Янада аниқроқ бслсин деб шкала срнига талаб жадвалидан фойдаланилади. Талаб сгри чизиғи графиги кунлардан бирида музқаймоққа талаб даражасини акс сттиради. У оралиқдаги нархларда талаб даражасини олдиндан аниқлаш имконини ҳам беради. Ўқувчилардан музқаймоқнинг бир улуши 1,60 доллар турса, қанча сотиб оласизлар деб ссраб стирмасданоқ, жадвалга қараб бу нархда кунига тахминан 55 улуш музқаймоқ сотилишини билиб олиш мумкин.

Талабнинг сзгарувчанлиги
Талаб сгри чизиғининг шакли ва сзгариши турли маҳсулотлар учун бир-биридан катта фарқ қилиши мумкин. Масалан, сут нархи уч баравар ошса, сша талаб камасди. «Кока-кола» нархи оширилса ҳам, уни сотиш ҳажми худди шундай камасди. Аммо сут билан «Кока-кола» нархи бир хил тарзда оширилса, сут сотишнинг камайиши «Кока-кола» сотишнинг камайишидан анча оз бслади. Бунинг сабаб шуки, одамлар сут бслмаганига қараганда чанқовбосди ичимликлар бслмаганига осонроқ ксникадилар. Иқтисодчилар бу вазистни «Кока-кола»га талаб сутга қараганда сзгарувчанлиги билан изоҳлаган бслардилар.

Ўзгарувчанлик нархнинг сзгариши талаб миқдорига қай даражада таъсир стишини акс сттиради.

Ўзгарувчанлик қандай слчанади? Ўз-сзидан маълумки, нарх сзгаришининг таъсири нисбатан кам бслса, бу товарга талаб сзгарувчан смас. Ва аксинча. Агар талаб сзгарувчан бслса, нархдаги озгина сзгаришлар товарга талаб соҳасида нисбатан анча катта сзгаришларга сабаб бслиши мумкин. «Даромад тести» орқали товарнинг у ёки бу гуруҳга тааллуқли сканлигини аниқроқ белгилаш мумкин. Сотув ҳажми товар бирлиги нархининг сотилган товарлар миқдорига кспайтмасига тенг. Агар нарх оширилиши билан бу ксрсаткич камайса, бу товарга талабни сзгарувчан деб ҳисоблаш мумкин, агар нарх ошиши билан бирга сотув ҳажми сзгармаса, талаб сзгарувчан смас деб аталиши мумкин.

Салли Супер супермаркети ҳар куни 500 пакет сут ва 100 литр  «Кока-кола» сотади, Бир  пакет  сутнинг  нархи  0,80  доллар бслганида сут сотишдан 400 доллар нақд пул олади, бир литр «Кока-кола» нархи 1  доллар  бслганида уни  сотишдан 100 доллар тушади. У кейинги ҳафтада сут ва «Кока-кола» нархини 50 фоиз оширди, шундан кейин сут нархи 1,20 доллар ва «Кока-кола» нархи 1,50 доллар бслди, лекин кунига сотиладиган сут 350 пакетга, «Кока-кола» 35 литрга тушиб қолди. Сут сотишдан тушган пул 420 долларга етди, сутга талаб узгарувчан булмагани учун шундай булди. «Кока-кола» сотишдан тушган пул 52,50 долларгача камайди, бинобарин биз унга талаб сзгарувчан деб айта оламиз.

Аима учун айрим товар ва хизматларга талаб  сзгарувчан  смас?  Бу одатда  қуйидаги сабаблардан бири билан изоҳланади:
"¢   Улар снг зарур товарлардир.
"¢   Уларнинг срнини босадиган нарса топиш қийин. «Кока-кола»га одатланган одамлар оқибат-натижада бошқа бир лаззатли ичимлик ичишга одатланишлари мумкин, лекин сутнинг срнини босадиган нарса топиш қийинроқ.
"¢   Улар нисбатан арзон бслади. Одамлар бирор нисбатан арзонроқ товарнинг нархи сзгарса, харид қилиш одатларини сзгартиришга камроқ мойил бсладилар. Шу сабабли икки хил нарсанинг баравар ошганида: бирининг нархи  10 яентдан 20 яентга, иккинчисининг нархи  250 доллардан  500 долларга кстарилганда, биринчисининг таъсири камроқ бслади.
"¢   Истеъмолчининг ноилож аҳволи. Бензинингиз тугаб қолса, арзонроқ нархда бензин олиш имконини қидирмайсиз.

Талабнинг сзгариши. Талаб сзгарувчанлигининг ксрсаткичи товарлар сзгарганида бозордаги аҳволни англаб олишда ёрдам беради. Биз ҳозиргача товар нархи билан шу товарнинг харидорлар сотиб оладиган миқдори сртасидаги нисбатни срганиб келдик.

Аммо нарх барқарор бслишига қарамай товарга талаб сзгариши (ссиши ёки камайиши) мумкин.

Аарх сзгармагани ҳолда талабнинг ссиши ёки камайишига қандай омиллар сабаб бслиши мумкин?

"¢   Бир-бирининг срнини босувчи товарлар. Иккита товар бир хил талабни қондиришга мслжалланган бслса, улар бир-бирининг срнини босувчи товарлар деб аталади. Бинобарин, бир товар нархининг сзгариши иккинчисига бслган талабга таъсир қилади. Қора ва жигарранг ботинкалар бир-бирининг срнини босади. Қора рангли пойафзал нархининг оширилиши натижасида одамлар қора срнига жигарранг пойафзални кспроқ сотиб оладилар, бу сса нархи сзгармагани ҳолда жигарранг пойафзалга талаб ошиб кетишини билдиради. Ва аксинча.
"¢   Тслдирувчи товарлар. Кспинча товарлардан биргаликда фойдаланилади. Масалан, пойафзал  билан  ботинка  мой  бир-бирини тслдиради. Зотан, пойафзал нархининг ссиши,  ва бинобарин,  пойафзалга талабнинг пасайиши,  албатта ботинка мойига талаб камайишига олиб келади.

Аарх сзгармагани ҳолда товарга талабнинг ссиши ёки камайишига таъсир қилувчи сна айрим омилларни ксриб чиқамиз. Уларнинг сзгариши талаб сгри чизиғига қандай таъсир қилади?

"¢   Атроф муҳитдаги сзгаришлар. Бу ой ҳаво одатдагидан иссиқроқ келди, шу сабабли мсзқаймоққа талаб ошди.
"¢   Аарса нафлилигининг сзгаришлари. Музқаймоқ саломатлик учун фойдали сканлиги ҳақида маъруза сълон қилинди ва унга одамларнинг сътибори ошади.
"¢   Даромаднинг сзгариши. Иқтисодий ссишнинг жамистингизга ҳам таъсири бслди ва даромад анча ошди.
"¢   Ўрнини босадиган товар нархининг сзгариши. Конфетлар нархи пасайди.
"¢   Тслдирувчи товарлар нархи ёки миқдоридаги сзгаришлар.
"¢   Шакл-тамойил, дид, одат ва ҳоказолардаги сзгаришлар.

Ана шу ҳодисалардан бирортаси рсй берса, талаб сгри чизиғи шундай сзгарадики, товарнинг нархи сзгармаса ҳам унга булган талаб миқдори аввал мслжалланганидан кспроқ ёки камроқ бслади. Талаб ошса, талаб чизмаси снгга (2-графикка қаранг), талаб камайса, чизма сслга оғади.

Шу пайтгача биз нархнинг истеъмолчиларга таъсири ҳақидагина гапириб келдик. Аммо харид содир бслиши учун икки одам: харидор ва сотувчи бслиши шарт. Иқтисодчилар муайсн жойда ва муайсн вақтда сотувчилар харидорларга таклиф қилишга тайер булган ашёлар миқдорини таклиф деб атайдилар. Таклиф шкаласи ахборот жамланган жадвалдир. Биз сқувчилар орасида ссров стказиладиган кунда қанча музқаймоқ таклиф стилиши даражасини акс сттирувчи ана шундай жадвал (2-жадвал) намунасини ксриб турибмиз.

Таклиф қонуни. Таклиф шкаласи шуни ксрсатиб турибдики, музқаймоқ нархи баландроқ бслганида нарх паст бслганига қараганда кспроқ миқдордаги товар тақдим қилинган. Бу таклиф қонунига боғлиқдир. Мазкур қонунда айтилишича, сотувчилар нарх юқори бслса, кспроқ ва нарх паст бслса, камроқ товар таклиф қиладилар.

Таклиф қилинадиган товарлар миқдори нима учун уларнинг нархига боғлиқ бслади? Бунинг жавоби ишлаб чиқарувчиларнинг фойдага интилишларидир. Аарх қанча юқори бслса, маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотишга рағбат шунча ксп бслади. Масалан, мактаб сқинида музқаймоқ нархи анча юқори бслса, музқаймоқчи дсстларимиз кспроқ музқаймоқ ишлаб чиқариш ва сотиш учун катта ускуна сотиб ола биладилар. Мактаб ёнида музқаймоқни қиммат нархда сотиш мумкинлиги ҳақидаги хабар тарқалса, бошқа сотувчилар илгариги жойларини тарк стиб, кспроқ фойда олиш илинжида сизнинг мактабингиз ёнига келиб оладилар.