Va’daga vafo qilmaslikning bir kishi yoki kishilarga juda ko‘p zarari bor. Bunday odamlar o‘zlarining obro‘larini yerga urganlaridek, boshqalarning haq-huquqlarini ham hurmat qilmagan bo‘ladilar. Bunday kishilarga hech kim ishonmay qoladi. O’z e’tiborlarini yo‘qotgan bunday kimsalarni bironta ham odam yoqtirmaydi. Va’dasida turmaganlar qiyomat kunida ham javobgar bo‘ladilar. Qur’oni karimda Alloh taolo: "Ahdga vafo qilinglar. Zero axd-paymon (qiyomat kuni) mas’ul bo‘linadigan ishdir", - deb marhamat qilgan. ("Isro" surasi, 34-oyat.) Yana shu suraning o‘zida Alloh odam o‘ldirish, zino qilish, kam tortish, yetim molini yeyish, mag‘rurlanish kabi gunohi kabiralar orasida ahdidan qaytishni ham sanab o‘tadi. Payg‘ambarimiz bir hadislarida: "Munofiqning uch alomati bordir: so‘zlaganda yolg‘on gapiradi, va’da bersa, ahdidan qaytadi, bir omonat qoldirilsa, o‘sha omonatga xiyonat qiladi", -deb aytgandilar.

Payg‘ambarimiz shartnomalarga, va’dalarga alohida ahamiyat berib, hamisha axdlarida turar edilar. Milodiy 628 yili makkalik mushriklar, kofirlar bilan madinalik musulmonlar o‘rtasida Hudaybiya degan joyda bir shartnoma tuzildi. Unga muvofiq hijratdan so‘ng musulmon bo‘lib Madinaga ko‘chgan makkaliklarni o‘z vatanlariga qaytarish kerak edi. Ushbu shartnoma tuzilgan vaqtda musulmonlarning rahbari hazrat Muhammad edilar. Makka mushriklarining boshlig‘i Suhayl binni Amr musulmon bo‘lgan o‘gg‘i Abu Jandalning Makkadan Madinaga ko‘chib ketmasligi uchun qo‘l-oyoqlarini chilvirlar bilan bog‘lab zindonga qamab qo‘ygan edi. Shunday bo‘lsa ham Abu Jandal bir iloj topib Makkadan qochib madinalik musulmonlar yoniga keldi. Suhayl binni Amr o‘g‘li Jandalni ko‘rgach, payg‘ambarimizga dedi: "Tuzilgan shartnomaga muvofiq avvalo o‘g‘limni so‘rayman. Uni bizga qaytarib ber!". Payg‘ambarimiz ham va’dalariga vafo qilib Abu Jandalni qaytarib berdilar. Buni ko‘rgan Abu Jandal va musulmonlar juda xafa bo‘lishdi. Hatto Abu Jandal: "Makkaliklar dinimizga dushman. Meni dushman qo‘lida qoldirmang", - deb yolvordi. Payg‘ambarimiz: "Sabr qil, Abu Jandal! Allohdan umidingni uzma! Alloh taolo yaqin vaqtda senga va sen kabi musulmonlarga bir chora topadi", - deb shartnoma yozilib qog‘ozga tushirilmagan bo‘lsa ham, o‘z va’dalarida turdilar.

Payg‘ambarimiz vaqtlarida yozma shartnomalar juda oz edi. Hamma narsani ham qog‘ozga tushirilvermasdi. Musulmonlar hayotiy ishlarida bir-birlariga so‘z bersalar, albatta ishonishar, va’dalariga vafo qilib, so‘zlarida turar edilar. Shuning uchun "Musulmonning so‘zi - seqot" deyilardi. Seqot ikki kishi orasida kelishilib qo‘l qo‘yilgan shartnoma ma’nosida tushunilardi.
Musulmon to‘g‘ri kishidir. Aldovchi, hiylakor va yolg‘onchi emasdir. Chunki bular nojo‘ya xulqlardir. Dinimizga ko‘ra quyidagi hollarda va’da berish to‘g‘ri bo‘lmaydi:
— qo‘ldan kelmaydigan masalalarda;
— Alloh harom qilgan ishlarda;
— biron ishning gunoh ekanligini bilmay Turib va’da berilsa, keyinroq o‘sha ishning gunoh ekanligi ma’lum bo‘lib qolsa, unday vaqtda va’dadan qaytish to‘g‘ri bo‘ladi, chunki xatodan tiyilishning ham dinimizda savobi bordir;
— berilgan va’da muhim bir sabab tufayli bajarilmasa, kechirim so‘rab, va’dada tura olmaslikning sababi aytiladi.
Payg‘ambarimiz: "Va’dada turish imondandir", - deganlar. Ya’ni imoni bo‘lgan har bir musulmon va’dasining ustidan chiqishi, va’da berganidan so‘ng uni o‘rniga qo‘yishga intilishi zarur.

Tavba xatodan, gunohdan qaytish, qilingan gunohlar uchun Allohdan kechirim so‘rash demakdir. Tavba musulmonlarga farz qilingan. Qur’onning turli oyatlarida, masalan, "Nur" surasining 31-oyatida hamda "Tahrim" surasining 3-oyatida Alloh tavba qilishga buyuradi.
Payg‘ambarimiz ham Allohning tavbani doimo kutishi haqida bir hadislarida shunday marhamat qiladilar: "Shubhasiz, Alloh taolo kunduzi gunoh qilgan kishidan kechasi tavba qilishini kutadi. Kechasi gunoh qilgan kishidan kunduzi tavba qilishini kutadi- Bu hol quyosh chiqishidan tunga qadar davom etadi".
Tavbaning qabul etilishi uchun bir necha shartlar bor:
- tavba qiluvchi odam qilgan gunohiga "Nega men bu gunohni qildim?" -deb o‘ksinishi kerak;
- gunoh yoki gunohlari uchun tavba qilgan odam u gunohlarni yana takrorlamasligi kerak;
- qilgan gunohini Allohdan qo‘rqib takrorlamasligi kerak. Gunoxdan Alloh uchun voz kechmasa, tavba sanalmaydi. Masalan, doimo ichkilik ichib yurgan odam sog‘ligi ketib ichkilikni tashlasa, bu tavba qilish sanalmaydi, chunki bu odam ichishni Allohdan qo‘rqqani uchun emas, salomatligiga putur yetganligi uchun tashlagandir.
Tavba qilish uchun aniq bir vaqt belgilanmagan. Istagan vaqtda tavba qilish mumkin. Tavba qilish uchun duolar o‘qish shart emas. Odam istagan vaqtida gunohlarini Allohga bildirib kechirim so‘ray oladi. Asosiy masala tavba qilinganidan so‘ng o‘sha gunohni qaytarmaslikda.

quyidagi vaqtlarda tavba qilish yaxshiroq deb qabul qilingan:
- juma kuni, ijobat qabul bo‘lishi soatida. Bu soatning aysi vaqt ekanligi aniq emas. Payg‘ambarimiz bir hadislarida shunday deganlar: "Juma kunida bir vaqt bor, o‘sha vaqtda musulmonning duosi qabul qilinadi";
 

Islom axloqi

- sahar vaqtida; bomdod namozidan avval uyg‘onib, istagan vaqtda xato va gunohlarini Allohga ayon etib kechirim so‘rash mumkin;
- qutlug‘ kunlar va kechalarda. Masalan, Rag‘oyib, Meroj, Baroat kechalari bilan qadr va mavlud kechalarida, Ashura, juma hamda hayit kunlarida;
Alloh taolo xolis niyat bilan qilingan tavbalarni qabul etadi. Alloh shunday marhamat qiladi: "U, bandalaridan tavba-tazarru’ qabul qiladigan, yomonliklarni avf etadigan va qiladigan ishlaringizni biladigan zotdir" ("Sho‘ro" surasi, 25-oyat).
Payg‘ambarimiz ham shunday deganlar: "Tavba qiluvchi Allohning suyukli bandasidir. Tavba qilgan kishi hech gunoh qilmagan kishi kabidir".
Tavbani keyinga qoldirish yaxshi bo‘lmaydi, chunki ajalning odamzodga qachon kelishi ma’lum emas, u yoshga, qariga qaramaydi. Vaqti yetgan ketaveradi. "Hali yoshman, qarisam tavba qilarman, Allohdan kechirim so‘rayman, hozir tavba qilsam, shu gunohni yana qilishimga to‘g‘ri keladi", — degan kishi o‘zini o‘zi aldaydi. Chunki payg‘ambarimiz: "Ajal kelmasidan burun tavba qilishga shoshiling", - deganlar. Yana bir hadislarida Rasululloh (SAV) shunday marhamat qiladilar: "Jahannamdagi kishilardan ko‘plarining azobi tavbani kechiktirishdan, keyinga qoldirishdandir".

Tavbani salomatlik vaqtida qilish tayinlangan. Vafoti oldida, ya’ni o‘lishini bilganidan keyin qilingan tavba qabul qilinmaydi. Qur’onda shunday deyiladi: "Na gunoh ishlarni mudom qilib yurib, qachonki birovlariga o‘lim kelganda, "endi tavba qildim" deydigan va na kofir holida o‘lib ketadigan kimsalarning tavbalari qabul qilinmas. Ular uchun alamli azobni tayyorlab qo‘yganmiz". ("Niso" surasi, 18-oyat).
Alloh kishilarni xatolari bilan birga yaratgan. Har kim ham xato qiladi. Payg‘ambarimizning hadislariga ko‘ra: "Odam bolasining hammasi xato qiladi. Xato qiluvchilarning eng yaxshisi tavba qiluvchidir".

IV. NOJO’Ya HOLATLAR, YoMON XULqLAR

1. Yolg‘on va hiyla.
2. g‘iybat qilish - yomonlash.
3. O’g‘rilik.
4. Odam o‘ldirish.
5. Ichkilik ichish.
6. qimor o‘ynash.
7. Zino kilish.
8. Tuhmat.
9. Takabburlik.
10. Isrof.
11. Hasad - kunchilik.
12. Gunoh.

Boshqalarni aldash uchun aytilgan va to‘g‘ri bo‘lmagan so‘zlarga yolg‘on deyiladi. Dinimizda harom qilingan katta gunohlardan biri yolg‘ondir.
Qur’oni karimda Alloh taolo: "... yolg‘on so‘zdan yiroq bo‘linglar", - deb buyuradi. ("Haj" surasi, 30-oyat). Ikkinchi bir oyatda shunday deyiladi: "Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqinglar, to‘g‘ri so‘zni so‘zlanglar" ("Ahzob" surasi, 70-oyat).

Ko‘pgina noxushliklar yolg‘ondan paydo bo‘ladi. Hiyla, aldash, zulm, haqsizlik, adolatsizlik, e’tiqodsizlik, dushmanlik kabi narsalarning barchasi yolg‘on hamda yolg‘onchilikdan vujudga kelgan ishlardir.
Yolg‘onchining o‘z-o‘ziga ishonchi yo‘q, odamgarchiligi, axloqi va imoni zaifdir.
Payg‘ambarimiz bir hadislarida: "Yolg‘ondan saqlaningiz. Chunki imon bir tomonda, yolg‘on bir tomondadir. Yolg‘on bilan imon bir kishida jam bo‘lmaydi" - deganlar. Boshqa bir hadislarida shunday marhamat qiladilar: "To‘g‘rilikni qo‘ldan boy bermang, chunki to‘g‘rilik odamni yaxshilikka, yaxshilik esa jannatga eltadi. Kishi hamisha to‘g‘ri so‘zlasa, Alloh huzurida siddiq, eng to‘g‘ri inson, deb yoziladi. Yolg‘ondan saqlaning, chunki yolg‘on kishini jahannamga eltadi. Kishi doimo yolg‘on so‘zlasa, Alloh huzurida yolg‘onchi, deb yoziladi".
Yolg‘onchi odamlarni aldasa ham, Allohni alday olmaydi. Chunki Alloh odamlarning qilgan har bir ishini ko‘rib turadi, biladi va so‘zlangan so‘zlarni eshitadi.

Yolg‘onning eng zararlisi va eng gunohlisi qozixonada (sudda) guvohlik berish chog‘ida gapirilgan yolg‘ondir. "Niso" surasining 135-oyatida Alloh o‘zimizning, ota-onamizning, yaqinlarimizning zarariga bo‘lsa ham to‘g‘ri guvohlik berishga buyuradi. "Bu mening qarindoshim, yaqinim" - deb haqsizlik bilan kimnidir yoqlash yaramaydi.
Islom dinida ba’zi holatlarda yolg‘on so‘zlashga ruxsat etilgan:
- bir-biri bilan so‘zlashmayotgan er bilan xotinni yoki ikki musulmonni kelishtirish uchun;
— urush chog‘i dushmanni aldash uchun;
- bir kishining joniga, moliga, diniga va nomusiga zulm va haqsizlik bilan zarar yetkazilsa, ularni qutqazish uchun;
— kasallarga umid va quvvat berish uchun; payg‘ambarimiz bir hadislarida shunday deganlar:-"Odamlar orasini kelishtirish uchun yaxshilik niyati bilan yolg‘on so‘zlagan kishi yolg‘onchi emasdir".