Hiyla ham aldash demakdir. Yolg‘on kabi hiyla ham haromdir. Hiylakor kishi ikki yuzlamachi bo‘ladi, boshqalarni aldash uchun ikki qiyofada ko‘rinishga intiladi. Haqiqiy musulmonning surati siyratidek, siyrati esa suvratidek bo‘ladi. Islom dinida inson hurmatli bir mavjudotdir, hiylakor kishining esa boshqalar oldida hurmati bo‘lmaydi. U boshqalarni tuban bilib, faqat o‘zini o‘ylaydi.
Payg‘ambarimiz bir hadislarida: "Bir musulmonga zarur yetkizgan va uni aldagan kishi bizdan emasdir", - degan edilar. Yolg‘onchi va hiylakorlarning do‘stlari, qadrdonlari yo‘qdir. Biron kimsa ularga ishonmaydi.
    Dinimizga ko‘ra musulmonlar do‘stlik, osoyishtalik, totuvlik va muhabbat og‘ushida yashashlari kerak. Odamlar orasidagi do‘stlik, samimiyat va qardoshlik tuyg‘ularini barbod qilib, uning o‘rniga gina-kudurat va dushmanlikni ro‘yobga chiqaradigan eng yomon narsalardan biri g‘iybatdir. g‘iybatdan, chaqimchilikdan, kishilarni ranjitadigan nojo‘ya va yomon so‘zlardan saqlanish lozim, chunki bular islom dinida haromdir

Bir kuni payg‘ambarimiz sahobalardan so‘radilar: "g‘iybat nima, bilasizlarmi?" Sahobalar: "Alloh va uning rasuli bilur", -dedilar. Shunda payg‘ambarimiz: "Din qardoshiga yoqmaydigan so‘zlarni uning orqasidan so‘zlashdir", - dedilar. Payg‘ambarimizning sahobalari yana so‘radilar: "Agar qardoshlarimizni yomonlaganimiz to‘g‘ri bo‘lsa, so‘zlasak bo‘ladimi?" Payg‘ambarimiz marhamat qildilar: "Agar so‘zlagan so‘zlaringiz to‘g‘ri bo‘lsa, g‘iybat qilgan bo‘lasiz. So‘zlagan so‘zlaringiz to‘g‘ri bo‘lmasa, tuhmat qilgan bo‘lasiz".
 Qur’onda Alloh taolo g‘iybat qilishni odam go‘shtini yeyishga o‘xshatgan va kishilarni qatiy ravishda g‘iybatdan qaytargan. "Ey mo‘minlar, ko‘p gumonlardan chetlaninglar! Chunki ayrim gumon(lar) gunohdir! (O’zgalarning ayblari ortidan) josuslik qilib yurmanglar va ayrimlaringiz ayrimlarni g‘iybat qilmasin. Sizlardan biron kishi o‘lgan birodarlarining go‘shtini yeyishni yaxshi ko‘rurmi? Ana yomon, ko‘rdingizmi?! (Bas gunohi bundanda ortiq bo‘lgan g‘iybatni ham yomon ko‘ringiz! Allohdan qo‘rqingaz!" ("Hujurot" surasi, 12-oyat)

Payg‘ambarimiz g‘iybat qiluvchilarni yoqtirmasdilar. Agar biron kishi ularning huzurlarida g‘iybat qilishga tutinsa, g‘iybatning harom va gunoh ekanligini u kishining yodiga solardilar.
Payg‘ambarimiz g‘iybatni eshitishga ham ruxsat bermasdilar. Ul zot bir hadislarida "g‘iybat qiluvchi bilan g‘iybatni tinglovchi gunohda barobardir", - deganlar.
g‘iybatchilar yomon bir kasallikka uchragan kishilardir. Bizning huzurimizda boshqalarni yomonlab turgan kishi boshqalar huzurida bizni ayblash bizning haqimizda ham nojo‘ya so‘zlar so‘zlashi muqarrar.
Musulmon odam boshqalarning ayblarini qidirmaydi va ularni u yerda-bu yerda so‘zlab yurmaydi. Mo‘min kishi birodarining xato yoki ayblarini sir tutishga intiladi. Payg‘ambarimiz aytganlaridek, "Kim bir musulmon qardoshiga yordam qilsa, Alloh ham u kishiga yordam qiladi; qaysi bir musulmon o‘z qardoshining dardlariga darmon bo‘lsa, Alloh ham qiyomat kuni uning dardlaridan biriga darmon bo‘ladi. Kim bir musulmon qardoshining aybini yashirsa, Alloh ham oxiratda uning aybini yashiradi".

Inson boshqalarning ayblarini emas, balki o‘zidagi xatolarni qidirishi, yaxshi kishilar qatoridan o‘rin olishga intilishi zarur. Payg‘ambarimiz ta’kidlaganlaridek; "Yaxshi musulmon o‘z ayblarini qidiradigan, boshqalarning ayblarini izlashga vaqt topmagan kishidur".
g‘iybatning bu dunyoga oid ko‘p zararlari bo‘lgani kabi, oxiratga aloqador juda ko‘p zararlari ham bor. g‘iybatchi o‘zi qilgan yaxshiliklar va ibodatlardan topgan savoblarining ham behuda ketishiga sabab bo‘ladi. "g‘iybatchi ro‘za tutmagan kishidur", -degandilar payg‘ambarimiz. Demak g‘iybat kun bo‘yi och qolib, chanqab tutgan ro‘zamizning savobini yo‘qqa chiqaradi.
Musulmon odam chiroyli va foydali so‘zlar so‘zlaydi yoki sukut saqlaydi. Payg‘ambarimiz bu haqda shunday deganlar: "Allohga va oxirat kuniga ishongan kishi xayrli va foydali bir so‘z so‘zlasin yoki jim tursin".

Bir kishi musulmon qardoshiga, yaxshilik tilab ixlos va samimiyat bilan uni tanqid qilsa, bu g‘iybat bo‘lmaydi. Chunki din qardoshining xato va nuqsonlardan qutilishiga yordamlashish ham har bir mo‘mining o‘z diniy qardoshi oldidagi burchidir. Bunday ish g‘iybat bo‘lmay, haq va haqiqatga da’vat etish hisoblanadi.
Avval zamonlarda ba’zi yillari yomg‘ir yog‘masdan, ekinlar unmay qolardi. qishloq xalqi Allohdan yomg‘ir so‘rab iltijo qilishardi. Hazrati Muso ham o‘z qavmi bilan bir kuni Allohdan yomg‘ir so‘rashga chiqib, qo‘llarini ko‘tarib, duo qildi, yomg‘ir yuborishni iltijo etdi. Janobi Haq vahiy farishtasini yuborib, shunday dedi: "Ummating orasida juda ashaddiy bir g‘iybatchi bor. Agar uni g‘iybatdan to‘xtatsangiz, sizga yog‘mir bo‘ladi". Hazrati Muso: "Yo rabbim, bu kishining kim ekanini menga bildirgin", -deb duo qilgan edilar, Allohdan shunday javob keldi: "Uning kim ekanini senga bildirsam, u vaqtda men g‘iybatchi bo‘lurman".

O’g‘irlik keng ma’noda pul va mol o‘g‘irlashdagina iborat emas. Masalan, kam o‘lchash, molni qimmat sotib, tez vaqtda ko‘p pul ishlash, qurol bilan kishilardan, ularning uylaridan, banklardan pul yoki molni zo‘rlik bilan tortib olish, bizga topshirilgan hukumat pullari yoki odamlarning pullarini ishlatib yuborish kabi narsalar ham o‘g‘irlik hisoblanadi.
Irodasi va axloqi zaif bo‘lgan kishi uchun eng muhim narsa pul va dunyo molidir. Shuning uchun unday odamlar o‘g‘irlikni harom deb bilmaydilar.
O’g‘irlik ko‘pincha yashirincha amalga oshiriladi. Har qaysi mamlakatning qonunlarida o‘g‘rilar uchun jazo belgilangan. O’g‘rilarni tutish uchun har qaysi uy, hovliga, ish joylariga soqchi qo‘yishning imkoni yo‘q. Lekin imoni bo‘lgan kishi har vaqt Allohning nazorati ostidadir. Allohga ishongan odam o‘g‘irlik qilmoqchi bo‘lsa, Allohdan qo‘rqib bu nojo‘ya ishdan voz kechadi. Shuning uchun payg‘ambarimiz bir hadislarida: "Allohga ishongan odam qalbida imoni bo‘lgan holda o‘g‘irlik qilmaydi", - degan edilar. Demak, odamning imoni va Allohdan qo‘rqishi juda ko‘p noxush turadi.

Alloh yaratgan eng buyuk maxluq insondir. Odam Allohning eng ulug‘ asaridir. Musulmon bo‘lsin, g‘ayri musulmon bo‘lsin, Alloh yaratgan har bir insonning bu dunyoda yashashga haqi bor.
Odam zotini yaratish ham, o‘ldirish ham Allohning qo‘lidadir.
Odam o‘ldirish gunohlarning eng kattasi sanaladi. Haqsizlik bilan odam o‘ldirish yaramaydi, chunki odam o‘ldirganni Alloh kechirmaydi. Qur’onda Alloh buyuradi: "Kim qasddan bir mo‘minni o‘ldirsa, uning jazosi jahannam bo‘lib, o‘sha joyda abadiy qolajak. Va u Allohning g‘azabi va la’natiga duchor bo‘lgay, Alloh uning uchun ulug‘ azobni tayyorlab qo‘ygandir" ("Niso" surasi, 93-oyat).
Payg‘ambarimiz bir hadisi shariflarida shunday deydilar: "qilingan har turli xatolarni kechirish mumkin. Lekin kofir bo‘lib o‘lganni va bir mo‘minni yomon maqsad bilan o‘ldirgan odamni kechirish ehtimoli yo‘qdir".
Bir inson qanday tug‘iladi? qanday qiyinchiliklar bilan katta bo‘ladi? Ota-onasi o‘z bolasi deb oz mashaqqat chekadimi? Dunyoda eng sekin o‘sadigan odam bolasi. Uni o‘stirish uchun behad katta fidokorlik darkor. Bu qadar qiyinchiliklar bilan o‘stirilgan odamni o‘ldirishga, Allohning eng zo‘r asarini nobud qilishga hech kimning haqi yo‘q.
Qur’onda Alloh bir kishining o‘ldirilishini butun odamzodni o‘ldirishga, bir kishini o‘limdan qutqazishni bor odamzodni o‘limdan saqlab qolishga o‘xshatgan ("Moida" surasi, 32-oyat).

Dinimizda qat’iy ravishda ma’n qilingan narsalardan biri o‘z-o‘zini o‘ldirishdir. Jon kishiga Alloh omonati. Jonni beruvchi — Alloh, vaqti yetgach, jonni qaytib oladi. O’z-o‘zini o‘ldirgan odam Alloh omonatini saqlay olmagani uchun ham omonatga xiyonat qilgani tufayli gunoxkor bo‘ladi.
O’z-o‘zini o‘ldirgan kishiga yaxshi nazar bilan qaralmaydi, hatto unday odamga janoza o‘qilmasin, deydiganlar ham bor. Lekin bizning mazhabimizda, hanafiy mazhabida, agar ruhiy kasallikka uchragan bo‘lsa, bunday odamning ham janozasi o‘qiladi.
Odam juda og‘ir ahvolda yashasa ham, behad qayg‘u, alam cheksa ham, sabr qilib o‘z jonini saqlashi, o‘zini o‘ldirmasligi kerak. Islom dini odam o‘ldirishni gunohi kabira deb hisoblasa ham, bizning zamonamizga qadar ham, hozirgi kunda ham musulmonlar orasida urushlar, janglar, o‘ldirishlar to‘xtamadi. Ular bu ishlarni din bilan asoslashga, din bilan bog‘lashga harakat qiladilar, bu bilan dinimiz uchun g‘oyat yomon namuna ko‘rsatadilar. Bunday harakatlar dinimizga qiziquvchi va uni o‘rganishni istagan odamlarni islomdan bezdirishi shubhasiz.

Islom dini shafqat va marhamat dinidir. U, odamlargagina emas, hatto hayvonlarga ham shafqatli bo‘lishga, ularning hayotlarini saqlashga da’vat qiladi, zararsiz hayvonlarni o‘ldirmang, deb o‘rgatadi.
Payg‘ambarimiz zamonida arablar ba’zi jonli hayvonlarni nishon qilib bir joyga bog‘lab qo‘yishar va o‘q bilan otar edilar. Kimning yaxshi merganligini jonli hayvonlarni o‘q bilan otib o‘ldirib aniqlar edilar. Payg‘ambarimiz odamlarni bu holdan qaytarib: "Otishga o‘rganayotgan vaqtingizda jonli maxluqlarni nishon qilmangiz", - dedilar.
Islom dini barcha maxluqlarning hayotini hurmat qilishga buyuradi. Bu - diniy va axloqiy bir burchdir.

Islom dinida harom qilingan va Alloh taolo tomonidan qat’iy ravishda taqiqlangan narsalardan biri kishini mast qiladigan ichkiliklarni ichishdir. Xalq orasida ichkilik deb yuritiladigan bunday narsalarning xilma-xil ismlari bo‘lishi mumkin.
Nomidan qatiy nazar kishini mast qiladigan hamma narsa harom qilingan. Chunki payg‘ambarimiz: "Kishini mast qiladigan hamma narsa haromdir", - deganlar.
Ichkilik nima uchun harom qilindi? Uning harom qilinishi uchun qanday sabablar bor edi? Bu to‘g‘rida tabarruk kitobimiz Qur’oni Karimni va payg‘ambarimiz hadislarini ko‘zdan kechirish kerak.

Birinchi marta tushirilgan Qur’on oyatida Alloh buyuradi: "Sizlar mast qiluvchi (aroqni) ham, go‘zal - halol rizq(ning o‘zini) ham xurmo va uzumlarning mevalaridan olursizlar". ("Nahl" surasi, 67-oyat).
Bu oyat bilan Alloh taolo turli mevalarning suvini siqib, ulardan foydalanishni muboh qildi. Lekin inson zoti ko‘p sohada o‘ziga oson yo‘l izlaydi. Bu oyat nozil qilingan vaqtda ichkilik harom qilinmagan edi. Shuning uchun xurmo va uzumdan ichimliklar qilib, ularning ichiga mast qiladigan narsalarni aralashtirib,odamlar diniy jihatdan to‘g‘ri bo‘lmagan ichkiliklarni kaShf etdilar. Bu hol payg‘ambarimiz va (bazi bir musulmonlarni o‘ylatib qo‘ydi. Hijratdan so‘ng bu hol Madinada ham bir qancha vaqtgacha davom etdi. Odamlar ichishar, payg‘ambarimiz ham ularga bir nima demasdilar. Bir kuni hazrati Umar va Muaz binni Jabal ismli sahobalari payg‘ambarimizga dedilar: "Yo Rasululloh, ichkilik to‘g‘risida bizga yo‘l ko‘rsating. Xamr odamni mast qilib, aqlini boshidan olyapti