham saboq olib, kamolot kasb etishlari lozim. Luqmoni Hakimdan: “Adabni qaerdan o‘rganding?” deb so‘raganlarida: “Adabsizdan” deb javob bergan ekan.

Bayt:       
Bu olam bir ko‘zgudir, har narsa Haq-la qoim,
Muhammad ko‘zgusidin Alloh ko‘rinur doim.

Mir’oti Muhammad - nuri Muhammad alayhissalom demakdir. Demak, ul zotning izdoshlari Payg‘ambarimizning xulqlari bilan axloqlanishi kerak. Axloqi Muhammadiyga erishmagan qabih tabiatli, hirsga berilgan, hasadgo‘y, jahldor, mutakabbir, xudbin, dunyoparast kimsalarning Rasulullohning noiblari bo‘lishga hech qanday haqlari yo‘q. Bu muborak maqomni nohaq suiiste’mol qilganlar o‘zlarini uning xalifasi deb e’lon qilib, o‘zlarini ham, boshqalarni ham aldaydilar. Mavlo taolo jumlamizning mu’inimiz – ne’mat ato etuvchi madadkorimiz bo‘lsin va bunday soxta hollardan o‘z panohida asrasin.

 â€œMo‘min mo‘minning ko‘zgusidir. Va mo‘min mo‘minni orqasidan ham himoya qiladigan va uni qo‘llab quvvatlaydigan birodaridir” . (“Ramuz al-ahodis” 230\8, roviy hazrati Abu Hurayra raziyallohu anhu.)

Sen birodaring uchun bir oyna ekaningni unutma! U ham sen uchun oynadir. Sen o‘zingni unda ko‘rasan. Birodarining siymosida ko‘rgan narsasi (yaxshilik va yomonlik) mo‘minga kifoyadir. Birodaringda xayr-yaxshilik ko‘rsang, u xayr senikidir. Agar yaxshilikdan boshqa bir narsa ko‘rsang, u ham senikidir.

Mo‘min mo‘minning birodari ekanligi muborak Qur’oni karim oyati bilan sobit bo‘lgan. Islomiy birodarlik tug‘ishgan aka-uka bo‘lishdan ham qiymatliroqdir. Zinhor birodaring sha’niga yomon so‘z aytma. Xato-yu kamchiliklari tufayli unga qora chaplama. O’z aka-ukangni qanday himoya qilsang, dindosh birodaring sha’nini ham shunday asra, hurmat qil. Doim qo‘lidan tut. Yordamga muhtoj bo‘lganida holini senga arz qilishini kutib turmasdan yordam ber. Yo‘qsa katta xato qilgan bo‘lasan.

Mo‘min kishi birodariga qaerda duch kelsa, uning holini so‘raydi. Kezi kelganda, uning yaqinlarini himoya qiladi. Shu zaylda birodarining dunyosini himoya qilar ekan, ma’naviyatini ham muhofaza qiladi. Uning yomon joylarga borishiga yo‘l qo‘ymaydi, gunoh ishlar qilishiga aslo rozi bo‘lmaydi. Uni hech vaqt o‘z holiga tashlab qo‘ymaydi. Doim uning saodati va omonligi uchun jon kuydiradi. U yo‘qligida uning bola-chaqasini himoya qiladi, ta’minlaydi.

Ana shu yuksak fazilatlarga ega bo‘lgan kishigina haqiqiy va komil mo‘min bo‘la oladi. Ushbu xususlar orqali mo‘min kishining iymoni nechog‘li mustahkam ekani bilinadi. Har birimiz mazkur sifatlar bilan sifatlansak, komil mo‘min darajasiga yetgan bo‘lamiz.

[AbdulAziz]

-5-
MO’MINLARNING  HAMJIHATLIGI

"Mo‘minlar bir-biriga yopishgan imorat kabidir"  . (Ramuz al-ahodis 230\10; Buxoriy, “Kitobi salot”, (88) 1\123; Adab (36).

Qara, hazrati Abu Muso raziyallohu anhu rivoyat qilgan bu hadisda bino devorlari bir-biriga mustahkam yopishgani kabi, mo‘minlar ham bir-birlariga mahkam bog‘lanmoqlari lozim ekanligi uqdirilmoqda. Binoni tashkil etgan unsurlar orasida tosh, temir kabi narsalar bo‘lganidek, qum va shisha kabi nozik narsalar ham mavjud. Lekin barchasi birgalikda binoni mahkam tutib turibdi. Insonlar, ana shu bino kabi jipslashgan, bir-birini suyagan bo‘lishlari kerak. Kuchlilari doim zaiflarni suyab turmog‘i, ular bilan yelkadosh, hamnafas bo‘lmog‘i lozim. Chunki mustahkam bo‘lmagan binoning yiqilishi muqarrar, bundan Allohning o‘zi asrasin.

Ushbu hadis mo‘minlarni jamoa bo‘lib yashashga, o‘zaro hamjihatlikda umr kechirishga tashviq etmoqda. Zero, inson yolg‘iz hayot kechirishi imkonsiz. Masalan, bir burda nonni tayyorlash, pishirish uchun naqadar ko‘p asbob-uskuna va mehnatga ehtiyoj sezilishi barchaga ayon. Demak, insonlar zarar emas, foyda keltiruvchi, xom emas, pishgan bo‘lishi, noqis emas, komil bo‘lishi lozimdirki, Islom jamiyati kundan-kunga rivojlansin va yuksalsin. Aksincha, har kim o‘zi bilan o‘zi ovora bo‘lib, zaifu miskinlarga nisbatan mehr-muhabbat bo‘lmasa, Haq taolo undan aslo rozi bo‘lmaydi. Ana shu vaqtda qiyomat qo‘padi, faryodu fig‘onlar boshlanadi. Isyonlar, norozilik chiqishlari, qo‘zg‘olonlar va boshqa falokatlar ro‘y berishining sababchilari musulmonlikni da’vo qiluvchi, aslida Islomdan bexabar bo‘lgan sho‘rlik guruhlardirki, ular ahli Islomning boshiga balo bo‘lurlar. Musulmonlarning tanazzuliga eng katta sabab - musulmonlarning haqiqiy musulmon bo‘lmay, ilm va davlatlariga mag‘rurlanib, faqirlaru zaiflarning haqlariga rioya qilmasdan, ularga islomiy va insoniy muomalada bo‘lmasliklaridir. Shu boisdan ham ular oxirat saodatlaridan mahrum bo‘lgaylar. Agar ular molu dunyolariga bu qadar hirs qo‘ymasdan, boy-kambag‘alligiga e’tibor bermay, hammalari qo‘lni qo‘lga berib, birlashsalar edi, bugun musulmonlarning qo‘lini bukishga hech kim botinolmas edi. Parvardigor hammamizni haqiqiy musulmonlardan qilsin, omin!

[AbdulAziz]

-6-
O’LIM VAQTIDA MO‘MINNING HOLATI

"O’lim oldidan mo‘minning peshonasi terlaydi". (“Jomi as-sag‘ir” 6\9145; Termiziy, “Kitobi janoiz” (10) 3\301\982.)

Abdulloh ibn Buraydo otalaridan rivoyat qilgan bu hadisi sharifda aytilishicha, mo‘min kishining o‘lar vaqtida peshonasi terlasa, bu iymonining nishonasidir. Zero, qilgan gunoh va xatolari bo‘la turib, unga jannatning xushxabari kelsa, uyalganidan xijolat tortib, peshonasi terlaydi. Bu uning komil e’tiqod sohibi ekaniga dalolatdir. O’sha onda ko‘zlarining yoshlanishi va peshonasining terlashi unga xushxabar va rahmat belgisidir. Aksincha, cho‘kayotgan odamga o‘xshab bo‘g‘ilishi durust emas, deydilar.

[AbdulAziz]

- 7 -
MO’MIN BARCHA BILAN ULFATDIR

“Mo‘min kishi do‘st bo‘ladi va do‘st tutiladi. Do‘stlasha olmaydigan va do‘st tutilmaydigan kishida xayr-yaxshilik yo‘qdir. Insonlarning xayrlisi insonlarga foydasi tegadiganidir” . (“Ramuz al-ahodis” 230\9.)

Mo‘min kishi do‘st bo‘ladi va do‘st tutiladi. Yomon odam do‘st bo‘lmaydi va do‘st ham tutilmaydi. Odamlarning yaxshisi odamlarga foydasi ko‘proq tegadiganidir.

Hazrati Sahl ibn Ra’d raziyallohu anhu rivoyat qilgan mazkur hadisi sharifda, mo‘min kishi hamma bilan suhbatdosh bo‘lishi, har toifaning vakillari bilan yaxshi muomala qilishi, boshqalarning ham u bilan do‘stlik qilishiga imkon yaratishi zarurligi uqtiriladi. Chunki mo‘min tabiatan kirishimli va go‘zal axloq egasi bo‘lib, halimdir, yaxshilar bilan ulfatdir. Iymoni tufayli boshqalar ham u bilan yaqin-ulfat bo‘ladi. Mashaqqatlarga, jafolarga sabr etadi, darrov qarshilik qilmaydi, avf etadi, kechiradi. Shuning uchun u bilan chiqishish juda osondir. Iymonining zaifligi, axloqining yomonligi, tabiatining ham og‘irligi tufayli chiqishish-kelishish imkoni bo‘lmagan, o‘zi ham boshqalar bilan chiqisha olmaydigan insonlarda xayr, yaxshilik yo‘q, deb aytilgan. Chunki musulmonlik do‘stlik-yaqinlik dinidir. Ehson hasadsiz bo‘lmaydi. Har ne’mat egasining hasadchilari bo‘lganidek, jamiyatda o‘ziga ozor bergan kishilarga chiday olmaydigan janjalkash, shovqin-suronni xush ko‘radigan kishilar ham borki, ularda yaxshilik yo‘qdir; insonga xos kamolotga erishmoq uchun ma’naviyatni qattiq tutib, janobi payg‘ambarimiz sallallohi alayhi vasallamning yo‘lidan yurmoq lozim.

Bu yo‘lda hasadgo‘ylar ham, dushmanlar ham tez orada do‘stlashib qoladi, mashaqqatli onlari g‘oyat latif huzur-halovatga aylanib, insonlarning dunyosi ham, oxirati ham jannat bo‘ladi.

[AbdulAziz]

-8-
RASHK - MO’MINNING SIFATI

“Mo‘min kishi g‘ayratli-rashkli bo‘ladi. Alloh taolo esa eng g‘ayratli-rashklidir”. (“Ramuz al-ahodis” 230-12, rivoyat hiluvchi hazrati Abu Hurayra, Jobir ibn Abdulloh, Sahl ibn Sa’d, Ibn Mas’ud raziyallohu anhumo.)

Mo‘min kishi, insonlarning eng sharaflisi va eng a’losidir. Himmat va g‘ayrati, hamiyat va rashki ham shu nisbatda kuchlidir.

Mo‘min kishi g‘ayrat mahalida g‘ayratlidir. G’ayrati Haqning g‘ayrat sifatiga muvofiqligi tufayli mo‘minning bu sifati Allohga va uning rahmatiga yaqinlashtirur. Bu yaqinlikka ilm (varosat) maqomi deyiladi. Bu g‘ayratga erishgan ulug‘lar orasida mazkur maqom bilan bog‘liq ko‘plab voqealar sodir bo‘lgan. Shu sababdan, erkaklarning ayollariga va mahramlariga bo‘lgan rashki, Islom qoidalariga muvofiqdir.

Islomning har bir amri, behisob hikmatlarga asoslangan. Ushbu hikmatlarni bilmasligimiz sababli, dinimizning ko‘pgina amrlariga rioya qila olmayapmiz. Holbuki, ularning har biri, bizning foydamiz uchundir. Ko‘rmaysizmi, boshqalarning dalalariga ekin ekkanlar bilan mol egalari orasida qanday katta janjallar, to‘polonlar bo‘ladi, mahkama-qamoqqacha boradilar, bir qancha jinoyatlarga ham sabab bo‘ladilar. Iffat, albatta, bu bilan qiyoslanmaydi. Zino sodir etilganda ulug‘lardan biri qattiq darg‘azab bo‘lib, zinokorlarning darhol jazolanishini talab qilgan ekan. Bu g‘ayratning darajasini ko‘rsatadi. Zero, g‘ayrat din va iymondandir.

Hazrati Umar-ul Foruq raziyallohu anhu davrlarida Iskandariya qamal qilinganida, hech g‘alaba muyassar bo‘lmadi, natijada ahvolni hazrati Umarga arz qilishadi, ul hazrat tekshirib, taftish qilib, lashkarning misvok ishlatmayotganligini aniqlaydilar va darhol tuyalarga misvok yuklatib, ularga yuboradilar. Askarlar misvok ishlatgach, darhol hujumga o‘tishadi, misrliklar ham qarshilik ko‘rsatmay taslim bo‘lishadi. Sunnati saniyyani tark etish g‘alabani kechiktirgan bo‘lsa, sunnati saniyyaga mahkam amal qilish natijasida Islom lashkari tezda zafar qozongan. Janobi Haq butun ummati Muhammadni ilohiy amrlarga qat’iy amal qiladigan va Rasululloh sallallohu alayhi vasallam sunnatlarini mahkam tutadigan bandalaridan qilsin!

[AbdulAziz]

-9-
MO’MIN ALDANGANDEK KO’RINAR

“Mo‘min kishi sodda-aldanuvchan, karamli-marhamatli bo‘ladi. Fojir kishi esa hiylakor, past, xasis va nokas bo‘ladi”. (“Ramuz al-ahodis” 230-13, Hazrati Abu Hurayra raziyallohu anhu qilganlar.)

Mo‘min kishi aldanuvchi, go‘zal xulqli-karamli, ezgulik va ehson sohibidir. Fojir esa hiylakor, pastkash, xasisdir. Mo‘min kishining yana bir sifati aldanuvchan ekanligi va aldanganini bilsa ham, bilmagandek ko‘rinmog‘idir. Mo‘min kishi farosatsiz emas,  aslida u aldanmaydi, lekin zohiran shunday ko‘rinadi. Atrofdagilar doim uni aldashadi. U ham barchaga aldanadi. Chunki, yomonlikni bilmaydi, makkor va ayyor emas. Chunki pokiza, sog‘lom qalbi, iymoni uni bunday qabohatga qo‘l urishga yo‘l qo‘ymaydi.

Ammo hiyla va fasod qiluvchilarga, ularning nayranglariga qarshi munosib javob berish joiz bo‘lsa-da, hazrati Umar raziyallohu anhu kabi bo‘lmoq, uning hiylasini anglamagandek ko‘rinmoq yanada afzaldir. Hazrati Umar roziyallohu anhu ba’zi musulmon ko‘rinib, hiyla qilganlarga, makrlarini bilgan holda, bildirmasligi tufayli aldanar, qilayotgan hiylalari uchun ularni uyaltirmas edilar. Ularning haqlariga duo qilib, solih inson bo‘lishlarini Haq taolodan tilamoq eng to‘g‘ri ishdir.

Iymoniy birodarlikning xususiyatidan yana biri shuki, mo‘min kishi qarshisidagi insonlarning hollariga, dunyoqarashlariga sifatlariga qarab muomala qiladi. Masalan, bir dehqonga, hunarmandga, ishchiga, ma’murga yoki ayollarga ularning holatlariga qarab muomala qilmoq, hammaning iste’dod va qobiliyatlariga qarab so‘zlashmoq ham ahli kamolning holu harakatlaridandir. Jumladan, bir johilga, bir dehqonga ilmu mantiqdan, me’morchilikdan, kimyo va boshqa fanlardan so‘z ochmoq o‘rinsiz bo‘lgani kabi, ilmi bayon, fasohat va balog‘atdan ham gapirmoq nodonlikdir. Demak, har bir insonning holiga qarab muloqotda bo‘lmoq, bo‘yog‘iga qarab bo‘yoq, suviga qarab suv bermoq eng go‘zal amaldir.

Mo‘min kishi ayni vaqtda karimdir-karamlidir. Ya’ni axloqi juda go‘zaldir. Ezgulik va ehson sohibidir. Go‘zal xulqlarga ega bo‘lgan kishiga karim-karamli deyiladi. Fojir (gunohkor) esa aksincha fosiqdir. Ya’ni u yer yuzida fasod ishlar bilan mashg‘uldir. Mo‘min kishi esa fasoddan og‘iz ochishni ham istamaydi. Chunki iymoni bunga yo‘l qo‘ymaydi. Fojir esa xiyonatkor, yomon ishlar bilan shug‘ullanishni o‘ziga kasb qilib olgan. Zero, komil aqli bo‘lmasa ham o‘zini aqlli sanaydi.

Hadisdagi "hab" kalimasi hiylakor va insonlar orasida fitna-fasod chiqarib, yomonlik qiladigan kishiga nisbatan ishlatiladi. Ba’zi lug‘at ahlining fikricha, aqlu zakovatini faqat dunyo ishlariga sarflagan kishi oxirat ishlaridan g‘ofil kishidir. Alloh hammamizni bunday hiylakorlarning yomonliklaridan saqlasin, hech kimga ozori tegmaydigan haqiqiy mo‘min bandalaridan aylasin, omin.

[AbdulAziz]

-10-
MO’MIN HAMISHA YAXSHILIK USTIDADIR

“Mo‘min kishi har qanday holatda yaxshilik ustidadir, hatto o‘lim ko‘z oldida turgan so‘nggi nafasida ham. Va u har qanday holatda Allohga hamd aytguvchidir”. (“Ramuz al-ahodis” 230\14, Roviy hazrati Ibn Abbos raziyallohu anhumo.)

Mo‘min kishi so‘nggi nafasiga qadar hamisha yaxshilikka intiladi. U har qanday holatda Allohga hamd aytadi.

Mo‘min va muvahhid, komil bir mo‘min doim xayr-yaxshilik payida bo‘ladi. Chunki mo‘min kishi yaxshilikni sevadi, doim xayrli ishlar qiladi, yomonlikni qat’iyan yoqtirmaydi. Ishlarida ham, niyatlarida ham doim yaxshilikni murod qiladi. O’ziga ham, boshqalarga ham faqat yaxshilik sog‘inadi. So‘nggi nafasida ham, jonini Mavloga taslim etishda ham, Alloh taologa hamd aytib omonatini topshiradi.

Umr bo‘yi solih amallar qilishining mukofoti o‘laroq, Haq taolo ham unga, so‘nggi nafasida hamd aytishni nasib etgay. Chunki o‘lim mo‘min kishiga bir hadyadir, ne’matdir. Mo‘min kishining zindoni bo‘lmish bu o‘tkinchi dunyodan ayrilib, abadiy saodat makoni bo‘lmish Jannatga erishuvi va Rabbiga zavqu shavq, hayajon birla ro‘baro‘ kelishi uchun hech bir vaqt tilidan hamdu sanoni qo‘ymaydi. Natijada Haqning jalolu jamoliga muvaffaq bo‘ladi.

Ulug‘lardan bir zot o‘lim oldidan: "Marhabo, ey do‘stim, menga g‘animat (fursat) bo‘lib kelding, kelishingdan nadomat qilganlar, abadiy najot topmaslar" degan va hamd aytib Haqqa qovushgan.

[AbdulAziz]

-11-
MO’’MIN TANADAGI BOSH KABIDIR

“Iymon ahlidan bo‘lgan mo‘min kishi xuddi jasaddagi bosh kabidir. Boshdagi og‘riqni jasad bilgani kabi, butun ahli iymonning dardini ham mo‘min kishi bilib turadi”. (Ramuz al-ahodis 231\1, hazrati Sahl ibn Sa’d raziyallohu anhu rivoyat etganlar.)

Ahli iymondan bo‘lgan komil bir mo‘min kishi xuddi vujuddagi bosh kabidir. Jasad boshdagi og‘riq uchun aziyat chekkanidek, mo‘min kishi ham mo‘min birodarlari uchun aziyat chekadi.

Insonning boshida ko‘z, quloq, og‘iz, burun kabi qimmatli a’zolar joylashgan. Lekin insoniylik mohiyati ko‘z yoki quloq bilan emas, balki aqlu zakovat, ma’naviyat va xofiza bilan yuzaga chiqadi. Bu esa miyadan o‘rin olgan bir javhar bo‘lib, Allohning insonga taqdim etgan buyuk ne’matidir. Insoniyat hanuz buning haqiqatiga yetolgani yo‘q.

Miyadagi kichkinagina bir illat tufayli inson telbaga aylanadi, hayvonlar qilmagan ishlarni qiladi. Bunday telbalarning borar joylari jinnixonadir.

Ey inson! Yaxshilab o‘yla! Seni yo‘qdan bor qilgan Xoliqi zuljalol hamma narsani g‘oyat go‘zal intizom bilan yaratgan. Buning qadru qiymatini angla! Alloh taoloning kuch-qudratini tani va belgilab bergan hududlaridan chetga chiqmaslikka harakat qil!

Ahli iymondan bo‘lgan mo‘min, boshqa bir mo‘min birodari uchun qayg‘uradi, uning g‘amiga sherik bo‘ladi, dardiga davo topishga urinadi. Tunlarni uyqusiz o‘tkazadi, to birodari qayg‘udan xalos bo‘lgunga qadar bir tanu bir jon bo‘lib, bir oila a’zosi kabi yonida charx uradi. Uni har qanday moddiy va ma’naviy mashaqqatlardan qutqarishga harakat qiladi. Vujuddagi bir xastalik tufayli insonning uyqusi-oromi qochadi, butun jasad kasallik va alam ichida azoblanadi. Mo‘minlar bir tanadagi a’zolar kabidir. Shuning uchun ham mo‘minga biror ozor yetganda boshqalari hamdardlik bildirishlari, yordam berishlari lozim.

Mo‘min birodari uchun aziyat chekmaydigan, qayg‘urmaydigan, o‘zini o‘ylab, qorni uchun mehnat qiladigan va atrofidagilarga loqaydlik bilan qaraydigan kishi dunyoqarashi, saviyasi haminqadar darajadagi mo‘mindir.

[AbdulAziz]

- 12 -
MO’MINNING OG’IRLIGI BIROVGA TUSHMAYDI

“Haqiqiy mo‘min birovga og‘irligi tushmaydigan kishidir”. (“Ramuz al-ahodis” 231\4, hazrati Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qilganlar)

Haqiqiy mo‘min birodarlariga og‘irligi tushmaydigan, zahmatu aziyati va ehtiyoji oz bo‘lgan kishidir.

Insonlar doim bir-birlariga muhtojdirlar. Ammo boshqalarning hojatlari uchun chopib, o‘z ehtiyojini unutmoq va ularga og‘irligini tushirmaslik amallarning afzalidir. Mo‘min birodarlariga doim ko‘p yordam beradi. Jo‘mardligi tufayli charchash va ranjish nimaligini bilmaydi. Komil mo‘min halim va mushohada maqomi tufayli g‘ayb nurini ko‘rishga, jannatning jamoli-yu go‘zalliklarini ko‘rib turgandek mushohada etishga qodirdir. Buning barobarida dunyoning foniyligini, butun chirkinliklarning nima ekanini yaxshi bilgani uchun dunyoviy ehtiyojlarini iloji boricha kamaytiradi. Birovga og‘irini tushirmaslikka intiladi. Zero, dunyo rohatiga erishmoqchi bo‘lsa, harom va shubhali narsalarga o‘ralashib qolish ehtimoli bor. Shuning uchun oldi-sotdilarda hiyla, yolg‘on, qasamxo‘rlik, ahdga vafosizlik, omonatga xiyonat singari musulmonlarga yarashmaydigan nopok xislatlardan xalos bo‘ladi. Oxirat uchun toat-ibodatga, zikru fikrga vaqt ham topadi, nafl namozlarini o‘qiydi, ro‘za tutadi, alal-oqibat, borgan sari muboh ishlardan uzoqlashib, Allohga qurbati-yaqinligi oshib boraveradi...

[AbdulAziz]

- 13-
MO’MIN XALQ ORASIDA HAQ BILAN BIRGADIR

“Insonlarga aralashib yuradigan va ularning aziyatlariga sabr qiladigan mo‘min kishi, odamlarga aralashmaydigan va ularning aziyatlariga sabr qilmaydigan mo‘min kishidan afzalroqdir”. (“Ramuz al-ahodis” 231\3, hazrati Ibn Umar raziyallohu anhumo rivoyat etganlar)

Insonlar orasida yurib, ularning jabru jafolariga sabr qilgan mo‘min kishi, jamiyatdan chetlashib, uzlatda qolgan va qiyinchiliklarga sabrsizlik qilib, dod-voy soladigan mo‘min kishidan afzaldir.

Insonlar tomonidan kelgan musibatlarga sabr etmoq ulug‘ amallardan hisoblanadi. Chunki bu musibatlar bilib-bilmay qilingan gunohlarga Alloh taolo tomonidan mana shu dunyoning o‘zida berilgan bir jazo, tanbeh, xatolarga kafforat, tavba qilishga imkoniyat, gunoh va xatolardan tiyilishga bir vosita va saboqdir. Bu - qalbi hidoyatga moyil bandalari uchun Allohning ulug‘ bir inoyati. Bu inoyatni boy berma. Ertayu kech hamd va istig‘forni kanda qila. Insonlar orasida yurganingda esa chiroyli xulqlar namoyon qil, barchaga ibrat bo‘l. Go‘zalliklarga qara, yaxshi va Haq so‘zlarni tingla, yomon va botil gap-so‘zlardan yiroq bo‘l. Doim ezgu so‘zni de, botil xatti-harakatlarni aslo xayolingga keltirma.

Zamonning olimi sanalsa-da, axloqan buzuq, Alloh taoloning amrlariga bo‘ysunmaydigan, sunnati saniyyani mahkam tutmagan, jamoatga, jamiyatga qo‘shilmaydigan insonlardan har doim uzoq yurish va saqlanish kerak. Zero, bunday kishilardan ko‘p zararlar kelishi mumkin. Har qanday salbiy illat kabi yomon axloq ham yuqumlidir. Uning xunuk fe’l-atvoridan ba’zilari yaxshi insonlarga ham o‘tib qoladi. Masalan, mayxo‘r bilan ulfat odam, hayotida ichmagan sharobni bir kun ichib qo‘yishi mumkin. Qimorbozlar, o‘g‘rilar ham shunday. Bular birlan do‘stlik qilish qanchalik yomon ish bo‘lsa, har qanday badxulq egasi bilan do‘stlik qilish ham shundaydir.

Bir insonning kim ekanini bilmoq uchun uning do‘stlariga boqmoq kifoya. Komil, fozil, olim kishilar bilan birga bo‘lganlar ulardan o‘rnak oladi, aksincha, aroqxo‘r, qimorboz, yolg‘onchi, o‘g‘ri, johil kishilar bilan ulfatchilik qilganlarga esa tabiiyki, “qozonning qorasi yuqadi”. Shu jihatdan bo‘lsa kerak, nafl haj nafl sadaqadan afzal deyilgan. Chunki haj vaqtida notanish kishilar bilan sherik bo‘ladi. Ular bilan bo‘ladigan turli muomalalarda uning qanchalik sabru toqatga egaligi ayon bo‘ladi.

Mutasavvif olimlar uzlat xususida turli xil fikr-mulohazalar bildirishgan. Jumladan, hujjatul-islom Imom G’azzoliy hazratlari uzlatning ham foydalari, ham zararlarini batafsil tushuntirganlar. Imom Shofi’iy va Imom Ahmadlar esa uzlatni yoqlamaganlar... Aslida, bu narsa insonlarning ahvoliga qarab belgilanadi. Yolg‘izlikda, Alloh bilan mustag‘raq holda bo‘lganlarga uzlat foydalidir. Xalqqa halol va haromni bildirib turadiganlar uchun esa xalq bilan aralashish, birga bo‘lish afzaldir. Chunki payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam hazrati Xolid ibn Valid, hazrati Amr ibn Os raziyallohu anhumo kabi ko‘plab sahobalarga xalqqa xizmat bilan shug‘ullanishni vazifa etib tayinlagan bo‘lsalar, hazrati Abu Zarr G’iforiy raziyallohu anhu kabi ba’zi sahobalarga buning aksini tavsiya etganlar:

 â€œEy Abo Zarr! Men seni bir zaif kishi sifatida ko‘rmoqdaman. Va o‘zim uchun xush ko‘rgan narsani, albatta, sen uchun ham xush ko‘raman. Sen aslo ikki kishi o‘rtasida amr qiluvchi bo‘lmagin va yetilar haqqiga aslo ko‘z olaytirmagin”. (Muslim, “Kitobi Imora”, (4), 3\1457-1458\17, Hazrati Abu Zarr G’iforiy raziyallohu anhu rivoyat qilganlar.) Demak, kishining holatiga ko‘ra harakat qilish kerak bo‘ladi...

Haq subhanahu va taolo hammamizni avfu mag‘firat aylasin, Rasuli akram sallallohu alayhi vasallam hazratlarining shafoatlariga noil qilsin.