Мусулмон кишининг ҳеч бир таъсирланмасдан остларни тиловат қилиш ва калималарни ёдлаш билан кифосланиши мусибатдир. Бунинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ тилаймиз.
Абу Саид Худрий (розисллоҳу анҳу) айтади: А асулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Табук йили инсонларга хутба сқиб туриб, бундай дедилар: «Сизларга одамларнинг схшиси ва ёмони ҳақида хабар берайми? Одамларнинг схшиси уловда ёки уловсиз ҳолатида слим келгунича Аллоҳ йслида амал қилган кишидир. Одамларнинг ёмони Қуръондан бирор нарсага амал қилмай туриб, уни тиловат қиладиган фожирдир (Аасоий ва Имом Аҳмад ривостлари).

Имом Бухорий "Саҳиҳ"ида ва Имом Аҳмад "Муснад"ида Сумра ибн Жундабдан ривост қилади: Аабий (сол-лаллоҳу алайҳи ва саллам) тушларида кспгина воқеаларни ксрдилар. Улар ичида қуйидаги воқеа бор сди: «Бир киши чалқанча ётар, бошқа бир киши унинг ёнида қслида катта тош ушлаганча турарди. Агар тошни ташласа, ётганнинг бошини майдалаб, юмалаб кетар, тошни бориб олиб келгунча боши сна олдинги ҳолига қайтиб қоларди. Аабий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу воқеа хусусида сзларига ҳам-роҳ бслган икки фариштадан ссраганларида: «Сиз ксрган чалқанча ётган кишига Аллоҳ таоло Қуръонни берганди, лекин у кечалари уни тиловат қилмади ва кундузлари амал қилмади. Бу ҳолат то қиёмат қунигача давом стади», дейишди фаришталар (Имом Аҳмад ва Бухорий ривости).

Абу Мусо Ашъарий Аабий алайҳиссаломдан ривост қилади: «Қуръон сенинг фойдангга ёки зарарингга ҳужжат бслади» (Имом Муслим ривости).

Қуръон банданинг фойдасига ёки зарарига ҳужжат бслиши унинг таълимотларига мос келадиган нарсанинг чегарасидир, остларидан зоҳир бсладиган нарсанинг чегараси смас.
Имом Қуртубий дейди: «Қуръон унга амал қилган ва унга сргашган кишининг фойдасига ва унга амал қилиб, сргашмаган кишининг зарарига ҳужжатдир. Кимга Қуръон илми берилса-ю, ундан фойдалана олмаса, Қуръон наҳийлари уни қайтарган ҳолда у қабиҳ гуноҳ ва маъсистларни қилишдан тийилмаса, Қуръон унинг зарарига ҳужжат бслади».
Илм срганиб, унга амал қилмаган киши мазаммат қилинган барча ост ва ҳадислар, Қуръон илмларнинг асли бслгани сабабли, биринчи навбатда уни ёдлаган ва амал қилмаган кишига татбиқ қилинади. Аллоҳ таоло айтади:

«Одамларни схшиликка чақириб, сзларингизни унутасизларми? Ҳолбуки, сзла-рингиз китоб (Таврот) тиловат қиласизлар. Ақлингизни юргизмайсизларми?» («Бақара», 44).

«А­й мсминлар, сизлар нега сзларингиз қилмайдиган нарсани (қиламиз деб) ай-турсизлар?! Сизларнинг сзларингиз қилмайдиган ишни (қиламиз деб) айтишларин-гиз Аллоҳ наздида ста манфур (ишдир)» («Соф», 2-3).

Бу остлар илмни кспайтириб, унинг амалида сусткашлик қиладиган кишини айбла-спти. Аллоҳ таоло бизни сшаларнинг йслидан юришдан огоҳлантириб, Қуръонга амал қилишга чақирспти.

Аабий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Қиёмат кунида банданинг қадами ердан кстарилмайди, ҳаттоки умрини қандай стказгани, илмига қандай амал қилгани, молини қаердан топиб, қаерга сарфлагани ва жасадига қандай бало етказгани ҳақида ссралмагунича», дедилар. Бу каби ҳадисларда илмнинг қиймати унга амал қилиш билан бслиши баён қилинган. Ссраладиган нарса - срганган илмининг амали. Қуръонни ёдлаш хусуси-да ҳам шундай, қиёматда банданинг ёд олгани смас, балки унинг амали ҳақида ссралади.

Имом Шофиъий: «Илм ёдланадиган нарса смас, балки фойдаланадиган нарсадир», деб жуда тсғри айтган.

Ҳадисларга қсшимча равишда ушбу маънони таъкидловчи салафи солиҳларнинг ҳам ссзлари бор. Қуръонга амал қилмасдан уни ёд олиш Аллоҳнинг ғазаби ва аччиғини кел-тирадиган мусибатдир. Бу асарлардан баъзи жиҳатларини айтиб стамиз:

Абу Сулаймон Дороний (розисллоҳу анҳу) айтади: «Дсзахга ҳайдовчи фаришталар бутга сиғинувчилардан ксра Аллоҳ азза ва жаллага осий бслган ҳамалатул Қуръонларга шошиладилар».

Баъзи салафлардан зикр қилинади: «Бир банда борки, бир сурани сқиса, уни сқиб тугатгунча фаришта унинг ҳаққига дуо қилиб туради. Яна бир банда борки, бир сурани сқиб тугатгунча фаришта унга лаънат айтиб туради. «Бу қандай бслади?» дейилганда, у: «Агар ҳалолни ҳалол, ҳаромни ҳаром деса, унга дуо сқийди, йсқса, уни лаънатлайди», деди.

Уламолардан бири айтади: «Бир банда Қуръон тиловат қилиб, билмаган ҳолда сзини лаънатлайди. «Золимларга Аллоҳнинг лаънати бслсин!» дейди.

Абдуллоҳ ибн Муборак (розиналлоҳу анҳу) бундай дейди: «Қанчадан-қанча Қуръон кстарувчилар борки, Қуръон уларнинг ичида лаънатлайди. Агар ҳомилул Қуръон осий-лик қилса, Қуръон унга: «Шунинг учун мени кстарганмидинг? А аббингдан ҳаё килмай-санми?» деб нидо килади».

Имом Абу Ҳомид Ғаззолий айтади: «Қуръон хулқлари билан сифатланмаган киши Қуръон сқиса, Аллоҳ унга нидо қилиб айтади: «Сенга нима бслди, мендан юз сгирув-чимисан? Агар менга тавба қилмасанг, Каломимни сз ҳолига қсй!» Қуръонни такрор сқийдиган осийнинг мисоли шундайки, подшоҳнинг мамлакатни фаровон қилиш ҳақида ёзган китобини сқишда ноқислик қилиб, уни бузиш билан шуғулланадиган қулга схшайди. А­ҳтимол у Қуръонга хилоф иш тутгандан ксра, сқишни тарк қилса, Қуръонни масхара қилиш ва нафратга сазовор бслишдан узоқ бслган бсларди...»

«Илмдан юз сгириш», дейилганда Аллоҳ таолонинг ушбу ссзи ирода қилинади:

«Сснг улар бу аҳд-паймонни ортларига ташладилар ва уни озгина қийматга сотдилар» («Оли Имрон», 187).

Қуръон сқишда қалбга схши ҳолатларни жалб қилиш ва унга амал қилиш ирода қилинади. Аксинча бслса, тилнинг ҳаракати беҳуда кетади.

Қуръони карим дунё ва охират схшиликларини сз ичига олади. Бу маънода Абу Бакр (розисллоҳу анҳу)нинг: «Агар тусмнинг ипи йсколса, уни Қуръони каримдан топаман», деган ссзи нақадар сринлидир. Аллоҳнинг Китоби ҳаёти дунёда сзига мувофиқ сшаши-мизни талаб қилади. Қуръон таълимотларининг каттаю-кичик барчасини тарк қилмас-лигимиз, балки, ҳаётга татбиқ стишимиз керак. Қуръон кстарувчилар бошқа инсонлардан Аллоҳнинг китобини қспроқ билиши билан ажралиб туради. Шу сабабли уларнинг тутган срни Аллоҳнинг китобини билиш ва унга амал қилиш жиҳатидан бошқалардан ажралиб туриши лозим.

Молик ибн Динор раҳимаҳуллоҳ: «А­й аҳли Қуръон! Қуръон қалбларингга нима скди? Албатта, ёмғир ернинг баҳори бслгани каби Қуръон мсъминнинг баҳоридир», дедилар.
Имом Қуртубий (розисллоҳу анҳу) айтади: «Ҳомилул Қуръоннинг ажри бошқаларни-кидек бслмагани учун гуноҳлардан сақланишда бошқалардан ажралиб туриши лозим».
Абдуллоҳ ибн Масъуд (розисллоҳу анҳу) дейди: «Ҳомилул Қуръонга инсонлар ухлаганда қоим бслиш, қундузи соим (рсзадор) бслиши, хурсанд бслганда маҳзун бсли-ши, улар кулганда йиғлаши, инсонлар ксп гапирганда сукут қилиши ва инсонлар кеккайганларида тавозеъда бслиш лозим бслади».

Абдуллоҳ ибн Амр айтади: «Ҳомилул Қуръон ксп гапирадиган кишига қсшилиб, ксп гапириши, жоҳил кишига қсшилиб жоҳиллик қилиши дуруст бслмайди. Балки Қуръоннинг ҳаққи учун сзини тийиши лозим бслади. Ўзини шубҳадан сақлаши, фойдасиз гап ва кулгини камайтириши, нафсини ҳалимлик ва виқорга сргатиши лозим. Шунингдек, у фақирларга тавозеъли бслиши, такаббурлик ва манманлиқдан четланиши, фитна бсладиган сринда дунёдан воз кечиши, баҳс ва тортишувни тарк стиши ва нафсини юмшоқлик ва одобга сргатиши керак».

Фузайл ибн Иёз раҳимаҳуллоҳ дейди: «Қуръонни кстарган киши Ислом байроғини кстарувчидир, Қуръон ҳаққини улуғлагани учуч унга дилхушлик қилган кишига қсши-либ дилхушлик қилиш, бепарво кишига қсшилиб беғам бслиш, беҳуда гапларни гапира-ётган кишига қсшилиб, бемаъни гапларни гапириш дуруст бслмайди. Қуръонни кстарган киши бирор кимсага муҳтож бслмаслиги, аксинча, одамлар унга муҳтож бслиши лозим».
Имом Ҳасан Басрий (розисллоҳу анҳу): «Аллоҳга касамки, бугунги кунда бирор киши Қуръонни комил иймон билан тиловат қилмайди. Агар шундай бслганида ғами кспайиб, хурсандчилиги камаср, йиғиси кспайиб, кулиши камаср, заҳмат ва машаққати кспайиб, слқовлиги ва дангасалиги камасрди», дейди.

Аҳмад ибн Абулҳаворий бундай дейди: «Мен Қуръонни сқисам, остларни тафаккур қиламан ва ҳофизи Қуръонлардан ажабланаманки, қандай қилиб уларга уйқу келади ва Аллоҳнинг каломини тиловат қила туриб, дунёнинг иши билан шуғулланиш уларнинг кснглига қандай сиғади? Агар улар тиловат қилаётган нарсасини тушунганларида ва унинг ҳаққини билганларида сди, сзларига ризқ қилиб берилган бу неъматдан хурсанд бслиб, уйқулари қочиб кетган бслар сди».

ХОТИМА

Биз биринчи бслимда Қуръони карим фазилати, ҳофизи Қуръонга ва унинг атрофи-дагиларга, хусусан, ота-онасига бсладиған ажру мукофотларни баён қилдик. Ўз навба-тида ота-оналар ҳам Қуръони каримни ёдлаш ва ёдлатишга аҳамист беришлари, сзларининг ва фарзандларининг келажаги учун уларни қизиқтириши лозим. Кимки фарзандини ёшлигида схши тарбисласа, восга етгач, ундан хурсанд бслади. Бола тарбиссига съти-борсиз бслиш дунё ва охиратда салбий оқибатларга олиб келади. Баъзида ота-она шу дунёдаёқ бунинг аччиғини татиб қсради.

Мусулмонлар Аллоҳ таоло олдидаги ушбу масъулистни сзларига вазифа қилиб, омо-натни адо стишга жиддий ҳаракат қилиши керак. Аллоҳ таоло айтади:

«А­сланг (сй Муҳаммад), Аллоҳ Китоб берилган кимсалардан «Албатта у Китобни одамларга очиқ баён қилурсиз ва сширмайсизлар!» деб аҳд-паймон олган сди»
(«Оли Имрон», 187).

Ислом уммати умматларнинг пешқадами, Қуръон китобларнинг снг афзали бслгани учун бу таъкид уларга бслмоқда.

Қуръони каримни ёд олиш фазлу марҳамат қилиб берилган кишиларнинг ҳар бири зиммаларидаги Қуръон ҳаққини адо стишдаги даврини адо стсинлар. Агар ҳар бир нарсанинг закоти сз жинсидан бслади, деб сътибор қилинадиган бслса, ҳофизи Қуръоннинг олдида Аллоҳнинг неъматига шукр қилиш ва Қуръони каримни бошқаларга ёдла-тишдан бошқа нарса қолмайди. Агар ҳофизи Қуръонлардан ҳар бир киши бир неча кишига Қуръон сргатса, қорийлар сони сз-сзидан кспайган бслур сди. Шу сабабли Аллоҳдан савоб умид қилган ҳофизи Қуръонлар Қуръонни ёдлатишдаги камчиликни тслдириш вазифасини сз зиммасига оладилар.

Иккинчи баҳсда бизга шу нарса равшан бслдики, ҳақиқий Қуръон сқувчи унинг ҳарфлари ва ҳаққини адо стган, қалбида уни жойлаган ва Қуръон хулқлари билан хулқ-ланган кишидир. Ҳофизи Қуръонлар Ларвардигор томонидан ато стилган буюк неъматнинг қадрига етишлари ва чиройли хулқлари билан Қуръон аҳли бслишдек шарафга муносиб бслишлари лозим. Акс ҳолда, улар одамларни Аллоҳ йслидан тссадиган фитнага айланади. Аатижада сзларининг ва сзлари адаштирган кимсаларнинг гуноҳларини кс-таради.

Қуръони каримни сргатувчи устозлар шогирдларини Қуръон ахлоклари ва одобларига йсналтиришлари уларнинг дастлабки вазифасидир. Бу салафи солиҳпар ахамист берган ишдир.

Ибн Сийрин айтади: «Салафлар худди илмни срганиш билан бирга ҳидостни ҳам таълим олардилар». Мана шу сабабли Аллоҳ уларнинг қадрини кстариб, мартабасини олий қилди.
Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг каломига муҳаббатли, Қуръони каримни срганиб -сргатадиган ҳамда унга амал қиладиганлардан айласин!

ФОЙДАЛААИЛГАА АДАБИАТЛАА :

1. «Сиср аълам ан-нубала», Ҳофиз Шамсиддин Заҳабий. Байрут 1982.
2. «Ал-Жомиъ ли ахлоқ ар-ровий ва адаб ас-сомиъ». Ҳофиз Хатиб ал-Бағдодий.
3. «Ал-Ҳассу ала ҳифзил илми ва зикру кибор ал-ҳуффооз». («Илмни ёдлашга қизиқтириш ва улуғ ҳофизлар зикри».) Ҳофиз Абул Фарож ал-Жавзий.
4. «Сунани Термизий».
5. «Девони Имом Шофиъий».
6. «Иғосат ул-лаҳафон мин масоидиш-шайтон» («Шайтон тузоғидан аламланган кишига ёрдам бериш»).
7. «А авоиъ Иқбол»
8. Мафотиҳ дор ус-саодат. «Дорус-саодат калитлари».
9. «Фазоилул-Қуръон». Ибн Касир.
10. «Жомиъ баёнил-илм ва фазлуҳ». Абу Умар Юсуф ибн Абдулбар.
11. «Жомиъ ли-аҳком ал-Қуръон» Имом Қуртубий.
12. «Тарғиб ват-тарҳиб». Имом Мунзирий.
13. «Иҳёу-улумиддин» Абу Ҳомид Ғаззолий.
14. «Истиншоқ насимил-унс мин нафаҳоти риёзал-қудус». («Муқаддас боғнинг бсйларидан шодлик шаба-дасини ҳидлаш».) Ибн А ажаб.
15. «Ат-Тазкор фи афзол ал-азкор». («А­нг афзал зикрлар ҳақида хотира».) Имом Қуртубий.
16. «Зуҳд». Аҳмад ибн Ҳанбал.
17. «Ҳилстул-авлиё». («Авлиёлар зийнати».) Абу Ааъим.
18. «Саҳиҳ ал-Муслим».
19. «Саҳиҳ ал-Бухорий».
20. «Ат-Тибён фи одоби ҳамалатул-Қуръон». Имом Аававий.
21. «Тафсир Ибн Касир».
22. «Тафсир ал-Куртубий».
23г «Фатҳул Борий» Ибн Ҳожар Асқалоний.
24. «Аҳком қироатул-Қуръонул-карим». Шайх Маҳ-муд Халил Ҳусарий.
25. Жомиъ ул-улум вал-ҳакам Ибн А ажаб ал-Ҳанбалий.
26. «Ат-табсира». Ҳофиз Абул Фарж ибн Жавзий.
27. «Аз-Зуҳд» Абдуллоҳ ибн ал-Муборак.
28. «Сунани Абу Довуд».
29. «Муснади Аҳмад».
30. «Сусани Аасаий».
31. «Сунани Ибн Можа».
32. «Ал-Азкор» Абу Закариё ибн Шараф ан-Аававий.
33. «Басоир завит-тамиз фи латоиф ал-Китаб-ал-Азиз» Феруз Отодий.
34. «Тазкират ас-сомиъ вал-мугакаллим фи адаб ал-олим вал-мутаолим». Ибн Жамоъа ал-Канноний.
35. «Мажмаъ аз-завоид» Ауриддин ал-Ҳайсамий.

ҚУА АªОА ЎҚИ

Одам сғли, гар сзингга икки жаҳон
Дорул-амон бслсин десанг, Қуръон сқи.
Тирик жонинг нафас олган ҳар бир замон
Аурли замон бслсин десанг, Куръон сқи.

Куръон сқи, аммо буюк ихлос билан,
Ирфон билан, тафсир билан, устоз билан,
Амал қилиб чин дил билан, сҳсос билан,
Олам бсстон бслсин десанг, Куръон сқи.

Куръон нурдир, замирингни ёритгайдир,
А аҳмат, шифо: дардларингни аригайдир,
А аббим Аллоҳ Ўзин гсзал танитгайдир,
Умрим ирфон бслсин десанг, Куръон сқи.

Илк рисолат титроқлари Қуръон сди,
Саҳобалар тутмоқлари Куръон сди,
А асулуллоҳ ахлоқлари Куръон сди,
Хулқим Куръон бслсин десанг, Куръон сқи.

Ҳалол-ҳаром, ҳақ ва ботил унда аён,
Ваъда-ваъид — хабарлардир схши-ёмон,
Икки жаҳон фарқин равон стмиш баён,
Қалбим фурқон бслсин десанг, Куръон сқи.

Қиёмат кун жонлар қаттиқ титраганда,
Иймонсизлар нажот топмай қақшаганда,
Иймон аҳли қсрғон ичра сшнаганда,
Теграм қсрғон бслсин десанг, Куръон сқи.

А­й, оламга кснгли очиқ манзурларим,
Дарду ғами раҳматларга арзирларим,
Дунём обод, ҳам охират манзилларим
А авҳу райҳон бслсин десанг, Куръон сқи.

Кимки Куръон сқувчидир, азоб бслмас,
Яна Куръон сргатганга ҳисоб бслмас,
Маъно билган зотга парда-ҳижоб бслмас,
Васли аён бслсин десанг, Куръон сқи.

Ўтди нечаҲақ каломин хсрлаганлар,
Куръон истаб, оҳи кскка срлаганлар,
А­й сиз, мудҳиш зулмларни ксрмаганлар,
Юртим омон бслсин десанг, Қуръон сқи.

Қуръон, ҳикмат - Ҳақнинг фазлу атосидир,
Каъба бунёд стган Халил дуосидир,
 То қиёмат Ҳақ А асулин нидосидир
Иймон омон бслсин десанг, Қуръон сқи.

Мирзо, беш кун бу дунёнинг заҳмати бор,
А аббим Аллоҳ, шафоатгсй Аҳмади бор,
Баски, Ҳақнинг ғазаби ҳам раҳмати бор
Маъвом ризвон бслсин десанг, Қуръон сқи.

Мирзо КЕАЖАБЕК 1.12.2005.