Bir savdogar o‘g‘lini baxt nima, uning qanday sir-asrorlari bor, bilsin deb eng mash-hur donishmand huzuriga yuboribdi. O‘g‘lon qirq kecha-kunduz sahro kezib, nihoyat tog‘ tepasidagi ajoyib bir qal’ani ko‘ribdi. Bu qal’ada u izlab yurgan Donishmand yasharkan.
Kutilganidek, qal’a donishmandning uzlatga chekingan kimsasiz kulbasiga sira ham o‘xshamas, aksincha, odam bilan to‘la edi: savdogarlar lash-lushlarini ko‘rsatib u yoq bu yoqqa chopqilashar, ba’zilari burchak-burchaklarda gaplashib turishar, mo‘’jazgina sozandalar guruhi mayin kuy ijro etar, zalning o‘rtasida, bu o‘lkada topsa bo‘ladigan jamiki noz-ne’matlarga to‘la to‘kin dasturxon tortilgan.
Donishmand bamaylixotir mehmonlar bilan bir-bir ko‘rishib-so‘rashib chiqadi va yigitchaning navbati yetguncha rosa ikki soat kutishiga to‘g‘ri keladi.
Nihoyat Donishmand uning tashrifidan ko‘zlagan maqsadini eshitadi, biroq baxt nimaligiyu, uning qanday sir-asrorlari borligini hozir tushuntirib o‘tirishga vaqti yo‘qligini aytadi. Yigitchaga qal’ani tomosha qilib, aylanib chiqqin, ikki soatdan keyin shu joyga kelasan, deb tayinlaydi.
"œDarvoqe,sendan yana bir so‘rovim bor,— deydi u yigitchaga ikki tomchi moy solingan choyqoshiqni uzatib.— Bu qoshiqchani olgin, qara, tag‘in moy to‘kilmasin".
Yigitcha, ko‘zini qoshiqchadan uzmay, zinalardan chiqib-tushib saroyni aylanadi, ikki soatdan so‘ng yana Donishmand qoshida hozir bo‘ladi.
"œXo‘sh,— deydi Donishmand,— oshxona zalidagi forsiy gilamlar senga yoqdimi? Bog‘dagi dov-daraxtlar, gulzorlar-chi? Ularni qo‘li gul bog‘bonlar o‘n yil deganda barpo etishgan. Mening kutubxonamdagi eski qalin kitoblar, teriga bitilgan qo‘lyozmalar-chi?"
O‘sal bo‘lgan yigitcha bularni ko‘rmaganini tan oladi, zotan, qal’ani aylanganda u butun diqqatini xo‘jayin qo‘liga ishonib topshirgan choyqoshiqdagi moydan uzmagan edi.
"œIzingga qayt va mening uyimdagi mo‘’jizalarni tomosha qil,— dedi shunda Donishmand.— Turish-turmushini ko‘rib bilmagan odamingga qanday ishonasan".
Yigitcha qo‘lida qoshiq bilan yana saroyni aylangani jiladi. Bu safar u oldingiday diqqat bo‘lmay, xonalarni bezab turgan kamyob jihozlarni, san’at asarlarini ko‘rib chiqadi. U bog‘larni va qal’ani o‘rab turgan qoyalarni kuzatadi, gullarning va suratu haykallarning go‘zalligini o‘zicha baholaydi. Donishmandning oldiga qaytgach, u ko‘rganlarining hammasini oqizmay-tomizmay aytib beradi.