9— Shuayb qavmidan hayratlandi

    Qavm Shuaybning tanholigi va zaifligini sabab qildilar. Agar uning qarindoshlari va yaqinlari bo'lmasa edi, uni toshbo'ron qilib o'ldirib, undan qutulishar edi. Shuayb bu ishlardan hayratlandi va Aziz, Kuchli, G'olib va Qudratli Alloh taolo ularga kasallik, ojizlik, zaiflik va halokatga mubtalo bo'ladigan qarindoshlardan ko'ra qadrsizroq bo'lishidan taajjublandi.

    Ular aytdilar: "Ey Shuayb, sen aytayotgan narsalarning ko'pini anglay olmayapmiz va oramizdagi ojiz bir kimsa ekaningni ko'rib turibmiz. Agar qavmu qarindoshlaring bo'lmaganida albatta seni toshbo'ron qilgan bo'lardik. Sen bizlar uchun aziz — mo''tabar kishi emassan". U aytdi: "Ey qavmim, mening qavmu qarindoshlarim sizlar uchun Allohdan ham azizroqmiki, U zotga orqa o'girib oldingiz? (Ya'ni sizlar mening qavmu qarindoshimni emas, balki Allohni hurmat qilishingiz lozim emasmi?) Shubhasiz, Parvardigorim qilayotgan amallaringizni bilib — ihota qilib turuvchidir" (Hud: 91,92)

10— So'nggi o'q

    Qavm hujjatlari qolmaganidan so'ng har bir ummatning ichidagi mutakabbirlar payg'ambarlari va uning izdoshlariga otadigan so'nggi o'qni otdilar: "(Shunda) uning qavmidan bo'lgan mutakabbir kimsalar: "Ey Shuayb, yo seni va sen bilan birga iymon keltirgan kishi­larni qishlog'imizdan haydab chiqaramiz, yoki sizlar bizning dinimizga qaytasizlar", deyishdi. (A'rof: 88)

11— Qat'iy hujjat

    Shuaybning javobi dini bilan faxrlanadigan, e'tiqodi va vijdoniga hamiyatli bo'lgan odamning javobi bo'ldi:

    U aytdi: "Agar (diningizni) yomon ko'rsak ham-a? Agar Alloh bizga o'sha diningizdan najot berganidan keyin yana unga qaytsak, Alloh sha'niga yolg'on to'qigan bo'lamiz-ku? (Ya'ni aslida bo'lmagan narsalarni Allohga sherik qilgan bo'lamiz-ku?) Biz uchun u dinga qaytish joiz emas, magar Parvardigorimiz — Alloh (bizni yo'ldan ozdirishni) xohlasagina (qaytishimiz mumkin). Parvardigorimizning ilmi hamma narsani qamrab olgandir. Allohning O'ziga tavakkul qildik (suyandik). Parvardigoro, biz bilan qavmimiz o'rtasida haq hukm qilgaysan. O'zing hukm qiluvchilarning yaxshirog'idirsan". (A'rof: 88, 89)

12— Qavm avvalgilarning so'zlarini aytdilar

    Bu ham qavmga foyda bermadi. Balki, ular avvalgilar kabi dedilar:

    "Hech shak-shubhasiz sen sehrlangan — aqldan ozgan kimsalardansan. Sen ham xuddi bizlarga o'xshagan odamsan. Albatta bizlar seni yolg'onchi kimsalardan deb gumon qilamiz. Agar rostgo'ylardan bo'lsang, ustimizga osmondan bir bo'lagini tashlab yubor!" (Shuaro: 185-187)

     

13— Payg'ambarining so'zlarini rad etgan qavmning oqibati

    Oqibat — payg'ambarlarini rad etgan va Allohning ne'matlariga nonko'rlik qilgan barcha ummatlarning oqibati kabi bo'ldi.

    "Ularni dahshatli zilzila tutib, turgan joylarida to'kildilar (halok bo'ldilar). Shuaybni yolg'onchi qilgan kimsalar go'yo u erda yashamagandek bo'lib qoldilar. Shuaybni yolg'onchi qilgan kimsalar aniq ziyon ko'ruvchi bo'ldilar. (A'rof: 91,92)

14— Risolatni etkazdi va omonatni ado etdi

    Shuayb ham boshqa payg'ambarlar kabi Allohning risolatini etkazdi, omonatni ado etdi va hujjatni barpo qildi:

    Keyin (Shuayb) ulardan yuz o'girib, (o'zicha) dedi: "Ey qavmim, mana, men Robbimning dinini sizlarga etkazdim va nasihatlar qildim. Endi shuncha va'z-nasihatlardan keyin ham kofir (bo'lgan) qavmga qanday qayg'ururman? (A'rof: 91,92)

Iyso ibn Maryam alayhissolatu vassalomning qissasi

     

    1— Mo'jizaviy qissa

     Iysoning davri keldi. U payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallamdan avvalgi payg'ambarlarning so'nggisidir.

    Iyso alayhissolatu vassalom qissasida Allohning g'olib irodasi, mutlaq qudrati va nozik hikmati namoyon bo'ldi. Iyso alayhissalomning barcha ishlari mo'jiza edi. Uning tug'ilishi mo'jiza bo'ldi, aqllarni hayratga soldi, tabiiy qonunlar bekor bo'ldi. Tabiiy qonunlarga ulug' ilohdek iymon keltirganlarga, tajriba, ko'rinib turgan narsalar hamda tib va tabiat qonunlarini o'zgarmas deb qat'iy ishonadiganlarga Iysoning mazkur qonunlarga zid ravishda tug'ilishiga iymon keltirish va uni tasdiqlash juda og'ir bo'ldi. Bu kabi insonlar Allohning barcha narsalarni ihota qilgan va barcha narsalarga g'olib bo'lgan hamda oldida hech bir narsa to'siq bo'la olmaydigan qudratini bilishmas edi. "Biron narsani (yaratishni) iroda qilgan vaqtida Uning ishi faqatgina "Bo'l", demoqligidir. Bas u (narsa) bo'lur — vujudga kelur." (Yosin: 82)

    Allohni qodir, xohlovchi, xoliq va yaratuvchi iloh deb iymon keltirgan kishi uchun Iyso alayhissalomning g'ayritabiiy tug'ilishiga ishonish engil bo'ldi: "U — Alloh yaratuvchidir, (yo'qdan) bor qiluvchidir, (barcha narsaga) surat-shakl beruvchidir. Uning go'zal ismlari bordir. Osmonlar va Erdagi bor narsa Unga tasbeh aytur. U qudrat va hikmat sohibidir." (Hashr: 24)

    Alloh taoloning Odam (alayhissalom) ni ota-onasiz, suv va loydan yaratganiga iymon keltirgan odamga otasiz faqat onadan tug'ilishga iymon keltirishi anchagina engildir. Shuning uchun ham, Alloh taolo dedi: "Albatta Iysoning (otasiz tug'ilishining) misoli Alloh oldida xuddi Odamning misoli kabidirki, uni tuproqdai yaratib, so'ngra "Bo'l", dedi, u (jonli odam) bo'ldi." (Oli Imron: 59)

2— Hamma yog'i ajoyib ish

     Iyso alayhissalomning barcha ishlari hayratomuzdir. U zotning tug'ilishi Yunonlarning aqliy fanlar va matematika sohasida cho'qqiga chiqishgan bir payt bo'lib, tibbiyot ham o'ziga xos etiborga ega edi.

3— Yahudiylarning zohiriy sabablarga suyanishi

    Yahudiylar ichlarida ko'p payg'ambarlar o'tgan bo'lsa-da, o'z davrlarida hukmron bo'lgan ilmlarga bo'ysundilar. Ular ruh va unga bog'liq hamma narsani inkor etishar va  ko'rayotgan barcha narsalarini moddiy izohlashar edi. Ular sababi bo'lgan narsalarnigina bor va bo'lishi mumkin deb hisoblardilar. Shuning uchun ham, Alloh taolo Iyso alayhissalomga bergan mo'jizalar tor doirali moddiy aqllar uchun davo va zamon ehtiyojiga javob bo'ldi.

    Yahudiylar narsalarning zohiri oldida to'xtab, mag'iz qolib po'stloqqa yopishib, irqchilik va qondoshlikni ulug'lash hamda molu-dunyo muhabbatiga mukkasidan ketdilar. Dunyo hayotiga berilib, qalblari qora, tabiatlari esa qo'pol bo'ldi. Ular kuchsizlarga rahm, faqirlarga mehr qilmas, tomirlarida yahudiylik qoni oqmagan har bir kishiga hayvon, it, balki, jonsiz narsalar kabi muomala qilar edilar. Ayni paytda, ular kuchli va davlatmand odamlarga bo'ysunar, imkonlari bo'lgani zamon shafqatsizlashar, imkonlari bo'lmagani mahal muloyimlashar edi. Suriya va Falastinda uzoq zamonlar rimliklar hukmronligi ostida yashashgan qullik va xorlik hayoti ularda munofiqlik, xorlik, hiylakorlik, maxfiy fitnlar uyushtirishni paydo qilgan edi.

4— Kamsitish va qarshilik

    Payg'ambarlarni mensimaslik va ularga qarshi hatto o'ldirish bilan jur'at etish, sudxo'rlik, diniy ta'limotlar bilan o'ynashish yahudiylarda bag'ritoshlik, insoniy tuyg'uni zaiflashishini vujudga keltirdi. Ulardan ko'plarining qalblarida Allohga xolis muhabbat, insoniyatga hurmat qolmadi. Ular hamdardlik, hamkorlik, ezgulik va saxovat ma'nolarini unutayozgan edilar. Yahudiylar payg'ambarlikka va risolatga iymon keltirishar, ichlaridan ko'plab payg'ambarlar chiqqan, kitoblari ularning xabarlari bilan to'lib-toshgan edi. Biroq ular oxirgi paytlarda o'z xohishlariga muvofiq kelgan narsalarga, turmush tarzlari va axloqlarida ularni qo'llab quvvatlaydiganlarga iymon keltiradigan bo'lib qolishdi. Ularni tanqid qilgan, sog'lom din, ochiq haqiqat va ahvollarni isloh qilishga chaqirgàn odamni esa o'zlari uchun dushman hisoblashar, unga qarshi kurashishardi. Ularda bo'hton, uydirma, haqiqatni yashirish va soxta guvohlik berishga jur'at bor edi.