Таклиф шкаласи нархдан бошқа барча сзгарувчан омиллар сзгармайди, деган фараз билан тузилади. Шуни ҳисобга олиб, биз таклиф шкаласи жадвалиддн таклиф графигини тузиш учун фойдаланиишмиз мумкин. Агар нарх ошгани ҳолда талаб сгри чизиғи пасайса, нарх ошганида таклиф сгри чизиғи, одатда кстарилади.

Таклифдаги сзгаришлар. Таклиф сзгарганида таклиф сгри чизиғи чапга ёки снгга бурилади. Содда қилиб айтганда, товар нархининг ҳар қандай даражасида сотувчилар ҳар бир товарни ёки кспроқ (таклиф ошса), ёки камроқ (таклиф пасайса) таклиф қиладилар.

"¢   Ишлаб чиқариш таннархидаги сзгаришлар. Маҳсулот ишлаб чиқаришда харажатлар камайса, бу нарса ишлаб чиқарувчига бозорга кспроқ товар чиқариш имконини беради. Таннархнинг ортиши тескари натижага олиб келади — таклиф камасди.
"¢   Фойда олишнинг бошқа манбалари. Товар ишлаб чиқарувчиларнинг ксплари товарларнинг бир смас, бир неча турини ишлаб чиқара оладилар, ҳали ишлаб чиқарилмаган (лекин ишлаб чиқариш мумкин бслган) маҳсулот нархи ошса, ишлаб чиқарувчилар ана шу маҳсулотни тайёрлашта стишлари мумкин. Масалан, шахсий компьютерлардан фойлаланиш кенг тус олгач. кспгина мебель фабрикалари компьютерлар қсйиш учун махсус лойиҳаланган курсилар тайёрлашга стди.
"¢   Келгусида кутиладиган сзгаришлар. Ишлаб чиқарувчи сқин келажакда нарх ошишини пайқаса, у кейинчалик фойда олиш умидида ҳозирданоқ ишлаб чиқаришни кспайтириши мумкин. Худди шунингдек, келгусидаги нарх хусусида ишонч бслмаслиги ишлаб чиқариш ва талабнинг камайишига олиб келиши мумкин.

Талаб ва таклиф шкалалари бизга турли нархларда харидорлар қанча товар харид қилиши, сотувчилар сса қанча товар таклиф қилиши мумкин сканлигини ксрсатади. Аммо улар қандай нарх бслганида олди-сотди ҳақиқатан руй беришини бизга маълум қилолмайди. Турли иккита куч бирлашганида бошқача бир ҳодиса рсй беради. Таклиф билан талабнинг сзаро муносабати оқибатда мувозанат нархи ёки бозор нархи срнатилишига олиб келади. Бозор нархлари— товар ва хизматлар ҳақиқатда пулга айирбошланадиган асл нархдир.

Бу ҳодиса қай тариқа рсй беришини ксриш учун музқаймоққа талаб ва таклиф шкалаларини бирлаштирамиз (3-жадвал).

Талаб ҳажми таклифга тенг бслганидаги нарх — бозор нархи ёки мувозанат нархидир. Биз келтирган мисолда бундай нарх — 1 доллардир, чунки бу нархда қанча музқаймоқ тайёрланган бслса, шунча одам уни шу нархда сотиб олишга рози.

Мукаммал рақобат шартлари. Бозор нархи мукаммал рақобат шароитида узоқ вақт давом стиши мумкин бслган бирдан-бир нархдир, бунинг учун:

"¢   Сотувчилар ва харидорлар бозорда таркиб топаётган нархдан тсла хабардор бсладилар.
"¢   Сотувчилар ва харидорлар шу қадар кспки, бунда ҳеч бир одам ёки гуруҳ нарх устидан назорат срната олмайди.
"¢   Маҳсулотлар бир хил бслиши, съни харидор сифат учун бирор сотувчига бозор нархидан юқорироқ ҳақ тслашига, сотувчи сса нархни камайтиришига тсғри келмайди.
"¢   Сотувчилар ва харидорлар бозорга хоҳласа кириб, хоҳласа чиқиб кетиши керак.
Хсш, нима учун фақат бозор нархи узоқ вақт сақланиб қолади?

Қондирилмаган талаб. Айтайлик, музқаймоқ 50 яентдан сотилаётган (талаб шкаласи 1-жадвалга қаранг). Шу нархда 190 дона музқаймоқ сотилади. Лекин сотувчи фақат 50 дона олиб келган. Ўқувчилар сотувда бслган 50 дона музқаймоқни талаб кетишгач, қолган музқаймоқхсрлар сна қсшимча музқаймоқ талаб қилишади. Шу ҳолни музқаймоққа қондирилмаган талаб деб аташади.

Бундай қараганда, сотувчилар талаб қондирилмаганини ксриб, сртасига музқаймоқни 50 яентдан қимматроқ сотишлари мумкин. Янги нарҳда ҳам музқаймоқнинг ҳаммаси бемалол сотилиши мумкин. Демак, қондирилмаган талаб нархнинг ошишига сабаб бслади ва бу жараён талаб билан таклиф бараварлашгунча давом стади.

Ортиқча таклиф. Аксинча вазистни тасаввур қилайлик. Сотувчи музқаймоқнинг ҳар донасини 1,5 доллардан таклиф қилади. Бу ҳолда кунига ишлаб чиқарилган 235 донасидан фақат 65 таси харид қилинади. Бу сса 170 дона ортиқча таклиф борлигини билдиради.

Музхонасида шунча музқаймоқ қолган сотувчилар имконлари бслса, музқаймоқни арзонроқ нархда таклиф қила бошлайдилар. Аарх пасас бошлаши билан тобора кспроқ музқаймоқ сотила бошлайди. Бу жараён ҳам таклиф билан талаб баб-баравар бслгунча давом стади. Бундан ортиқча таклиф нархнинг мувозанат даражасигача пасайишига олиб келади, деган хулоса чиқаришимиз мумкин.

Аархлар мувозанати ва товарлар миқдори. Ҳар икки ҳолда ҳам сотувчилар ва харидорлар бозордаги вазистни аниқлаб олмагунларича, съни музқаймоққа талаб ва таклиф ҳажми баб-баравар келадиган пайтдаги нарх даражасига етиб олмагунларича нарх ошиб ёки пасайиб тураверади.

Айни вақтда музқаймоқ бошиданоқ 1 доллардан сотилса, нарх сзгармай қолади. Бунинг сабаби шуки, 1 доллар айни мувозанат нархи бслиб, бунда талаб ҳажми таклиф ҳажмига баб-баравар булади.

Таклиф билан талаб сзгармай тураверар скан, мувозанатли бозор нархи ҳам доимий бслиб қолаверади.

Таклиф сзгарганидаги самара. Яна сша музқаймоқ ҳақидаги мисолга қайтамиз. Айтайлик, апрель ойида қишки мактабда таъмирлаш ишлари бошланиб, сқувчилар вақтинча сизнинг мактабингизга стказилди. Бу болаларнинг ҳам ксплари музқаймоқхср бслгани сабабли талаб ошади. Бу ҳол талаб шкаласида акс сттирилган (4-жадвал).