A) Oyatlarning joylanish tartibidagi sirlari
Ko‘pchilik olimlar QURUQ oyatlarning o‘zi inzol bo‘larkan, ularning bo‘lak-bo‘lakligi va xulosalanish navbatiga qarab, Qur’onning Olloh kalomi ekanligini sezganlar.
Masalan, 6-sura 165 oyatdir va Makkada, ya’ni hijratdan oldin nozil bo‘lgandir. Bu suraning 91-,92-,93-,151-,152-,153- oyatlari oradan bir necha yil o‘tgandan keyin Madinada nozil bo‘lgan. Butun suradagi ohang hech oqsamagan, aksincha, komil tugallangan.
Yana 9-sura ham Makkada inzol bo‘lgan, 128- va 129-oyatlari Madinada tushirilgan. 75 oyatdan tashkil topgan 8-suraning 30-36 oyatlari bir necha yildan so‘ng Madinada inzol bo‘lgan. 99 oyatdan tashkil topgan 15-suraning 87-oyati Madinada indirilgan. 8- va 15-suralarning oralarida nozil bo‘lgan bu oyatlar avvalgi suralarning ohangi bilan apoq-chapoq, faqat bu oyatlarning ilgari nuzul qilinmaganining boisi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam tomonidan o‘sha paytdagi Islom jamiyatini ma’lum bir sura davomida tarbiyalab yetiltirish, yangi tushunchalarga ko‘nikma hosil qilish hikmati bilan bog‘liqdir.
Oyatlarning bunday tanaffuslar bilan, ma’lum bir tartib asosida emas, ilohiy maqsadga uyg‘un nozil etilishi haqiqatan ham ilohiy mo‘jizadir.
Olloh ilohiy bilim markazida pishitgan asari Qur’onni, uning nomalari bo‘lmish oyatlarni turli paytlarda yuborgan va 22 yildan keyin ilohiy asar tugallangan.
Qisqa muddatda bitkazilgan suralarda ham bu farqli bo‘lak-bo‘lakliklar bor.
Masalan, eng avval 96-suraning dastlabki oyatlari kelgan, bu oyatdan so‘ng sura davom etmagan. 78- va 74-suraning bosh qismlari inzol bo‘lgan, keyinroq esa Bismillo bilan birgalikda "Fotiha" inzol bo‘lgan. Bu navbat bitgan zahoti 73-,74-suralar va birinchi bo‘lib kelgan oyatlarni o‘z ichiga olgan "Alaq" surasi tugallangan.
Qur’onning ilohiy kalom ekanligiga inonmaganlar uchun bu tarzdagi inzolning izohini berish mumkin emas. Hech bir insonning zehni bu tarzdagi mo‘jizaviy galma-gallikni bir nizomga sololmaydi, bir necha yil burungi ohangni ko‘ngilda jonlantirib, unga aynan mos keluvchi narsa yozolmaydi.
Har oyatning tartib bilan joy-joyiga qo‘yilishida ham bir talay hikmatlar bor, ular bizning mavzu doiramizdan bir oz chetroqda. Ammo bir misol keltirsam, o‘quvchilarga malol kelmas, degan fikrdaman.
Qur’onning so‘ngida kelgan oyatlar dunyoning oxiri yaqinlashganda odamzotning yashash tarzi qanday bo‘lishi to‘g‘risida tushuncha beradi. "Nasr" deb nomlangan 110-sura oxir zamon yaqinlashganda to‘da-to‘da aqlli kishilar Islomga kirajaklarini ramziy ishora qilib ko‘rsatadi.
Yana 2-suraning so‘nggi qismlariga yaqin oyatlar ham keyin kelgan oyatlardir.