FITNADAN YIROQ BO‘LING

Abu Nuaymdan, raqmatullohi alayq:
"œHuzayfa, roziyallohu anhu, shunday nasihat qildilar:
— Fitna qalblarda bosh ko‘targay. Fitnadan ozroq ozuqa olgan qalbda bir dog‘ paydo bo‘ladi. Shundan so‘ng unda fitnaga nisbatan nafrat uyg’onsa, dog’ ketadi. Kimki qalbi fitnaga duchor bo‘lgan-bo‘lmaganini bilmoqchi ekan, qalbini taftish qilsin. Agar avval harom deb bilgan narsani halol desa, yoki asli halol narsani harom der ekan, demak, qalbi fitnaga makon bo‘libdi.
Fitnalardan ehtiyot bo‘ling. Hech kim fitnaga berilmasin. Allohga qasamki, kimki fitnaga yuzlansa, toshqin sel yo‘ldagi notoza narsalarni surib ketganidek, fitna ham u kimsani ana shunday sudrab olib ketgay. Fitna dastlab haq-rost qiyofasiga o‘ranib, boshlanadi. Shu darajadaki, ba’zilar uni haq bir da’vo deb biladilar. Faqat o‘rtadan ko‘tarilganidan keyingina uning fitnaligini tushunib yetadi. Binobarin, fitnani ko‘rganingizda uyingizda o‘tiring, qilichlaringizni sindiring va yoylaringizning ipini kesib tashlang.
Hatto suv qo‘shilmagan sharob ham fitna kabi insonlar qalbini aldab, chalg‘ita olmaydi.
Shunday bir zamon keladiki, suvga cho‘kayotgan odam kabi astoydil duo-niyoz qilgan kishigina fitnadan omon qoladi, boshqa hech kim qutulolmaydi.
Dunyo uchun oxiratni unutgan, oxirat uchun dunyoni tashlagan kimsalar  sizlarning yaxshilaringiz emas. Yaxshilaringiz har ikkalasidan ham to‘g‘ri foydalana olganlaringizdir".

YUKSAK MARTABA

Anas ibn Molikdan, roziyallohu anhu:
"œJanobi Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam:
— Qiyomat kuni martabalariga payg‘ambar va shahidlar ham havas qiladigan va Alloh dargohida nurli minbarlar ustidagi joylari bilan taniladigan kishilarning xabarini berayinmi? — deya marhamat qildilar.
— Ular kimlar, yo Rasulalloh? — so‘rashdi ashob.
— Allohning qullarini Allohga va Alloh taoloni Uning qullariga sevdirish uchun intilgan va yer yuzida zimmalariga irshod vazifasi yuklangan odamlardir.
— Yo Rasulalloh! Allohni Allohning qullariga sevdirmoq tushunarli. Biroq Allohning qullarini Allohga sevdirish qanday bo‘ladi? — deb so‘radim.
— Ularni Alloh sevgan narsalarga tashviq etishadi va Alloh yomon ko‘rgan narsalardan qaytarishadi. Ular bunga quloq osib, amal qilishsa, Alloh ularni sevadi, — deb marhamat qildilar Rasuli akram, sollallohu alayhi va sallam».

INSONLAR IKKI HOVUCHDIRLAR

Tabaroniydan, raqmatuloqi alayq, rivoyat qilinadi:
"œMuoz ibn Jabal, roziyallohu anhu, vafot etar chog’i yig‘ladilar. U kishidan:
— Nega yig‘layapsan? — deb so‘rashdi.
— Vallohi, men o‘lim azobidan qiynalib yoki ortimda mol-dunyo qolib ketayotgani bois yig‘layotganim yo‘q, — dedilar. — Janobi Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam: "œInsonlar ikki hovuchdirlar. Bir hovuchi jannatda, bir hovuchi esa do‘zaxda", deganlarini eshitganman. Mana shu hovuchlardan qaysi birida ekanimni bilmaganimdan yig‘lamoqdaman", — dedilar Muoz ibn Jabal, roziyallohu anhu».

ELLIK MING DIRHAMLIK XURMOZOR

Abdulloh ibn Abu Bakr rivoyat qiladilar:
«Ansorlardan biri Madinaning Kuf degan darasida namoz o‘qiyotgan edi. Xurmolar rosa pishib yetilgan, shoxlar orasi g‘ij-g‘ij meva edi. Hosil mo‘lligidan ansorning ko‘ngli chog‘ bo‘ldi. Fikri ancha vaqt xurmolariga bog‘lanib qoldi. So‘ng yana namoziga qaytdi, ammo necha rakat o‘qiganini unutgan edi... Shundan so‘ng u:
— Bu dunyo moli tufayli dinim halok bo‘lmasin, — dedi. Keyin amiral mo‘minin Hazrati Usmonning, roziyallohu anhu, huzuriga borib, maqsadini aytdi:
— Shu bog‘im Alloh yo‘lida sadaqadir. Uni o‘zingiz ma’qul ko‘rgan yo‘lda ishlating.
Hazrati Usmon, roziyallohu anhu, xurmozorni ellik ming dirhamga sotib, pulini xazina hisobiga o‘tkazdilar.
Shundan keyin bu bog‘ "œellik ming dirhamlik xurmozor" nomini oldi».

NAQADAR YOMON ISH

Abul Hasan, roziyallohu anhu, rivoyat qiladilar: "œNabiyning, sollallohu alayhi va sallam, yonlarida o‘tirar edik. Davradan kimdir turib ketdi, biroq oyoq kiyimini unutib qoldirdi. Davradagilardan biri uning oyoq kiyimi ustiga o‘tirib oldi. Haligi kishi bir ozdan keyin qaytib kelib, oyoq kiyimini so‘radi.
— Biz ko‘rmadik, — deyishdi. Poyafzal egasi bezovtalanib qoldi. So‘ng uning oyoq kiyimi ustiga o‘tirgan kishi:
— Mana, oyoq kiyiming, — dedi.
Shunda Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam:
— Musulmon kishini bezovta qilish naqadar yomon ish, — dedilar.
— Men hazillashdim, — dedi u kishi.
Rasuli akram, sollallohu alayhi va sallam, yana o‘sha gaplarini takrorladilar".

KIM ALLOHGA ISHONSA

Sulaymon ibn Surod, roziyallohu anhu, rivoyat qiladilar: "œBadaviy arablardan biri Nabiyga, sollallohu alayhi va sallam, iqtido etib namoz o‘qirkan, yonida teridan qilingan o‘qdoni turar edi. Sheriklaridan biri o‘qdonni yashirib qo‘ydi. Namoz o‘qib bo‘lingach, a’robiy:
— Mening o‘qdonim qani? — deb so‘radi. Sheriklari kulishdi. Shunda Rasululloh, sollallohu alayhi va sallam:
— Kim Allohga, oxirat kuniga ishonsa, hech bir musulmonni bezovta qilmasin, — dedilar".

RIYODAN OGOHLANTIRISH

Ibn Abbosdan, roziayllohu anhu:
"œHazrati Umar, roziyallohu anhu, bir kuni yonidagi odamlardan:
— Men bu kecha bir oyatni o‘qidim. Tonggacha uxlayolmadim. Oyatning ma’nosi quyidagicha: "œOstidan anhorlar oqib turuvchi, xurmoyu uzumlari bor, turli xil mevalari mo‘l bog‘i bo‘lgan bir odam o‘zi keksayib, notavon (yosh) bolalari bilan qolgan paytida o‘sha bog‘ini olovli to‘fon urib, yonib ketishini xohlaydimi? Tafakkur qilursizlar, deb Alloh o‘z oyatlarini sizlarga shunday bayon qiladi" (Baqara, 265, mazmuni). Bu misol savobli ishlarni riyo bilan amalga oshiruvchi kishiga nisbatan aytilgan. Yong’in tufayli bog‘bon ne umidlar bilan parvarish qilgan bog‘-rog’idan mahrum bo‘lganidek, riyokor odam ham oxiratda ajru savobdan bebahra qolishi to‘g‘risida ogohlantirilmoqda. Alloh bu tamsili bilan nimani nazarda tutgan ekan? — deya so‘radi.
— Alloh biladi, — deb javob qildi o‘sha yerda o‘tirganlardan biri.
— Alloh bilishini men ham bilaman, — dedi Hazrati Umar, — men birortangiz bu borada biror narsa bilsangiz yoxud eshitgan bo‘lsangiz, gapiring, deb so‘radim.
Shunda hamma jim qoldi. Faqat men bir narsalarni pichirladim. Hazrati Umar meni ko‘rishi bilan:
 — Tortinma, jiyan. Bilgan narsang bo‘lsa, gapiraqol, — dedi.
— Alloh taolo bu tamsil bilan kishining amalini nazarda tutgan. Ortiqcha tafsilot qilolmayman, — dedim.
Shunda Hazrati Umar, roziyallohu anhu, izohlay boshladilar:
— To‘g‘ri aytasan. Alloh taolo bu tamsil orqali kishining amalini eslatmoqda. Kishi qariganida va bir necha kichik va boqimanda bolalari bo‘lganida, shunday daromadli bir boqqa ko‘p muhtoj bo‘ladi. Ha, sen juda to‘g‘risini gapirding».

OLOVDA BIRINCHI YONADIGANLAR

Valid ibn Abu Valid va Abu Usmon al-Madaniydan Uqba ibn Muslim rivoyat qiladi:
"œBir safar Madinaga borganimda xalqning bir odam atrofida to‘planganini ko‘rib:
— Bu  odam kim? — deb so‘radim.
— Abu Hurayra, — deyishdi.
Shundan so‘ng uning yoniga borib o‘tirdim. Abu Hurayra yig‘ilganlarga va’z aytardi. So‘zlarini tugatganidan so‘ng, jamoat tarqalgach, unga:
— Alloh roziligi uchun, agar Janobi Payg‘ambarimizdan eshitib, xotirangda yaxshi saqlangan hadis bo‘lsa, menga aytib ber, — dedim.
Abu Hurayra:
— Mayli, Rasuli akramdan eshitgan va yaxshi eslaydiganim bir hadisni aytaqolay, — dedi-yu, hushidan ketib, yerga yiqildi. Anchadan keyin o‘ziga kelib, yana:
— Janobi Rasulullohdan eshitgan va yaxshi eslaydiganim bir hadisni senga aytib beray, dedi-yu, takror behush holda yiqildi.
Tag’in o‘ziga kelgach:
— Ha, ha, senga Payg‘ambarimizning o‘zlari bilan mendan bo‘lak biror kimsa yo‘qligida aytgan hadislarini so‘zlayin, — dedi va bu safar yanada qattiqroq behush bo‘lib, yuzi bilan yerga yiqildi.
Uni yelkalaridan ushlab, ko‘kragim bilan suyadim. Nihoyat hushyor tortib, yuz-ko‘zini ishqalaganidan so‘ng, quyidagilarni aytdi:
— Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, o‘shanda marhamat qildilarki, Alloh taolo qiyomat kuni hammani hisob-kitob qiladi. To‘planganlar tiz cho‘kkan ko‘yi, navbatini kutadilar. Eng avval uch toifa odam chaqiraladi: Qur’onni ko‘kragida jamlagan kishi, mol-dunyosi ko‘p bo‘lgan kishi va shahid bo‘lgan kishi.
Alloh taolo Qur’onni yod olgan kishidan:
— Payg‘ambarga nozil etilganlarni senga o‘rgatmadimmi? — deb so‘raydi.
— Menga bildirding, yo Rab.
— Senga o‘rgatilgan ilmga muvofiq harakat qildingmi?
— Ha, yo Rabbim! Men kecha-kunduz Senga ibodat qilardim.
Alloh taolo:
— Yolg‘on gapiryapsan, — deydi.
— Sen yolg‘on gapiryapsan, — deyishadi farishtalar ham.
Alloh taolo:
— Boshqalarning: "œFalonchi o‘qigan odam, ilmli", deb maqtashlari uchun o‘qib-o‘rgangan eding. Seni shunday deyishdi ham, — deydi.
Undan keyin mol-dunyosi ko‘p bo‘lgan kishi o‘rtaga olib chiqiladi. Alloh taolo undan:
— Men senga yetarlicha mol-dunyo bermadimmi, hatto hech kimga muhtoj bo‘lmaydigan darajada seni boy qilib qo‘ymadimmi? — deb so‘raydi.
— Ha, yo Rabbiy, — deya javob beradi u odam.
Alloh taolo:
— Senga berilgan molni nima qilding, qanday sarflading? — deb so‘raydi.
— Qarindoshlik haqlariga rioya etdim, sadaqa qildim, muhtojlarga yordam berdim.
Alloh taolo:
— Yolg‘on gapiryapsan, — deydi.
Farishtalar ham:
— Yolg‘on gapiryapsan, — deyishadi.
Alloh taolo:
— Sen "œOdamlar meni saxiy deb atasin" deya shunday qilarding. Seni shunday atashdi ham.
Shundan so‘ng shahid bo‘lgan kishi olib kelinadi. Janobi Haq undan:
— Sen nima uchun o‘ldirilding? — deb so‘raydi.
— Yo Rabbiy, Sening yo‘lingda qurbon bo‘ldim.
Alloh taolo unga:
— Yolg‘on aytyapsan, — deydi.
— Yolg‘on so‘zlayapsan, — deyishadi farishtalar ham.
Alloh taolo unga deydi:
— Mening amrimni ado etish uchun emas, odamlarning: "œFalonchi jasur ekan" deyishlari uchun kurashding. Odamlar  seni shunday deyishdi-ku".
Abu Hurayra, roziyallohu anhu, davom etib, aytdiki: "œJanobi Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, shundan keyin, mening tizzamga urib:
— Ey Abu Hurayra, qiyomat kuni Allohning maxluqlaridan jahannam olovida birinchi yonadiganlari ana shu uch odamdir, — dedilar".

***

Abu Usmon al-Madaniy rivoyat qiladi: A’lo ibn Abu Hakim shunday dedilar:
— Men Muoviyaning qilichbardori edim. Bir kun bir kishi kelib, Abu Hurayradan eshitgan bu hadisni unga naql qildi. Shunda Muoviya:
— Bu uch kishining ahvoli shunday bo‘lsa, boshqalarning holi qanday bo‘larkin? — deb yig‘lashga tushdi. Shunchalar kuyib yig‘ladiki, biz uni o‘lib qoladimi deb o‘ylab:
— Bu odam bizga tashvish keltirdi, — deyishgacha bordik.
Shunda Muoviya ko‘zlarini ochib, yuzini silab:
— Allohning Payg‘ambari rost so‘zlabdilar. Chunki Alloh taolo: "œKimki dunyo hayoti va uning ziynatini istasa, ularga amallarining (savobini) shu (dunyoda) mukammal berurmiz va ular (dunyoda) ziyon ko‘rmaydilar. (Ya’ni, savoblari uchun ajrni ham shu dunyoda olib, oxiratda benasib bo‘lurlar). Ana o‘shalar uchun oxiratda do‘zaxdan boshqa (narsa) yo‘qdir. (Ularning) savobli ishlari habata (barbod) va qilib yurgan amallari botil bo‘lur" (Hadid, 15-16, mazmuni) deya marhamat qilgan-ku! — dedi.

OXIRATDAGI XAYRU SAODAT

Kanona al-Adviydan, roziyallohu anhu, rivoyat qilinadi:
"œUmar, roziyallohu anhu, harbiy qo‘mondonlarga: "œQo‘shiningiz ichidagi Qur’onni bilguvchilarning ro‘yxatini menga bering. Maoshlarini orttirib, Qur’oni karimni o‘rgatish uchun xalq orasiga yuboraman", deya xat yozdi. Abu Muso al-Ash’ariy, roziyallohu anhu, Hazrati Umarga: "œMening atrofimda ayni paytda uch yuz kishidan oshiq Qur’on bilimdonlari mavjud" deya javob maktubi yubordi.
Shunda Hazrati Umar quyidagi maktubni yozdi: "œMehribon va rahmli Alloh nomi bilan. Allohning quli Umardan, Abdulloh ibn Qaysning atrofidagi Qur’on homiylariga. Sizlarga Allohning salomi bo‘lsin.
Birodarlar, unutmangki, Qur’on siz uchun oxiratda xayru saodat, dunyoda esa, baland qadr-qimmat va hayot (tiriklik) manbaidir. Bas, shunday ekan, uning ortidan ketishingiz kerak. U sizning ortingizdan ketmasin. Zero, Qur’on kimning ortidan ketsa, u kimsa yuztuban yiqiladi, dumalab-dumalab, jahannamga qulaydi. Qur’onning orqasidan ketgan kishini Qur’on Firdavs jannatiga olib boradi. Shunday qilingki, Qur’on sizlarga da’vogar emas, shafoatchi bo‘lsin. Zero, shafoatchisi Qur’on bo‘lgan kishi jannatiy, da’vogari Qur’on bo‘lgan kishi esa do‘zaxiydir.
Shuni ham bilingki, Qur’onning har bir oyati hidoyat manbai, bir ilm chechagidir. Qur’on buyuk marhamat sohibi Allohning ulug’ Kitobidir. Alloh u bilan ko‘r ko‘zlarni, kar quloqlarni va qulflog’li qalblarni ochadi. Bilingki, banda kechaning bir qismida turib, og’zini misvoklab, tahorat olgach, takbir aytib, Qur’on o‘qiy boshlasa, Alloh subhanahu va taolo unga: "œO‘qi, o‘qi! Shu toza-pokiza va xushbo‘y og’zing-la o‘qi. Senga muborak bo‘lsin", deydi. Bilingki, namoz ichida Qur’on o‘qish fazilatlarning ko‘rinmas xazinasi, xayr va barakot dasturxonidir. Shunday ekan, bu buyuk foydani qo‘lga kiritmoq uchun kuchingiz yetgunicha harakat qiling. Chunki namoz zulmat pardasini yirtuvchi bir nurdir. Zakot yaxshilik yo‘lini ko‘rsatuvchi bir mayoqdir. Ro‘za yomonliklardan asraguvchi bir qalqondir. Sabr rohatbaxsh bir nurdir. Binobarin, Qur’onga hurmat bilan munosabatda bo‘ling, unga bepisand va past nazarda qaramang. Haq taolo Qur’onni hurmat qilganlarga baland darajotlar beradi. Unga bepisand bo‘lganlarni esa kamsitadi. Qur’onni yodlab, uning amrlariga rioya qilganlarning duosi Alloh dargohida mutlaqo qabul bo‘ladi. Alloh xohlasa, bu dunyoda beradi, xohlasa, oxiratga qoldiradi. Alloh dargohidagi mukofotlar tavakkul qilganlar uchun dunyo manfaatlaridan yanada ustun va bitmas-tuganmasdir».