Учинчи баҳс: Қуръони каримни ёд олишдаги муайсн воситалар

Киши ҳар қайси ишда тсғри асосларга тасниб иш тутса, шунга қсра Аллоҳ таолонинг изни билан тсғри натижаларга сришади.

Қуръони каримни ёд олиш кишидан муайсн тартиб ва таёргарликларни талаб қиладиган улуғ амаллардан саналади. Агар инсон шу нарсаларга вафо қилса, Аллоҳ таолонинг изни билан қисқа вақт ичида сз мақсадига етишади.

1) Адлашни бошлашдан олдин риос қилинадиган воситалар.

Қуръони каримни ёд олишни бошловчи кишига ёрдам берадиган асосли ишлар мавжуддир. Қуйида уларни қисқача келтириб стамиз.

а) Қуръонни ёд олиш учун диққат-сътиборини бир жойга тсплаш ва нистни мустаҳ-кам қилиш; Ибн Аббоснинг: «Киши нистининг қадрига қараб ёдлайди», деган ссзига ксра ёдлаш ризқи ҳам нистга қараб бслади. Тушунча ҳосил қилиш ва сътиборни тортиш учун баъзи ҳофизлар ҳаётидан мисоллар келтирамиз.

Ҳишом ибн Муҳаммад Калбий айтади: «Амаким менга Қуръонни ёдламаганим учун айбларди. Шунда уйимизга кирдим-да, Қуръонни ёд олмагунимча уйдан чиқмайман, деб қасам ичдим ва уч кун ичида ёд олдим». Бу ҳофиз Қуръонни ёдлаш учун ғайратини қан-дай жамлаганига қаранг, унинг ҳиммати уйдан чиқмайман, деган қасамида шаклланди. Ушбу нарсалар ҳимматни - ғайратни жамлашга қсмак беради: Қуръони каримни ёдлашга интилаётган киши Қуръоннинг қиймати, улуғлиги, А аббул оламин ҳузурида қадрининг баландлиги, бошқа нарсани ташлаб, Қуръон билан машғул бслган вақтда Аллоҳ таоло унга орзу қилганидан ҳам афзал нарсаларни беришини ксз олдига келтири-ши керак. Ҳадиси қудсийда келишича, Аллоҳ таоло: «Кимки Мендан ссрашни қсйиб, Қуръон ва зикрим билан машғул бслса, унга ссрагувчиларга берганимдан афзалини бераман», дейди (Термизий ривости).

Ушбу улуғ мақсадни амалга ошириш учун етарли вақтни ажратиб, мақсадга етишда тссқинлик қиладиган бошқа машғулотлардан воз кечиш керак. Шу сринда Қози Абу Юсуф (розисллоҳу анҳу)нинг: «Илм шундай нарсаки, унга сзингни бутунлай топширмагунингча ҳеч нарса бермайди», деган ссзи таъсирлидир.

Киши умри ва вақтининг снг афзалларини сарфлаши лозим бслади. Бу ҳакда Имом Шофиъий раҳматуллоҳи алайҳ бундай дейди: «Кимки таълим олиш аччиғини татиб кср-маса, ҳаёти мобайнида жоҳилист хорлигини ичибди. Кимки йигитлигида таълим олмасдан вақтини зоеъ қилса, вафотини тсрт баробар кучайтирибди».

Қуръонни ёдлаш учун сзининг ҳолатига мос келадиган вақтни танлаб, жадвал тузи-ши лозим. Ҳар қанақа ҳолатда ҳам шу вақтга тажовуз қилишга йсл қсймаслиги керак. Шундай қилса, ҳар қандай тссиқлардан стиб, сусткашлик офатларидан омон қолади.

2) Устозни танлаш.

Бу васила Аллоҳдан тавфиқ ссраган киши учун ниҳостда фойдали ҳамда Қуръони каримни комил ёд олиш учун ишончли йслдир. Бунинг фойдаси икки нарсада билинади.
1) Зийраклик ва тажвид қоидалари бобида ҳар қанча юксак даражада бслса ҳам, мусҳафга қараб сқиш билан бирга Қуръонни машойихларнинг оғзидан олиш лозим. Бу ҳарфлар бузилиши ва нотсғри талаффуз қилишдан сақлайди. Агар шу нарсага амал қилинмаса, хато ва нуқсондан саломат бслмайди.

Шайх Муҳаммад Хусорий айтади: «Бу сринда шу нарсага танбиҳ бериш лозим бсладики, тажвид қоидалари ҳар қанча юксак бслсада, амалиётда мусҳафдан олиниши мум-кин смас. Мусҳаф ҳар қанча равшан бслмасин, ундан срганиш мукаммал бслмайди. Бунинг бирдан-бир ишончли йсли устоз билан ёнма-ён стирган ҳолда оғзаки олиб, унга ҳам оғзаки сшиттиришдир. Ва сна ишончли, моҳир, дарс беришга ҳақли, ҳарф ва калималарни қоида билан чиқарадиган шайхларнинг оғзидан олинади. Тажвид ҳукмлари оғзаки ҳамда Аллоҳнинг тавфиқи орқали мустаҳкамланади. Агар ишонган шайхлар билан алоқа қилмасдан, бевосита мусҳафдан ёдласа, сқиган вақтда хатолар ва камчиликлар чиқаверади. Шунинг учун уламолар бу хил қорийдан илм олишдан қайтариб, бундай дейдилар: «Илм ксп хато қилгувчи кишидан ва Қуръонни сзи сқиб срганган қорийдан олинмайди».

2) Агар киши Қуръонни оғзидан сшитиб олишга солиҳ шайхга мусссар бслса, унда оталик ва меҳрибонлик маъноларини ксради ва шу сабабли шогирди дангасалик қилса, унга ёрдам беради, агар муҳтож бслиб қолса, ксмаклашади, агар касал бслса, бориб ксради. Бу маънолар кишининг ғайрати ва ҳаракатига халал бериш учун билдирмасдан қалбга сизиб кирадиган шайтон учун бсш жой қолдирмайди. Ҳар қачон хато қилса, хатосини кечирадиган, сусайиб қолса, ғайратини оширадиган одам топилади.

Адлаш мобайнида ва ундан сснг риос килинадиган василалар.

а) Қуръонни тиловат қилиш ва такрорлашни сзига аҳд килиб олиш.

Соҳибининг қалбидан снг тез қочиб кетадиган нарса Қуръон ва бунинг олдини олиш учун снг фойдали васила Қуръонни ксп сқиш сканига Лайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ишора қилдилар.

Абдуллоҳ ибн Умар (розисллоҳу анҳу)дан ривост қилинади: А асулуллоҳ (соллалло-ҳу алайҳи ва саллам): «Қуръон соҳибининг мисоли боғлаб қуйилган тус кабидир, агар унга нисбатан аҳдида турса, ушлаб қолади, агар қсйиб юборса, кетиб қолади», дедилар (Бухорий, Муслим, Аасаий, Ибн Можа ривостлари).

Ибн Ҳажар Асқалоний айтади: «Қуръонни дарс қилиш ва уни давомли тиловат қи-лиш қочиб кетиши қсрқиладиган тусни боғлаб қсйишга схшатилади. Қуръонни сқиб туриш аҳди модомики мавжуд скан, ҳифзида ҳам мавжуддир, худдики тус ипга боғланган скан, қочмасдан тургани каби. Ҳадисда тус мисол қилиб келтирилди. Чунки хонаки ҳайвонлар ичида тез қочадигани тус бслиб, қочгандан сснг уни қайта қслга киритиш қийин бслади».
Ад олган нарсани сақлаб қолиш ва бошқа қсшимча қилишга ҳаракат қилган киши ёд бслгунча ксп сқиши лозим бслади.

Мусҳафнинг шакли қорийнинг ёдида қолиши учун ҳар доим бир хил бслиши афзал.
Қорий ёдлаётган сурасини намозларда сқиши бу борада самарали воситалардан ҳи-собланади. Аамозда сқиш намоздан ташқарида сқишдан афзал скани ҳақида имомлар ксп гапиришган.

Имом Аававий (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: «А­нг афзал қироат намоздадир». Шо-фиъий ва ундан бошқалар намозни қироат билан чсзиш қиём, сажда ва бошқа амалларни чсзишдан афзалдир», дейишган.

Киши ҳар куни ҳолатига қараб Қуръон сураларидан муайсн миқдорни тайинлаб оли-ши, Аллоҳнинг китобини сқишдан бирон-бир кун холи бслмаслиги ҳам муҳим воситалардан. Аабий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан ворид бслган ҳадис ушбу тартибга далолат қилади: А асулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобалар билан мулоқот ва суҳбатлашишни одат қилган сдилар. Бир сафар суҳбатга кечикдилар. Саҳобалар саба-бини ссраганларида: «Қуръондаги ҳизбим қутилмаганда келиб қолди ва шуни тугатмасдан келишни маъқул ксрмадим», дедилар (Абу Довуд, Ибн Можа ва Имом Аҳмад риво-стлари).

б) Қуръони каримни бошқаларга ёдлатиш билан шуғулланиш.

Бу ҳам Аллоҳнинг китобини ссдан чиқариш, зоеъ бслишдан сақлаш мақсадида фойдали василадир. «Илм ҳаётийлиги уни сргатишдадир», деб бежиз айтилмаган. Қуръони карим ҳақида ҳам: «Қуръонни ёдда сақлашни ҳоҳлаган киши ундан дарс берсин», дейилади.

в) Аллоҳ таолодан тақво қилиб ксмак ссраш.
Аллоҳ таоло айтади:
«Ким Аллоҳдан қсрқса (съни, Аллоҳдан ксрққани учун амр ва наҳийларига итоат стса) У зот унинг учун (барча ғам-қулфатлардан) чиқар йслини (пайдо) қилур. Ва уни сзи сйламаган томонидан ризқлантирур» («Талоқ», 2—3).

Ости карима муттақийларга бериладиган ризқ турларини чеклаб қсймади, балки ризқ мол, обрс, фарзанд, илм ва бошқа нарсалардан иборат бслиши мумкин.

Имомларнинг ссз ва ксрсатмалари киши илм ва Қуръонда мустаҳкам бслиши учун маъсистларни тарк стиши лозимлигига ишора қилади.

Имом Шофиъий (раҳматуллоҳи алайҳ) айтадики: «Вакиъга ҳифзимнинг ёмонлигини шикост қилгандим, у мени маъсистларни тарк қилишга йсллаб, илм нур бслиб, Аллоҳнинг нури осий учун ҳидост бслмаслигини айтди».

Имом ибн Касирнинг «Фазоилул-Қуръон» китобида келишича, Заҳҳок ибн Мазоҳим айтади: «Бирор киши Қуръонни таълим олиб, уни ссдан чиқариб қсйган бслса, сзи томонидан содир бслган гуноҳи сабабли ссдан чиқарибди. Чунки, Аллоҳ таоло айтади:
«(А­й инсонлар), сизларга не бир мусибат етса, бас, сз қслларингиз қилган нарса — гуноҳ сабаблн (етур). Яна У ксп (гуноҳларнинг жазосини бермасдан) афв қилиб юборур» («Шсро», 30).

Муттақийларга ризқ бериш ҳақида Аллоҳнинг китобида келган ва маъсист кишини Қуръон ва илм нуридан маҳрум бслшига олиб келиши ҳақида имомлар зикр қилган нарсалар жамлаб ксрилса, бизга шу нарса равшан бсладики, Аллоҳ таолога тақво қилиш бу бир томондан Қуръонни ёдлаш учун ва иккинчи томондан ёдланган нарсани сақлаб қолиш учун снг фойдали воситадир. (Тақво сса Аллоҳнинг амрларига мувофиқ сшамоқдир).

Бу ишга боғлиқ бслган сна муҳим нарсалардан бири ҳофиз Қуръон ахлоқлари билан хулқланиши, қорийнинг хулқлари Қуръонда келган хулқлар учун ойна каби зоҳир бслиб туриши керак. Шу маънода баъзи салафлар: «Биз ҳадисни ёдлаш учун унга амал қилиш билан ёрдам олардик», дейишган.

А­й биродар! Бу насиҳатларни амалда қсллашда Аллоҳ таолодан ксмак ссрашга шо-шилинг. Аллоҳ таолодан сзингизни, оилангизни ва зурриётларингизни Қуръон аҳлидан қилишини ссраб кечаю-кундуз дуода бслинг.

Аллоҳ таоло айтади:
«Абадий туриладиган жаннатлар бслиб, улар у жойларга, ота-боболари, жуфти ҳалоллари ва зурриётларидан иборат бслган солиҳ бандалар билан бирга кирурлар. Сснг уларнинг ҳузурларига ҳар сшикдан фаришталар кириб (дерлар): «(Аллоҳ
йслида меҳнат-машаққатларга) сабр-тоқат қилиб стганларингиз сабабли (снди бу жаннатларда) сизларга тинчлик-осойишталик бслгай. Бу охират диёри нақадар схши!» («А аъд», 23-24).

ҚУА АªОА ҚОА ИЙЛАА ИАИАГ АХЛОҚИ

Куръон нозил бслишининг ҳикматлари

1. Аллоҳ таолонинг китобига назар қилган киши Қуръон нозил бслишидан ксзда тутилган олий ғос ва улуғ мақсадга ишора қиладиган остларни учратади.

2. Қуръонни нозил қилишдан ирода қилинган олий мақсадларга далолат қиладиган исм-сифатлар Аллоҳ таолонинг Китобида келтирилган. Булар Қуръони карим, Қуръони азим, улуғ Қуръон, азиз Китоб, баён қилувчи Китоб ва бошқа унинг ғоссининг буюклиги ва улуғлигини ифодаловчи сифатлардир.

Феруз Ободий сзининг «Басоир завиттамиз фи ла тоифи китобул-Азиз» номли кито-бида бундай деди: «Исмларнинг ксплиги номланган нарсанинг шарафига ва камолига далолат килади. Масалан, шер исмларининг ксплиги унинг қувватининг қучлилигига далолат қилса, қиёмат куни номларининг ксплиги у кундаги шиддат ва қийинчиликнинг қаттиқлигига далолат қилади. Аллоҳ таоло исми сифатларининг ксплиги Унинг буюк-лиги ва камолотига далолат килса, Аабий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) исмларининг ксплиги у зотнинг мартабаси олийлиги ва даражаси улуғлигига далолат қилади. Худди шунингдек, Қуръон исмларининг ксплиги ҳам унинг шараф ва фазилатига далолат қилади...»

Қуръони каримнинг исмлари хусусида баъзи уломалар томонидан алоҳида асарлар ёзилган. Ибн Қаййумнинг «Шарҳу асмоил китобул-Азиз» ва Солиҳ ибн Иброҳимнинг «Ал-ҳудо вал-баён фи асмоил-Қуръон» номли асарлари шулар жумласидандир. Баъзи уламолар Қуръони каримни юзга скин исм-сифатлар билан сифатлашган.

2. Аллоҳ табарок ва таоло мазкур сифатларга қсшимча равишда остлар нозил қилиб ва уларга хитоб қила туриб, Қуръони каримни мадҳ стади. Жумладан Аллоҳ таоло кито-бини «руҳ» деб васф қилади:

«(А­й Муҳаммад), шундай қилиб (худди аввалги пайғамбарларга ваҳий қилганимиз-дек) Биз Ўз амримиз билан сизга А уҳни - Қуръонни ваҳий қилдик» («Шсро», 52).
Бу остда руҳ сабабли жасад тирик бслганидек, Қуръон билан қалблар тирик бслишига ишора бор.

Яна Аллоҳ таоло Қуръонни «Аур» деб сифатлайди:
«А­й одамлар, сизларга Ларвардигорингиздан ҳужжат келди. Ва Биз сизларга равшан нурни нозил қилдик» («Аисо», 174).

Бу билан Аллоҳ таоло зулмат қоронғилиги нур сабабли кетказилишига ишора қиласпти. Бошқа бир остда айтади:

«(А­й Муҳаммад, бу Қуръон) Биз сизга, одамларни Лар-вардигорларининг изни-иродаси билан зулматлардан нурга — қудрат ва ҳамду сано сгаси бслган Зотнинг йслига олиб чиқишингиз учун нозил қилган Китобдир» («Иброҳим», 1).

Аллоҳ таоло Китобини қалблар учун шифо ва насиҳат, мсъминларга ҳидост ва раҳмат дес сифатлади:

«А­й инсонлар, сизларга Ларвардигорингиз томонидан панд-насиҳат, дилларингиздаги бузуқ сътиқодлардан ибо рат нарсаларга шифо ва иймон келтирган зотларга ҳидост ва раҳмат (съни, Қуръон) келди» («Юнус», 57).

Қуръони каримнинг панд-насиҳат деб васф қилиниши Аллоҳ таолонинг бандаларига бслган лутфи ва раҳматига далолат қилади. Аллоҳ таоло шу йсл билан бандаларига насиҳат қилиб, уларни тсғри йслга йсллади.

Аллоҳ таоло бундай дейди:
«(А­й Муҳаммад), айтинг: «Аллоҳнинг фазлу марҳамати (съни, Ислом) ва раҳмат-меҳрибонлиги (съни, Қуръон) билан - мана шу (неъмат) билан шод-хуррам бслсинлар. (Зеро), бу улар тсплайдиган мол-дунёларидан схшироқдир» («Юнус», 58).

Бу ост хусусида Ибн Аббос, Ҳасан ва Қатодалар: «Аллоҳнинг фазли - Ислом, раҳмати - Қуръон», деб айтишади.

Қуръоннинг қалблар учун шифо деб сифатланишидан мақсад, у инсонист нафсини схшиликларга ундаш ва ёмонликлардан қайтаришга асосланган. Зеро, Қуръон васваса, шак, ширк, нифоқ, тамаъ, ҳасад, тажовуз, зулм ва бошқа иллат учун шифодир.
Имом Ибн Қаййум айтади: «Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло касалликлар учун Қуръондан ксра умумийроқ фойдалироқ ва буюкроқ шифо бсладиган китобни нозил қилмади».
Қуръони каримни «Ҳудо» съни, ҳидост деб сифатлаш унинг ҳеч бир сгрилик ва сзгаришсиз тсғри йсл сканига далилдир:

«Албатта, бу Қуръон снг тсғри йслга ҳидост қилур ва схши амалларни қиладиган мсминларга катта ажр-мукофот борлигини(нг) хушхабар(ини) берур»
(«Исро»,9).

Албатта, Қуръонни нозил қилишдан асосий мақсад ҳидостдир. Бир неча остларда бу ҳақда таъкидлаб стилган:

«(У саноқли кунлар) А амазон ойидирки, бу ойда одамлар учун ҳидост бслиб ва ҳидост ва фурқон (ҳақ билан ботилни ажратувчи)нинг очиқ остлари бслиб Қуръон нозил қилинган» («Бақара», 185).

Демак, Қуръони карим Аллоҳнинг бандаларига туширган раҳматидир. Қуръон фақат-гина А асулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га смас, балки бугун инсонистга ато стилгандир. Шу сабабли барча инсонларга бу неъмат учун шукр қилиш лозим бслади.
Аллоҳ таоло бу ҳақда бундай дейди:

«Аллоҳнинг сизларга берган неъматини ва сизларга ваъз-насиҳат нозил қилган Китоб ва (у китобдаги Ҳикматдан иборат нарсани) ёдингизда тутингиз!» («Бақара», 231). Кимки Қуръондан ваъз-насиҳат олса, унга раҳмат, кимки унинг амрларига хилоф қилса, унга лаънат бслади.