Бармоқлар учини ушлаб ксришиш, бош бармоқни ушлаш, бир қсллаб ёки сркаклар спишиб ксришиш, бошни бошга теккизиш манъ стилган амаллардандир. Аммо одил подшоҳ ва олимларни қслларидан ҳурмат юзасидан спиш жоиз.

Танбеҳ: Салом пайтида бош ва белни сгиб салом бериш ҳам жоиз смас. Чунки бу насороларни амали бслиши билан бирга саждага схшаб қоладики сажда қилиш Аллоҳдан бошқага рухсат берилмаган. Чунончи «Маслакул муттақин»да келтиради:

Байт:
Баҳри таъзим сажда кард агар,
Куфр бинвиштанд аҳли хабар.

Яъни:
Агар таъзим учун сажда қилган бслса, аҳли хабар куфр съни диндан чиқади деб ёзибдилар.

Аз заҳириййа гуфт жуз бо ҳақ,
Куфр бошад саждаи мутлақ.

(Заҳириййа китобида келтиришича Аллоҳдан бошқага сажда қилиш куфрдир.)

Шунинг учун келинларни ҳам отасининг уйидан чиқаётганда отасининг оёғига бош қсйиши ёки салом бераётганда намоздаги рукуъдек сгиб салом бериши шунингдек куёвнинг уйига борганда баъзи жойларда одат бслганидек олов ёкиб атрофига келинни айлантириш ҳам мамнсъ амаллардандир. Бу борада сна «Маслакул муттақин»да

Гуфт аз зоҳидии роҳнамо,
Гар кунад шахсе дар салом иймо.

(Зоҳидийдан хабар килинадики ҳар кимки салом қилган-да иймо қилса, съни бошини сгса).

Кард наздик бо руксъ агар,
Чун сужудаст гуфт аҳли хабар,

(Агар руксъга сқинлаштириб бошини сгса сажда қил-гандек бслади) дейилган. Бу борада «А иёзун носеҳин»да А асулуллоҳ саллалоҳу алайҳи ва салламдан қуйидаги ҳадисни келтирилган: «Агар менга бировнинг бировга сажда қилишини буюрил-ганда срнинг ҳақи нақадар улуғлигидан аёлларни срларига сажда қилишларини амр қилар сдим». Ушбу ҳадисда биринчидан аёлларга срларининг ҳақи нақадар улуғ сканлигини билдирилса, иккинчидан Аллоҳдан бошқага сажда қилишликнинг мумкин смаслигини таъкидлаб стилган. Абу Лайс Самарқандий раҳимаҳуллоҳ ҳам «Танбеҳул ғофилин»да мазкур ҳадисни тсққиз иснод билан маъносини зиёдароқ қилиб келтирганлар.
Саҳобаи киромлар учрашганда қучоқлашиб, хайрлашганда сса қсл билан ксришиб қайтар сканлар. Шундай қилиш суннатга мувофиқ бслиб, кспроқ савоб олишга сабаб бслади.

Чунончи, Ссфи Аллоҳёр бобомиз ёзадилар:

Кайтишда салом бермоқдур афзал,
Ул саломданки, сас берур аввал.
Кимки ҳайтиш пайтида қилур салом,
Ваъда қилибдур анга беҳтарини аном.
Канча мсйки бадандадур, сй ёр,
Ҳар бир мсйи учун савобдир ҳазор.

Ҳадис айтиб турганда, азон ва иқомат айтилаётганда, намоз сқиш ҳолатида, хутба, баҳс ва музокараи илм бслиб турганда, устоз дарс бераётган пайтда салом бериш макруҳдир. Шунингдек, ҳожатхонада, ҳаммомда, соилнинг саломига жавоб бериш ёки унга салом қилиш, гунохга сабаб бсладиган беҳуда сйин сйнаб стирганларга (агар сша гунох сйиндан бироз бслса ҳам тсхтатиш нистида салом берса жоиздир), ёлғончига, одамларни ҳақорат қилувчига, йсл устида стириб олиб стган-кетганларга хусусан, аёлларга назар қилувчиларга, нағмачиларга салом берилмайди. Аҳли куфр ҳамда ғайри динларга биринчи салом берилмайди. Агар бир жойда мсъминлар ва ғайри мсъминлар жамъ бслган бслса, унда «Ассалому ало маниттабаъал ҳудо» (съни, «тсғри йслга ср-гашганларга салом бслсин») деб салом беради.

Саломни каломдан олдин берилади. А асул алайҳиссалом: «Саломдан аввал гапир-ганга жавоб берманглар» деб таъкидлаганлар. Ибн Камол Лошшо раҳимаҳуллоҳ: «Гапиришдан аввал салом берган банданинг хоҳлаган ишини Аллоҳ таоло осон қилади» деганлар.

Бегона ёш (съни 55 ёшдан ошмаган) аёлларга ҳам салом берилмайди. Агар улар салом беришса ёки аксадан кейин ҳамд айтса, сркак кишилар ичида - махфий жавоб берадилар. Шунингдек, улар билан мусофаҳа, съни қсл бериб ҳам ксришилмайди.

Танбеҳ: Маҳрам аёллар, съни қиз, опа-сингил, амма-холалар билан қсл бериб ксри-шишнинг сзи кифос қилади. Баъзи кимсалар сзларининг балоғатга етган қизлари би-лан спишиб ксришадилар. Бу амалнинг оқибати ёмон бслгани учун шариатда манъ қилинган. Ссфи Аллоҳёр китобларида ёзадилар:

Баъзи аз жоҳилони бемаъни,
Бсса созанд духтарон съни.
Бул Макорим аз ин бикард хабар,
Гар бувад муштаҳота он духтар.
Аз даҳонаш ҳаминки, бсса кард,
Модараш шуд ҳаром бо ин мард.
Ғайри шаҳват агарчи гуфт падар,
Сухани у намешавад бовар.
Фатво бо ҳурматаш ба ин тафсил,
Додаанд бузургони рост сабил.

Яъни,
«Баъзи бемаъни жоҳиллар сз балоғатга етган қизларини спадилар. Бунинг ҳукмини Абул Макорим раҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар: «Агар сша қиз болиға бслса, отаси унинг оғзидан спса, қизнинг онаси, съни хотини унга ҳаром бслади. Агар ота «Шаҳватсиз спдим» деса ҳам, шариатда унинг бу ссзи қабул қилинмайди. Уламои изом ҳам шунга фатво берганлар»

Бошқа аъзолар съни, бош, юз, манак остидан спганда уламоларнинг ихтилофи бор. Аммо, аҳли тақво сҳтиёт юзасидан юқоридаги ҳукмни қсллаб-қувватлайдилар, жумладан Қози Заҳриддин бу ҳукмда мутлақ фатво бериб шундай дейдилар:

Гуфт ҳаргаҳки бсса кард падар,
А манаҳё барсй ё бар сар.
Гарчи бар-раъси с бувад меъжар,
Бас ҳаромаст модари духтар.
Гарчи гссд бағайри шаҳват буд,
Гуфт ин ҳавли с бувад мардуд.

Яъни:
Қачонки отаси қизининг манагидан ё юзидан ё бошидан спса, агарчи унинг бошида рсмол бсса ҳам, бас унинг онаси ҳаром бслади. Ҳар чандки шаҳватсиз сди деса ҳам унинг бу ҳавли мардуддир.

Ўз срнида оналар ҳам балоғат ёшидаги сғилларини спишдан сзларини тийишларини тавсис қилинади. Аммо балоғатга етмаган ёш сғил-қизчаларини меҳр билан спиш айни савоб сканлиги ҳадиси шарифларда ворид бслган. Билмоқ лозимки, балоғат ёши қиз болаларга 9 ёшдан, сғил болаларга 12 ёшдан бошланади.

Албатта зукко ва доно халқимиз юқорида зикр қилинган масалалардан хулоса чиқариб, мазкур номашрсъ ва ножоиз амал ва ҳаракатлардан сзларини тийиб ҳаётлари-да бу шариат ксрсатмаларига амал қиладилар деган умиддамиз.

АТСА (АКСА) УА МОҚ ВА УАИАГ ЖАВОБИ

Аақлдурки, Аллоҳ таоло бобомиз Одам алайҳиссаломни сратиб жон ато қилгандан сснг биринчи акса уриб Аллоҳга ҳамд айтдилар ва малоикалар жавоб берган сканлар, шунинг учунг аксадан сснг ҳамд айтиш ва сшитганларга жавоб бериш мсъминларга вожиб бслди.
«Бсстон»да келтирилишича, Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларида икки киши акса урди. А асул алайҳиссалом бирига жавоб бердилар ва кейингисига жавоб бермадилар. Бунинг сабабини ссралганда, Лайғамбар алайҳиссалом: «Биринчи-си аксадан сснг ҳамд айтди. Унга жавоб бердим. Иккинчиси сса ҳамд айтмади, шунинг учун унга жавоб бермадим», деб жавоб бердилар.

Акса урмоқ ҳолатида оғизни ушлаб, овозни паст қилишга ҳаракат қилиш керак. Чунки Лайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам акса вақтида бошларини пасайти-риб, муборак юзларини ҳам ёпар сканлар. Аммо бошқаларга сшиттирмоқ учун ҳамдни баланд айтмоқ лозим. Ҳамдни сшитганларга сса жавоб бериш вожиб бслади. Акса урган кишидан олдин бошқа киши ҳамд айтса, савобни у киши кспроқ олади. Ҳадиси шарифда «Ҳар ким акса урган кишидан олдин ҳамд айтса, уч дарддан - тиш оғри-ғи, жигар ва қорин дардидан омон қолади» деб марҳамат қилинган.

Ауқта: Лайғамбаримиз саллалоҳу алайҳи ва салламнинг муборак номларини сшитганда дарҳол салавот юбориш вожиблигини китобларга зикр қилинган. Аммо акса ургандан сснг салавот юборилмайди, «Ширъатул-ислом»да келтирадики акса димоғни енгиллаштиради, зиёда нарсаларни димоғдан чиқаради, нафсоний руҳни поклантира-ди, ксриш, ҳидлаш, тотмоқ, сшитиш ва сезишни қувватлантиради, шунингдек аксадан сснг сгаси учун бир навъ роҳатланиш ҳам вужудга келади. Аксада Аллоҳ таолони бандага инъом қилинган шундай улуғ неъматлари бслганидан унинг шукронаси учун Аллоҳга ҳамд айтилади.

Ҳамд айтиш тартибининг «Кабирий»да бундай келтиради: «Акса урувчи «Алҳам-дулиллоҳи А аббил-оламийн» ёки «Алҳамдулиллоҳи ъало кули ҳол» дейди. Бундан бошқа лафзлар қсшмасин. А­шитувчи сса жавобида «Ярҳамукаллоҳ», «Яғфируллоҳу лано ва лакум» ёки «Яҳдийкумуллоҳу ва юслиҳ ҳолакум» дейди, деб ёзилган. «Салоти Масъудий»да сса акса урувчи: «Алҳамдулиллоҳи раббил оламийн», сшитувчи сса: «Ярҳамука А аббука», сна акса урувчи: «Ғафараллоҳу лий ва лакум» дейди» деб келти-рилган. Ушбу ривостларнинг барчасига ҳам амал қилиш мумкин. Агар бир киши уч марта кетма-кет акса уриб, ҳар бирига ҳамд айтса, сшитувчига ҳар бирига жавоб бериш вожиб бслади. Бундан зиёдасига сшитувчи ихтиёрлидир.

«Иҳё»да келтирилган: «Акса А аҳмондан, сснаш сса шайтондандир». Шунинг учун сснашда умуман оғизни очмасликка ҳаракат қилиш керак. Агар сснаш ғалаба қилса, у ҳолда чап қсл билан оғизни маҳкам ёпсин. «Маслак ул-муттақин»да: «А­снаш ҳолатида О...ҳ!» деб овоз чиқармаслик керак. Чунки шайтони лаъин кулади», деб ёзилган. Ва сна мазкур китобда бу борада бундай келтиради.

Хамёза ба одами осд,
Даҳанаш устувор мебосд.
(Яъни, кишига сснаш келиб қолса оғзини маҳкам қилмоғи зарур).

Ки ба дандони фавқи худ лаби зер,
Вақти хамёза устувор бигир.
(А­снаш вақтида устги тишлар билан пастги лабингни маҳкам қилиб тургин) съни оғизни очмасликка ҳаракат қилгин.

То тавони нигоҳдор чунон,
Варна неҳ дасти хешро ба даҳон.
(Иложинг борича шундай қилиб оғзингни маҳкам тутгин, агар сснаш ғалаба қилса у ҳолда қслингни оғзингга қсйгин), съни қслинг билан оғзингни ёпгин.

Биниҳад дасти хешро ба даҳон,
Баъзе каф гуфт, баъзе пушти он.
(Қслни оғизга қсйишни тартибини баъзилар қслни кафи (кафти) ва баъзилар қслни орқаси дебдурлар).

Гар накард ондам устувор даҳон,
Ба даҳонаш даросдаш шайтон.
(Агар сша пайтда оғзини ёпмаса, шайтони лаъин оғзига киради).

Масъала: А­снаш келганда намозда бслса ҳам албатта мазкур ҳукмларни амалга ошириши лозим. Аммо намозда сснаш ғалаба қилмаган ҳолда оғзини қсли билан ёпмоғи макруҳдир. А­снаш ғалаба қилган тақдирда қиёмда (тик турганда) оғизга снг қслни, бошқа ҳолатларда сса чап қслни оғизга қсйилади («Мажмаъул мақсуд», «Мас-лакул муттақин», фасли макруҳоти намоз).

ИСЛОМ — ЛОКЛИК ДИАИ

Мсйловни қисқартириш ва тирноқни олиш суннат сканлигига хилоф йсқ. Шунингдек, бошнинг сочини, киндик ва қслтиқ ости тукларини тозалаш ҳам суннат амаллардандир. Мсйловни тез-тез қисқартириб туриш керак. Оғиз устига тушириш ғайридинларнинг одатидир. Тирноқ олмоқда бошлаш ва тугатиш ҳам снгдан бслиши учун аввал снг қслнинг ксрсаткич бармоғидан бошлаб, майда бармоқ томон келади. Сснг чап қслнинг кичкина бармоғидан бошлаб, бош бармоққача олади. Охирида снг қслдаги бош бармоқ тирноғини олади. Оёқ тирноқларини сса снг оёғининг майда бармоғидан бошлаб, чап оёғининг кичкина бармоғида тугатади («Маслакул-муттақин»).

Тирноқ олмоқ учун махсус бир кунни танламаслик керак. Балки ҳар кун учун алоҳида савоб борлигини Лайғамбар алайҳиссалом айтганлар. Ҳатто агар кечасида бслса ҳам, сртага қолдирмасдан олиш керак. Баъзилар ирим қилиб, қсл ва оёқ тирноқларини бир кунда ва баъзилар шанба-скшанба кунларида тирноқ олмайдилар. Бу номашрсъ амаллардандир. Ҳатто бошқа фирқаларга ташбиҳ қилинган бслади. Жумъа кунида тирноқ олишнинг савоби кспроқ бслади, деган ривост ҳам бор. Аммо жумъа кунини кутиб, тирноқни сстириб юбормаслик керак. Тирноқни тиш билан ёки қсл билан узмоқ макруҳдир.

Ҳикмат: Кечаси бслса ҳам тирноқ олишни сртага қолдирмасин, деб ёздик. Мисол тариқасида айтиш мумкинки, кечасида агар ғусли жанобат вожиб бслиб қолса, ёки тақдир тақозоси билан дунёдан стиб қолса, сртага ғусл қилганда ёки ювилганда ссган тирноқ остига сув етмаса, пок бслмай қолиши мумкин. Таъкидлаб стмоқ лозимки, бугунги кунда муслима аёл-қизларимиз бошқа миллатларга тақлид қилиб, тирноқ сстириш, тирноққа лак суртиш каби ношаръий ишларга одатланган. Бу масала қанчалик муҳим сканлиги оталарнинг, срларнинг хаёлига ҳам келмайди.

Аёллар жанобатдан ёки ҳайзу нифосдан сснг покланиш учун ювинишлари фарздир. Бу ҳолда агар бир тола сочдек жойга сув етмай, қуруқ қолса, жанобатдан пок бслмайди. Ўсган тирноқ тагига илож қилиб сув етказиш мумкин. Аммо лак ёпишқоқ ва краскага схшагани учун тагига сув етмаслиги аниқ. Ўша аёллар жанобатдан пок бслмасалар, Аллоҳ олдида гунохкор бслишлари билан бирга, хонадонларидан баракот кстарилиб, кутилмаган турли офатлар келиши мумкин.

Тирноқ, бадандаги тукларни ташлаш жоиз бслса ҳам, инсон аъзоси бслгани учун ерга ксммоқ афзал. Аммо ғусл ва таҳорат суви жаъм бсладиган жойга ташлаш макруҳ.
Тозалашни киндик остидан бошламоқ лозим. Ушбу тукларни олмос ёки поки билан олмоқ керак. Қсл билан юлмоқ макруҳдир. Аммо қслтиқ ости тукларини тиғ билан олмоқ жоиз бслсада, юлмоқ аълороқдир. Бу ҳукмлар сркаклар учун. Аммо аёллар мазкур икки аъзо тукларини юлмоқларини фиқҳ китобларида тавсис стилган. Яна "Маслакул муттақин»да келтиради:

Чун бисози илож бо «Аура»*
Ҳаст тажвиз мсйи мазкура.

Яъни мазкур тукларни «Аура» ё рдами билан кетказсанг ҳам жоиздир.

Шунинг учун тиббиёт томонидан тавсис стилган «Аура» каби махсус дорилардан фойдаланиш ҳам мумкин.

«Хизона»да келтирилишича, мазкур амалларни адо қилишнинг сртачаси сн беш кундир. Ҳар ҳафтада бслса, снада афзал. Лекин кирқ кундан стказиб юбориш макруҳ-дир. Валлоҳу аъламу бис-савоб.

___________
*Оҳак. Тукларни тсктириш учун тайёрланган махсус дори.

ЧЕКИШ ОҚИБАТИ

ВОҚЕА: Бир шогирдимизнинг отаси бемор сканини сшитиб, хабар олишга бордик. Бемор ҳаётининг охирги кунларини бошидан кечирарди. Фарзандлар ва хешу ақраболар маҳзун ҳолда стирар сдилар. Бемор гоҳ-гоҳида беҳуда ссзларни айтиб, бет-қатона ксзини очиб, хотинига қараб қслини шиддат билан оғзига олиб борарди. Аёли баланд овоз билан: «Сабр қилинг! Одам юборганмиз. Ҳозир олиб келади» деб беморни тинчлантирар сди. Бу ҳолат неча бор такрорланса ҳам, биз ҳеч нарсани тушунмас сдик. Охири бемор сна бетоқат бслиб, қслини узатиб: «Аос! Аос!..» деганидан билдикки, у нос талаб қилар скан. «Аос ссрасалар, нима учун бермайсизлар?» деб ссрадик бошида стирган сғлидан. «Аос чеккандан кейин сзларини тсхтата олмайдилар. Ҳатто инсоний ҳожатларини тсшакда қилиб қсйганларини билмай қоладилар. Бу иш мен ва онамни ташвишимизни икки баробар зиёда қилади. Биз ҳар мартасида кийим ва тсшакларни алмаштиришга мажбурмиз», деб ксзларидан ёш оқиб жавоб берди сғли. У илмли бслгани учун ҳам қаттиқ изтиробга тушиб, ссзини давом сттирди: «Аслида мен отамнинг хизматидан чарчаб, шикост қилмаспман. Отанинг умр охирида бетоб бслиб, тсшакда ётганида хизмат қилиб, дуосини олиш фарзанд учун бахт ва давлатдур. Куйинишимнинг сабаби инсон умр интиҳосида, сснгги лаҳзаларида калимаи шаҳодатни айтиб, иймонини саломат сақлаш фикрида бслмоғи керак. Афсуски мен отамда бунинг аксини ксрспман».

Чиндан ҳам бугунги кунда халқимизнинг аксаристи, ёшу қари, ҳаттоки аёллар ва қизлар ҳам тамаки отлиғ балога мубтало бслиб, ароғу нашани ҳаётининг мазмунига айлантириб юбораётгани ҳар бир оқил ва маърифатли инсонни таассуфга солмоқда. Ўткинчи кайфу сафога берилиб, бу қабиҳ иллатларга муккасидан кетган одамнинг оқибати шундай бслса, буларнинг ҳолларига вой! Бугунги кунда бу иллатларнинг аснчли оқибатлари, саломатликка зарари, фарзандларнинг заиф ва касалманд дунёга келиши, унга сарфланаётган пулларнинг исроф бслиши ҳақида давлатимиз томонидан ҳам тарғиботу ташвиқот ишлари кенг қсламда олиб борилаётганига қарамай, бу зарар-ли одатлар камасётгани йсқ.