Torn eshik tomon yuzlandi.
- Janob Torn?...
- Ha?
- Xotiningizning ahvoli qalay?
- Tuzalyapti.
- Uning oldiga o’yolingiz bilan borsak bo’ladimi?
Torn sochiqqa qo’llarini artayotgan ayolga tikilib o’ylanib qoldi. U bekalik vazifasini qoyilmaqom qilib bajarardi. Torn hatto uni nima uchun bunchalik yoqtirmasligi haqida ham o’yladi.
- Keragi yo’q. Qaytib kelganimda o’zim olib boraman.
- Yaxshi, janob.
Ular xayrlashishdi va Torn kasalxonaga yo’l oldi. U bu yerda doktor Bekker bilan uchrashdi. Doktor unga Katerinaning tuzalib borayotganini bildirdi. U Katerinaning oldiga kirdi. Katerina uni ko’rib ma’yus jilmaydi.
- Salom, - dedi u.
- Salom, - dedi Katerina.
- Tuzukmisan?
- Sal-pal.
- Yaqinda to’liq tuzalib ketasan.
- Bilaman.
Torn kursisini karavot yoniga surdi va o’tirdi. U Katerinaning shu holatda ham naqadar go’zal ko’rinayotganidan ajablandi. Quyosh nuri uning sochlariga tushib turardi.
- Ko’rinishing yaxshi, - dedi u. - Men faqat seni o’yladim.

- Ko’rinishim qanday ekanligini tasavvur qilyapman, - dedi Katerina kulib.
Torn uning qo’llaridan tutdi va ular bir-birlariga jim termulishdi.
- G’alati davrlar, - dedi Katerina.
- Ha.
- Nahotki bir kun kelib hamma narsa o’z joyiga tushsa?
- Ha.
Katerina g’amginlik bilan jilmaydi va Torn uning ko’zlarini to’sib turgan sochlarini to’yorilab qo’yish uchun qo’lini uzatdi.
- Biz axir yaxshi odamlarmiz-ku, to’yorimi Jeremi?
- Menimcha shunday.
- Unda nima uchun hamma narsa bizga qarshi?
U boshini qimirlatdi.
- Agar biz yovuz bo’lganimizda edi, - dedi Katerina, - men buni jazo deb hisoblagan bo’lardim. Balki biz shunga loyiqdirmiz. Ammo bizning gunohimiz nima? Qanday xatoga yo’l qo’yganmiz?
- Bilmadim, - qiyinchilik bilan javob berdi Torn.
Katerina unga baxtiqarodek tuyuldi.
- Bu yerda sen xavfdan xolisan, - shivirladi Torn. - Men esa bir necha kunga ketyapman.
U javob bermadi. U hatto Tornning qaerga ketayotganligini ham so’ramadi.
- Ishlarim bor. Ortga surib bo’lmaydi.
- Uzoq vaqt bo’lmaysanmi?
- Uch kun. Senga har kuni qo’ng’iroq qilib turaman.

Katerina bosh irg’adi. Torn uning yonog’idan beozorgina o’pib qo’ydi.
- Jerri?
- Ha?
- Ular pastga men o’zim sakraganligimni aytishdi, - U Tornga bolalarcha beozor va hayrat bilan tikildi. - SYeNGA ham shunday deyishdimi?
- Ha.
- Men nima uchun bunday qilishim kerak edi?
- Bilmadim, - pichirladi Torn. - Lekin buni aniqlaymiz.
- Men aqldan ozganmanmi? - shunchaki so’radi u.
Torn unga qaradi va inkor ma’nosida bosh chayqadi.
- Hammamiz aqldan ozib qoldik shekilli, - dedi u.
Katerina o’rnidan turdi va ularning yuzlari ro’parama-ro’para keldi.
- Men o’zim sakramadim, - pichirladi u. - Meni... Demen itarib yubordi.
Xonaga uzoq sukunat cho’kdi va Torn xonadan asta chiqib ketdi.
Olti o’rinli «Lir» samolyoti Torn va Jenningsni olib uchardi. Yarim tunda ular Rimga qarab uchishardi. Jennings atrofiga kitoblarni yoyganicha, Tornni Tassonening barcha so’zlarini eslashga majbur qilardi.
- Eslolmayman, - dedi Torn. - Umuman yodimda yo’q.
- Boshqatdan boshlang. Yodingizga tushgan hamma narsani bir boshdan ayting.
Torn ruhoniy bilan bo’lgan birinchi uchrashuvi, uning ta’qibi, nihoyat parkdagi uchrashuv haqida qaytadan so’zlab berdi. Bu uchrashuvda ruhoniy she’rlar o’qigandi.
- Qandaydir dengiz... - ming’irladi Torn, eslashga urinarkan. - o’lim... lashkarlar... Rim... haqida.

- Yaxshiroq eslashga harakat qiling.
- Men juda jahlga mingan va uni jinni deb o’ylagandim. Umuman olganda, unga quloq solmaganman ham.
- Lekin uning so’zlarini eshitgansiz. Demak, siz eslay olasiz. Bo’ling!
- Eslolmayman!
- Urinib ko’r!
Tornning yuzi burishdi. U ko’zlarini yumib, eslashga harakat qilib ko’rdi.
- U mendan imon keltirishimni so’raganini eslayman. «Yaratganga imon keltir». U shunday degandi. «Yaratganga imon keltir»...
- Nima uchun?
- Shaytonning o’yoli bilan kurashish uchun. U «Shaytonning farzandini yengish uchun Xudoga imon keltir» degandi.
- Yana-chi? - bo’sh kelmasdi Jennings.
- Chol. Qandaydir chol...
- Qanaqa chol?
- U bir chol bilan uchrashishim lozimligini aytgandi.
- Davom eting...
- Eslolmayapman!...
- Uning ismini aytgandimi?
- M... Magdo. Megiddo. Yo’q, bu shaharning nomi.
- Qaysi shaharning? - so’radi Jennings.
- Uning so’zlariga ko’ra, men borishim kerak bo’lgan shaharning. MYeGIDDO. Imonim komil. Men Megiddoga borishim kerak.

Jennings portfelidan xaritani izlay boshladi.
- Megiddo... - ming’irlardi u. - Megiddo...
- Bu shaharni eshitganmisiz? - so’radi Torn.
- Garov o’ynashim mumkin, u Italiyada joylashgan.
Lekin Yevropaning birorta ham mamlakatida bu shahar yo’q edi. Jennings xaritaga yarim soat tikilib o’tirdi, keyin umidsiz ravishda bosh chayqaganicha uni yopdi. U elchiga qarab uning uxlayotganini ko’rdi va diniy kitoblarini varaqlashga tushdi. Mo’’jaz samolyot tungi osmonda guvillaganicha parvoz qilar, Jennings esa kitob o’qishga kirishib ketgandi. «... va yerga Shaytonning avlodi inson ko’rinishida keladi. Zo’rlangan to’rt oyoqli jonivor uning onasi bo’ladi. Yosh Masih yer yuziga sevgi va xayr ulashgani kabi, u ham bevosita do’zaxning o’zidan olgan buyruqlarga ko’ra nafrat va qo’rquv urug’ini sochadi...».
Samolyot qo’ndi va Jennings atrofga sochilib ketgan kitoblarini yig’ishtirishga tutindi.
Rimda yomg’ir yog’ayotgandi. Ular bo’m-bo’sh aeroportni tezlik bilan tark etib, taksilar turadigan joyga chiqishdi. Mashina ularni shaharning narigi chetiga olib ketayotgan paytda Jennings mizg’ir, Torn esa Via Ventoning haykaliga tikilganicha Katerina bilan bir-birlarining qo’llaridan tutgancha bu ko’chalarni kezishgan damlarni eslardi. Ular bir-birlarini sevishardi. U Katerinaning atiri isini, uning kulgisini esladi. Shu yerda ular bir-birlariga sevgi izhor qilishgandi...
- Jeneral gospitali, - dedi taksichi va tormozni bosdi.

Jennings uyg’onib, tashqariga qaradi.
- Bu emas, - dedi Torn.
- Si. Jeneral gospitali.
- Yo’q, u eski bino edi. G’ishtin imorat. Esimda.
- Manzilni to’yori yozganmisiz? - so’radi Jennings.
- Jeneral gospitali, - qaytardi haydovchi.
- E differente (bu boshqa joy(ital.), - so’zida turib oldi Torn.
- Fuoco (yong’in (ital.), - javob berdi haydovchi. - Tre anni piu o meno (taxminan uch yil ilgari (ital.).
- Nima deyapti? - so’radi Jennings.
- Yong’in, - javob qildi Torn. - «Fuoko» yong’in degani.
- Si,- dedi taksichi. - Tre anni.
- Qanaqa yong’in? - so’radi Jennings.
- Chamasi, eski gospital yonib ketgan. Uning o’rniga boshqa qurishgan.
- Tre anni piu o meno. Multo morte.
Torn Jenningsga qaradi.
- Uch yil ilgari. Juda ko’pchilik halok bo’lgan ekan.
Ular taksichiga pul berishdi va undan kutib turishni so’rashdi. U dastlab unamadi, ammo pulning ko’pligini ko’rgach, rozi bo’ldi. Torn italyan tilida chala-chulpa qilib, Rimdan ketgunlaricha uning xizmatidan foydalanishlarini tushuntirdi.
Gospitalda deyarli hech kim yo’q edi. Jennings biror kishini topishga qaror qildi, Torn shu payt bir rohibani uchratib qoldi. Rohiba bundan uch yil ilgari sodir bo’lgan yong’in gospitalni poydevorigacha vayron qilganini tasdiqladi.

- Hamma narsa yonib ketmagandir, - qaysarlik bilan dedi Torn. - Qaydlar. Ular saqlanib qolgan bo’lishi kerak...
- U paytda men bu yerda ishlamasdim, - dedi rohiba inglizchalab. - Lekin odamlarning aytishicha, yong’in hamma narsani kulga aylantirgan.
- Balki, qog’ozlar biror yerda saqlanib qolgandir?
- Bilmadim.
Torn umidsizlikka tushgandi, rohiba esa yelkasini qimirlatib boshqa hech narsani bilmasligiga ishora qildi.
- Menga qarang, - dedi Torn. - Bu men uchun juda muhim. Men bu yerda bir chaqaloqni farzand qilib olganman. Menga uning tug’ilganligi haqidagi ma’lumotlar kerak.
- Bu yerda farzand asrab olish bo’lmagan.
- BIR marta bo’lgan. Anig’ini aytsam, farzand asrab olish emas...
- Adashyapsiz. Bizda farzand asrab olish javobgarlikdan ozod etish va yordam ko’rsatish agentligi orqali amalga oshiriladi.
- Sizda tug’ilganlik haqidagi qaydnomalar bormi? Bu yerda tug’ilgan chaqaloqlar haqidagi ma’lumotlarni saqlab qo’yasizlarmi?
- Ha, albatta.
- Balki men kunini...
- Foydasi yo’q, - uning so’zini bo’ldi Jennings. U Tornga yaqinlashdi. - Yong’in aynan hujjatlar bo’limida boshlangan. Yerto’lada, hujjatlar saqlanadigan joyda. Keyin esa olov yuqoriga ko’tarilgan va uchinchi qavat do’zaxga aylangan.

- Uchinchi qavat?...
- Tug’ish bo’limi, - bosh silkidi Jennings. - Kultepa qolgan xolos.
Torn devorga suyandi.
- Kechirasizlar... - dedi rohiba.
- To’xtab turing, - iltimos qildi Torn. - Xodimlar-chi? Axir KIMDIR tirik qolgan bo’lishi kerak.
- Ha. Juda kam odam.
- Bu yerda bo’yi baland kishi bo’lardi. Ruhoniy. Barzangi.
- Uning ismi Spilletto edimi?
- Ha, - Tornga jon kirdi. - Spilletto.
- U bu yerning rahbari edi.
- Ha, rahbar. U...
- U tirik qolgan.
Tornning qalbida umid uchquni paydo bo’ldi.
- U shu yerdami?
- Yo’q.
- Qaerda?
- Subyakodagi ibodatxonada. Yong’inda jabrlanganlarning ko’pchiligini o’sha yoqqa jo’natishgan. Ko’pchilik o’sha yerda vafot etdi, ammo u tirik. Esimda, buni mo’’jiza deyishgandi, axir yong’in paytida u uchinchi qavatda bo’lgan ekan.

- Subyako? - so’radi Jennings.
Rohiba bosh irg’adi.
- San-Benedetto ibodatxonasi.
Mashinaga o’tirishlari bilanoq, ular xaritaga tikilishdi. Subyako shahri Italiyaning janubiy chegarasida bo’lib, u yerga borish uchun kechasi bilan yo’l yurish lozim edi. Ular uxlayotganlarida taksichi bemalol yursin deb, boradigan yo’llarini qizil qalamda belgilab berishdi.
San-Benedetto ibodatxonasi yarim vayrona bo’lsada, uning baland qo’rg’oni o’z salobatini saqlab qolgandi. Qo’rg’on asrlardan buyon ko’plab qamallarga dosh bergandi. Ikkinchi jahon urushi davrida bu yerni shtabga aylantirgan nemislar ibodatxonadagi barcha rohiblarni otib tashlashgandi. 1946 yilda italyanlarning o’zlari uning devori ortida yuz bergan xunrezliklarga nisbatan o’ch olish ma’nosida ibodatxonani minomyotlardan o’qqa tutishgandi.
Zamonning barcha sinovlariga qaramasdan, San-Benedetto muqaddas joyligicha qolgan va uning devorlari duo-iltijolarning aks-sadosini jimgina yutib kelardi.
Loyga belangan taksi ibodatxona oldiga yaqinlashdi. Haydovchi uxlab qolgan yo’lovchilarni uyg’otishga majbur bo’ldi.
- Senorlar?
Torn qimirlab qo’ydi. Jennings oynani tushirdi va atrofga alanglarkan, tongning musaffo havosidan to’yib nafas oldi.
- San-Benedetto, - dedi charchagan haydovchi.

Torn ko’zlarini ishqadi va qizg’ish osmon ostidagi ibodatxonaning mahobatli manzarasiga ko’zi tushdi.
- Buni qara, - shivirladi Jennings vahima bilan.
- Yaqinroqqa yursangiz bo’lmaydimi? - so’radi Torn.
Haydovchi inkor ma’nosida bosh chayqadi.
Unga uxlab turishni aytib, Torn va Jennings mashinadan tushishdi. Ular bellarigacha baland o’sgan o’tlar orasidagi so’qmoqdan borishar, ertalabki shudringdan butun kiyimlari ho’l bo’lib ketgandi. Yurish qiyin edi. Jennings bir soniyaga to’xtadi va kamerasini olib, ibodatxonani bir necha marta suratga oldi.
- Ishonish qiyin, - shivirladi u. - Jin ursin, ishonish qiyin.
Torn betoqat bo’lib u yoq-bu yoqqa alanglay boshladi va Jennings unga yetib oldi. Ular o’z nafaslari va uzoqdan, ibodatxona ichidan xuddi ingrash kabi eshitilayotgan qo’shiqqa quloq solgancha ildamlashardi.
- Bu yer juda qayg’uli ekan, - dedi Jennings ular eshik yoniga yetib kelishganida.
Qo’shiq ovozi xuddi devorlardan chiqib, ibodatxona yo’laklariga tarqalayotganga o’xshardi. Ular tovushning qaerdan kelayotganini aniqlashga uringanicha, asta-sekin yurib borishardi.
- Menimcha buyoqqa, - dedi Jennings uzun yo’lakka ishora qilib. - Iflosligini qara.
Oldinda jigarrang so’qmoq ko’rindi. So’qmoq ostonasiga tosh yotqizilgan yog’och eshik oldiga boshlab borardi. Ular eshikka yaqinlashganlarida qo’shiq balandroq eshitila boshladi. Eshikni qiya ochib, Torn va Jennings ichkariga mo’ralashdi. Ular o’zlarini xuddi o’rta asrlarga tushib qolgandek his qilishdi. Ular ulkan qadimiy zalni ko’rishdi. Tosh zinalar Isoning toshdan ishlangan haykali joylashtirilgan mehrobga olib borardi. Gumbaz tuynugidan tushayotgan quyosh nurlari haykalni yoritib turardi.