- Men kasalxonadan ketmoqchiman. Bu masalada kim bilan gaplashishim kerak?
- Siz shifokordan ruxsat olishingiz kerak.
- Menga uni topib bering, iltimos.
- Harakat qilib ko’raman.
Katerina yana sukunat og’ushida qoldi. Hamshira tushlik keltirdi, ammo uning ishtahasi yo’q edi. Patnis ustida kichkina idishda murabbo bor edi. Katerinaning barmog’i unga tasodifan tegib ketdi va murabbo muzday tuyuldi.
Kasalxonadan yuzlab mil narida, Cherveteri qabristonida jimjitlik hukm surar, faqatgina yer kavlanayotganga o’xshash tovush jimlikni buzardi. Ochilgan qabrlar oldida ikkita it panjalari bilan tuproqni o’yib, ochilgan qabrlarni to’ldirishardi. Tuproq sekin-asta shoqol va chaqaloqning suyaklarini ko’mib borardi. Temir panjara ustida esa itlardan birining dahshatli jasadi osilib turardi. Bir it tumshug’ini cho’zdi va past ovozda uvilladi. Bu uvillash butun qabriston bo’ylab tarqaldi va unga qolgan yirtqichlar ham jo’r bo’lishdi. Butun atrofni itlarning uvillashi tutib ketdi.
Katerina yotgan joyida yana tugmachani bosdi. Uning ovozida sabrsizlik alomati bor edi.
- Kim bor? - dedi u.
- Eshitaman, - dedi kimdir.
- Menga shifokorni chaqirib berishlarini so’ragandim.
- Buning iloji yo’q. U operatsiya xonasida.
Katerina achchiqlandi.
- Menga yordam bera olmaysizmi?
- Birortasini jo’nataman.
- Iltimos, tezroq.
- Xo’p bo’ladi.

Katerina qiyinchilik bilan o’rnidan turdi va shkaf yoniga bordi. U ko’ylagini olib ko’zguga tikilganicha kiyinishga tutindi. Katerina gipslangan qo’l bilan kiyinish oson emasligini o’yladi va ko’ylagini boshiga ildi. Ko’ylagini kiya olmayotgan Katerinani vahima bosdi. Kutilmaganda eshik ochildi va u yengil nafas oldi - kimdir unga yordamlashgani kirgan edi.
- Ey, - dedi Katerina ko’ylagi orasidan kirgan odamga qarashga urinarkan.
Ammo unga javob bo’lmadi.
- Kim u?
U qotib qoldi.
Uning ro’parasida Beylok xonim turardi. Uning yuziga upa chaplangan, lablariga qizil labbo’yoq surtilgandi. Katerina Beylok xonim derazani ochib pastga qarashini kuzatib turdi.
- Menga yordam bera olmaysizmi... - pichirladi Katerina. - Qiynalib qoldim.
Beylok xonim tirjaydi, bundan Katerinaning yuragi orqaga tortib ketdi.
- Ajoyib kun, Katerina, - dedi ayol. - Parvoz qilish uchun ajoyib kun.
U Katerinaning ko’ylagidan mahkam ushladi.
- O’tinaman, - yalindi Katerina.
Ularning ko’zlari oxirgi marta uchrashdi.
- Siz judayam go’zalsiz, - dedi Beylok xonim. - Bizga havoda turib bo’sa yo’llang.
U Katerinani deraza tokchasi oldiga sudrab keldi va derazani katta ochdi.

Bemorlarni qabul qilish bo’limiga «tez yordam» mashinasi qizil chiroqlarini yoqib yetib keldi. Shu lahzada yettinchi qavat derazasidan yuziga alvon mato yopilgan ayol pastga tushib ketdi. U juda uzoq vaqt tushdi va mashina ustiga zarb bilan tushguniga qadar uni hech kim sezmadi. So’ngra ayolning tanasi bir titradi va abadiy uyquga ketdi.
Shu onda Cherveteri qabristoniga sukunat cho’kdi. Qabrlar tuproq bilan to’ldirilgandi va itlar butalar orasiga kirib ketishdi...
Torn qattiq charchagandi va birpasda uxlab qoldi. Uni telefon qo’ng’irog’i uyg’otib yubordi. Jennings hali qaytmagandi.
- Ha? - dedi uyqusiragan ovozda Torn.
Qo’ng’iroq qilgan kishi shifokor Bekker bo’lib, uning ovozi xavotirli edi.
- Xudoga shukr, sizni topdim, - dedi u. - Mehmonxonaning nomini Katerina qog’ozga yozib qo’ygan ekan...
- Nima bo’ldi?
- Katerina kasalxona derazasidan o’zini tashlab yuboribdi.
- Nima? - Tornning ovozi chiqmay qoldi.
- U o’ldi, janob Torn. Biz qo’limizdan kelgan barcha choralarni ko’rdik.
Tornning tomog’iga nimadir tiqilib qolgan, u gapira olmasdi.
- Biz nima yuz berganini aniq bilmaymiz. U kasalxonadan ketmoqchi bo’lgan ekan, keyin uning jasadini ko’chadan topdik.
- U o’ldimi?..- dedi Torn zo’rg’a.

- O’sha ondayoq. Uning boshi majaqlanib ketgan.
Torn oh urdi va go’shakni ko’ksiga bosdi.
- Janob Torn...
Ammo Torn go’shakni qo’yib qo’ygandi. U yiyolardi.
Yarim tunda Jennings qaytib keldi, u o’lgudek charchagandi. U karavotda yotgan Tornga nazar tashladi.
- Torn?
- Ha, - pichirladi Torn.
- Men kutubxonaga bordim, so’ngra Qirollik Geografiya Jamiyatida bo’ldim.
Torn javob bermadi va Jennings karavotga o’zini tashladi. U Tornning ko’ylagidagi qonli dog’ yanada kattalashganini ko’rdi.
- Men Megiddo shahrini topdim. Uning nomi «Armageddon» - «Qiyomat» so’zidan kelib chiqqan ekan.
- Qaerda joylashgan ekan? - sabrsizlik bilan so’radi Torn.
- Qo’rqamanki, ellik fut yer ostida. Quddus yaqinida. U yerda hozir qazish ishlari ketyapti ekan. Menimcha, Amerikaning qaysidir universiteti tomonidan.
Jennings karavotga astoydil o’rnashdi. U juda charchagandi.
- Men u yerga bormoqchiman, - pichirladi Torn.
Jennings bosh silkidi va xo’rsindi.
- Agar qariyaning ismini topganimizda edi...
- Bugengagen.
- Bugengagen?

- Ha. She’rlar ham yodimga tushdi.
Jennings Tornga ishonqiramay qaradi.
- Siz uchrashishingiz lozim bo’lgan kishining ismi Bugengagenmi?
- Ha.
- Bugengagen - odamlarning tanasidan iblisni quvgan kishi, u o’n yettinchi asrda yashagan va kitoblardan birida uning nomi tilga olingan.
- Aynan mana shu ism, - istamaygina javob berdi Torn. - Men hammasini esladim. Uning barcha gaplarini.
- Xudoga shukr! - dedi Jennings.
- «U Sionga kelganida... - boshladi Torn eshitilar-eshitilmas qilib. - Samo kometani yo’llaydi... Va Rim yuksaladi... Biz ziyoni qaytib ko’rmaymiz».
Jenningsning butun vujudi quloqqa aylangandi. U Tornning so’zlash ohangidan uning hayotida nimadir yuz berganini sezdi.
- «Abadiy dengiz tubidan yirtqich chiqib keladi... - davom etdi Torn. - Va so’nggi qoni qolguncha jang qilish uchun lashkar keladi... Aka o’z ukasini o’ldiradi va qilichini... oxirgi insonning yuragi urishdan to’xtamaguncha tashlamaydi».
U gapirishdan to’xtadi. Jennings ko’chada o’tib ketayotgan politsiya mashinasining ovozi uzoqlashgunicha kutib turdi va derazaga yaqinlashdi.
- Nima bo’ldi? - so’radi u.
- Katerina o’ldi, - befarqlik bilan javob berdi Torn. - Bola ham o’lishini istayman.
Ular tonggacha uxlashmadi. Soat sakkizda Torn El Al kompaniyasiga qo’ng’iroq qildi va Isroilga uchish uchun chiptaga buyurtma berdi.

Torn tez-tez safarlarga chiqqan bo’lsada, Isroilga hech qachon kelmagandi. Uning bu mamlakat haqidagi bilimlari gazetalardagi yangiliklardan va yaqindagina Injilda o’qiganlaridan iborat edi. U Isroilning zamonaviy, ilg’or davlat ekanligidan ajablandi. Fir’avnlar davrida ham mavjud bo’lgan, lekin yaqindagina, asfalt va betonlar davrida qaytadan paydo bo’lgan bu davlat sahroning o’rtasiga tushib qolgan qumsuvoq parchasiga o’xshardi. Uning osmoni bir paytlar yahudiylarning Misrdan qochishlariga shohid bo’lgandi; hozir esa osmono’par binolar va mehmonxonalar ko’kka qadar bo’y cho’zgandi.
Butun atrofni qurilishlar shovqini tutib ketgandi. Ulkan yuk ko’tarish kranlari xuddi fil singari o’z «xartum»larida yuklarni u yoqdan bu yoqqa olishardi. Shahar xuddi har tomonga kengayish uchun urinayotganday edi. Ko’p yerlarda asfalt bo’linib ketgan, yaqinda qurilgan, ammo eskirib ketgan yo’llar qaytadan qurilayotgandi. Hamma yoqqa Muqaddas Yer bo’ylab sayohat qiluvchilar e’tiborini tortuvchi e’lonlar osib tashlangandi. Politsiyaning ham ishi boshidan oshib yotardi: ular qo’poruvchilarni topish maqsadida chamadon va xaltalarni tekshirib chiqishardi.
Torn va Jenningsni aeroportda uzoq ushlab qolishdi: ularning jarohatlari va ko’kargan yuzlari shubha uyg’otgandi. Torn Amerika ma’muriyatidan ekanligini yashirish maqsadida fuqarolik pasportini ko’rsatdi.
Ular taksida Xilton mehmonxonasigacha borishdi, so’ngra do’kondan yupqa kostyumlardan sotib olishdi. Issiq kuchayib borardi. Tornning jarohatiga oqib tushgan ter yarasini achishtirardi. Jennings buni sezib, Tornga shifokorga borishni taklif qildi. Ammo Torn Bugengagenni topish ishtiyoqida yonardi.

Torn va Jennings bozor tomon yurishdi va hammadan Bugengagen haqida so’ray boshlashdi. Bu ismni hech kim eshitmagandi va ular qidiruvni davom ettirishdi. Torn umidsizlikka tushgan, oyog’ini arang sudrardi. Jennings esa aksincha, juda tetik bo’lib, do’konlar, fabrikalarga kirib chiqar, telefon kitoblarini tekshirardi, u hatto bir marta politsiya bo’limiga ham kirib chiqdi.
- Balki u ism-sharifini o’zgartirgandir, - dedi Jennings uf tortib ertasiga ertalab ular parkda o’tirishganida. - Ehtimol, endi uning ismi Jorj Bugendir. Yoki Jim Gagen. Yoki Izzi Gagenberg.
Ertasiga ular Quddusdagi kichikroq mehmonxonalardan biriga joylashishdi. Ular o’sha g’alati ismni hech bo’lmasa eshitgan odamni izlab kun bo’yi tentirashdi. Ammo samarasi bo’lmadi.
- Yengilganga o’xshaymiz, - dedi Jennings mehmonxona ayvonidan pastga qararkan.
Xona isib ketgan, Torn terga botganicha karavotda yotardi.
- Agar bu yerda bittayu bitta Bugengagen bo’lsa, uni topish uchun birorta ham imkoniyatimiz yo’q. Biz esa uning umuman mavjud emasligini ko’rib turibmiz.
U xonadan sigaret qidira boshladi.
- Jin ursin, o’sha kichkina ruhoniy doim morfiy iste’mol qilib yurgan, biz esa uning so’ziga laqqa tushibmiz. Yaxshiyamki, u senga Oyga uchishing lozimligini aytmapti.
U karavotga o’tirdi va Tornga qaradi.

- Tushunolmayapman, Torn. Bir necha kun ilgari men qidiruvlarimizning naqadar zarurligiga ishonardim, hozir esa bu narsa menga bema’nilikdek tuyulyapti.
Torn bosh irg’adi va oyoriqdan yuzlari tirishib karavotga o’tirdi. U bintni yechdi va Jennings uning ochilib qolgan yarasini ko’rdi.
- Yarang menga yoqmayapti.
- Hammasi joyida.
- Yiring boylayapti shekilli.
- Hechqisi yo’q, - dedi Torn.
- Nima uchun senga shifokor topishimni so’ramayapsan?
- Yaxshisi, qariyani top, - dedi Torn. - Menga kerakli bo’lgan yagona odam u.
Jennings Tornga endigina javob berishga tutingandi, ammo eshik taqillab qoldi. U eshikni ochib, ostonada tilanchini ko’rdi. U pastak bo’yli arab bo’lib, beligacha yalang’och edi. Arab tilla tishlarini ko’rsatib tirjaydi va boshi yerga tekkuday engashdi.
- Nima kerak? - so’radi Jennings.
- Qariyani sizlar izlayapsizlarmi?
Jennings va Torn bir-birlariga qarashdi.
- Qaysi qariyani? - so’radi Jennings ehtiyotkorlik bilan.
- Bozorda menga sizlar qariyani izlayotganingizni aytishdi.
- Ha, biz bir kishini izlayapmiz.
- Men sizlarni uning oldiga boshlab boraman.
Torn o’rnidan zo’rg’a turdi va Jenningsga ma’noli boqdi.

- Tezroq-tezroq, - ularni undadi arab. - U sizlar ayni paytida kelganingizni aytdi.
Ular Quddusning tor ko’chalari bo’ylab piyoda ketishardi. Tez va jimgina qadam tashlashardi. Arab ularga yo’l ko’rsatardi. U yoshiga nisbatan juda chaqqon edi. Torn va Jennings uni ko’zdan qochirmaslikka harakat qilishar, ammo u burilishlarda ko’zdan g’oyib bo’lib qolardi. Torn va Jennings unga halloslab yetib olishganida u tirjaydi. Chamasi, ularning safari nihoyasiga yetgandi, oldinda g’ishtli devor qad ko’targandi. Jennings va Torn «ahmoq bo’ldik» degan fikrga borishdi.
- Pastga, - dedi arab burchakdagi temir panjarani ko’tararkan.
- Bu yana nimasi? - ikkilandi Jennings.
- Tezroq-tezroq, - dedi arab.
Torn va Jennings unga itoat qilishdi. Arab ularning ortidan tushdi. Yer osti juda qorong’i edi va arab mash’ala yoqdi.
Arab ularni tobora ichkariroqqa boshlab borardi. Ular mash’alaning xira nurida toshdan qilingan zinapoyani ko’rishdi. Kanalizatsiya tizimi atrofidan o’sib chiqqan jigarrang tusdagi o’simliklar hammayoqni qoplab olgan, ularning yurishini qiyinlashtirardi. Ular sekin-asta ehtiyotkorlik bilan pastga tushishardi. Zinapoya tugagach, arab yana tezlik bilan ildamladi. Torn bilan Jennings yugurishga urinishar, ammo ular yerga yotqizilgan silliq tosh yo’lakda sirg’anib ketishardi. Arab ko’zdan yo’qoldi va uning qo’lidagi mash’ala yorug’ nuqtaga o’xshab ko’rina boshladi. Ular zulmatda qolishdi va sekin oldinga yura boshlashdi. Yer osti yo’lagidan kanalizatsiya tizimi o’tgandi va Jennings birdan arxeologlar aytgan «murakkab va boshni aylantiruvchi kanallar tizimi» shu emasmikin deb o’ylanib qoldi. Mash’alaning nuqtadek yorug’i ham ko’zdan g’oyib bo’ldi va ular yolg’izliklarini his etishdi.

- Jennings, - dedi Torn og’ir-og’ir nafas olarkan.
- Shu yerdaman.
- Hech nimani ko’rmayapman...
- Bu ablah...
- Meni kutib tur.
- Yurishning foydasi yo’q, - dedi Jennings. - Biz devorga taqaldik.
Torn oldinga yurib, Jenningsning yoniga keldi. Qo’lini uzatgan edi devorga tegdi. Yo’lak tugagandi. Arab esa yo’qolib qolgandi.
- U boshqa yo’l bilan keta olmaydi, - to’ng’illadi Jennings. - Bu aniq.
U gugurt chaqdi va maqbaraga o’xshagan yer osti inshootining kichik bir qismi yorishib ketdi.
- Bu nima - suv quvurimi? - so’radi Torn.
- Bu yer zax, - dedi Jennings. - Qanaqasiga zax bo’lishi mumkin?
Gugurt o’chdi va ular yana zulmat ichida qolishdi.
- Bu yer quruq cho’l. Jin ursin, suv qaerdan kelgan?
- Chamasi, yer osti bulog’i bor... - taxmin qildi Torn. - Ketdik.
- Devorni teshib o’tamizmi?
- Orqaga qaytamiz. Bu yerdan chiqib ketish kerak.
Ular devorni paypaslaganlaricha orqaga qaytishdi. Ular zo’rg’a yurishar, har bir qadami go’yoki olis masofadek tuyulardi. Kutilmaganda Jenningsning qo’li havoda osilib qoldi: u bo’shliqni sezdi.
- Torn?
Jennings Tornning qo’lidan ushlab o’ziga tortdi. Yer osti yo’lagining burchagida qandaydir darcha bor edi. Ular bu darchani sezmay o’tib ketishgandi.