Мазкур китоб http://uzbmaster.com сайтидан олинди.

МУНДАРИЖА

Муқаддима
Таом емоқнинг фарзлари
Таом ейишдаги суннатлар
Таом емоқнинг мустаҳаблари
Таом емоқ одоблари
Таом емоқда манъ қилинган амаллар
Таом емоқдаги макруҳ амаллар
Таом емоқдаги ҳаром амаллар
Сув ичмоқ баёни
Таом ва мевалар фазилати
Гуруч
Ҳариса
Ошқовоқ ва наск
Арпа нони
Гўшт
Талбин
Сирка ва асал
Хурмо
Седана
Узум
Майиз
Беҳи
Анор
Анжир ва зайтун
Қовун
Бақлажон
Пиёз ва саримсоқ
Турп
Райҳон ва қизил гул
Ризқни кўпайтирувчи амаллар
Ризқни камайтирувчи амаллар
Умрни узайтиртирувчи амаллар
Устоз хотиралари
Мўъминлар мулоқоти
Атса (акса) урмоқ ва унинг жавоби
Ислом поклик дини
Чекиш оқибати
Йўл одоби
Китоб эҳтироми

Одамзод сшаши ва саломат юриши учун Аллоҳ таоло ҳалол қилган ризқлардан истеъмол стишга муҳтождир. Ҳатто, ибодат қилмоқ, илм срганмоқ, савобли, хайрли ишларни бажармоқ нисти билан таомланса, овқатланиш ҳам ибодатга айланади.

Аммо ҳар нарсанинг сз одоби бслгангидек, овқатланишнинг ҳам шаръий одоб ва тартиблари бор. Дуо ва ибодатларнинг қабул бслиши, комил ва оқил фарзандларнинг дунёга келиши ҳам ҳалол емоққа боғлиқдир.

Ушбу рисолада таомланишдаги: фарз, суннат, мустаҳаб, одоб, макруҳ, манҳий, ҳаром, шунингдек, хилма-хил неъматларда сширинган шифолар ва фазилатлар мсьтабар манбаълар асосида баён стилди.

Китоб 2005 сана юртимизда «Сиҳат-саломатлик йили» д еб сьлон қилиниши муносабати билан ҳозирланган бслиб, ҳар бир хонадон, ҳар бир мсъмин-мусулмон учун зарурдир.

Муаллифлар:
Ҳожи Муҳаммад ШОҲМУА ОДЗОДА
Сариосиё тумани «Ҳазрати Мавлавий»масжиди имом-хатиби,

Фазлиддин КАА ОМАТУЛЛОҲ
Шарғун шаҳар «Хожа Алоуддин Аттор» масжиди имом-хатиби

Масъул муҳаррир: Мирзо КЕАЖАБЕК

Луғат ва изоҳлар муаллифи: Фахриддин ШОҲМУА ОДЗОДА

Муҳаррир: Абдулазиз МУБОА АК

Мусаҳҳиҳ: Ҳамидуллоҳ БЕА УАИЙ

МУҚАДДИМА

Оламни сратиб, барча жонзотларга ризқ ато стган Ларвардигорга сснгсиз ҳамду санолар бслсин. Башаристнинг снг аълоси ва оламнинг сратилишига сабаб бслган Лайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо саллаллоҳу алайҳи ва саламга ва ул зотнинг хонадон ва барча саҳобаларига беҳисоб салоту саломлар бслсин!

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло фаришталарни нафс ва шаҳватдан холи сратди ва бу билан улар журму исёндан сақланиб қолдилар. Ҳайвонотга сса нафс ва шаҳват берди, ақл бермади ва ҳайвонлар зиммасига масъулист ҳам юкланмади. Аммо одам фарзандига нафсни ҳам, шаҳватни ҳам ато стди. Инсон фарзанди махлуқотларнинг снг улуғи ва мукаррами бслгани учун бу икки доим ёмонликка амр қиладиган офатдан сақланмоқ ва ҳамиша пок юриб, покиза - ҳалол нарсалардан тановул қилмоқ учун Аллоҳ таоло инсонга ақл ва фиросат берди. Шунинг учун одамзот схши сшаши ва саломат бслиши учун Аллоҳ таоло инъом стган бу улуғ неъмат, съни, ақлдан мукаммал истифода стган ҳолда сзининг ҳаётига снг зарур бслган таом емоқ илми ва одобини билиш, ҳаром луқмадан парҳез қилиб, ҳалол луқма топиб ейишга ҳаракат қилмоғи лозим.

Таом емоқдаги фарзларнинг биринчиси ҳалол емоқдирки бу амал исломдаги фарзларнинг снг улуғи ҳисобланади. Шунинг учун таом емоқ илмини ибодат илмидан аввал срганмоқ зарурлигини китобларда таъкидланган. Ҳатто ибодат қилмоқ, илм срганиш, савоб ишларни бажармоқ нистида шубҳалардан парҳез қилиб, ҳалол важҳдан таомланса, бу ҳолда овқатланишнинг сзи ҳам ибодатга айланади. Оғизга оловдан бир парча солмоқ, Бас, ҳаром луҳмадан срур схшироқ. А асул дер: «Тарк стмоқ зарра шубҳани, Юз ҳаждан схшидур ул маҳшар куни!»

Дуо ва ибодатларнинг қабул бслиши, комил ва оқил фарзандларнинг дунёга келиши ҳам ҳалол емоққа боғлиқдир.

Бошқа ибодатлар каби таом емоқда ҳам фарз, суннат, мустаҳаб, одоб, макруҳ, манҳий, ҳаромдек шариатимизнинг амр ва наҳйилари бор.

Инсон бошқа жонзодлардан илм, ақл, адаб, фиросат, шунингдек, таом ейишдаги амрларни бажариш ва наҳйиларидан сақланиш билан фарқ қилади.

Шариатнинг бу ксрсатмаларидан ҳамма ҳам хабардор смаслиги барчага маълум. Аатижада баъзилар касаликка, баъзилар сса қувватсизлик, ҳатто фақирликка гирифтор бслиб қоладилар. Чунончи, ушбу китобимизда макруҳот бобида «Ксп емоқлиқда ксп зиён-заҳматлар бор» деб таъкидланган. Шубҳасиз ушбу зиёнлардан бири беморликдир, съни ксп ейиш касаллик келтиради. Бу борада шоир ҳам айтибдир:

Иллати мардум зи пурхори бувад,
 Хсрдани пур тухми бемори бувад.

Яъни, инсонларнинг дард иллати ксп ейишдандир, тсйиб ейиш сса дардманликнинг уруғидир.

Кайковус сз сғлига бундай насиҳат қилади: «Фақирликка сабаб бсладиган офатни исроф деб билгин. Еб-ичишда, ҳар қандай иш қилишда исроф қилмаслик лозим». Яна «Мафотиҳ ул-жинон» номли китобда «Ислом динида биринчи пайдо бслган бидъат ксп ейишдир» дейилган.

Тсй ва меҳмондорчиликларда хусусан, таъзисларда ибрат олиш ва марҳумни сслаш срнига кишилар турли таомларни ҳарислик билан еб қоринларини тсйдиргандан сснг, ғафлатда қолиб бемаъни ва беҳуда гап ссзларни айтишга стадилар, фақат одат юзасидан Қуръон тиловат қилиб қслларни юзга суртилади холос. Марҳумни сслаш, етимларни ҳолидан ссраш ва ёки уларнинг ҳаққидан парҳез қилиш ҳеч кимнинг ссига келмайди.

Ҳусайн Воиз Кошифий «Футувватномаи султоний»да келтирибдилар: «Таъзис таомидан парҳез қилинглар мумкин қадар сша таомга етимнинг ҳаққи бслса ва ёки ворис ғоиб бслса».

Ҳадиси шарифда: «Еру осмон орасидаги жамики схшиликларнинг боши очлик-дандир. Еру осмон орасидаги барча фисқу фужур ва ёмонликлар манбаи тсқлик-дандир» деган ссзларни сқиймиз. Дарҳақиқат, кам ейиш соғлом бслиш гарови, пулу молнинг исроф бслмаслиги, ғафлатдан қутулиш, барча схшиликлар боши, хусусан, тану жоннинг саломатлигига боисдир. Байт:

Ғизои кам шифоангез бошад,
Вале асли даво парҳез бошад.

Яъни, кам емоқнинг сзи шифодур, чунки давонинг асли парҳездур.

Инсон қанча илму маърифатлик ёки соҳиби давлату мансаб бслмасин, таом ейиш одобини билмаса ва унга амал қилмаса дссту ёрлар, ҳатто оилаю фарзандлар олдида қадр-қиммати пасасди. Шунинг учун улуғларимиз айтишган: «Еб-ичишнинг одобини билмоқ ибодатдан схшироқдир. Чунки таҳоратсиз намоз дуруст бслмагани каби, еб-ичиш илмини билмаслик ҳам ибодатларнинг дуруст бслишига тссқинлик қилади».

Шу боис еб-ичишнинг шарт-шароитлари, одобу қоидалари, баъзи таом ва мевалар-нинг фазилатлари, ризқнинг ксп-оз бслиши ҳамда умрнинг узун ёки қисқа бслиши ҳақида ушбу китобимизда ссз юритдик. Маълумот ва далилларни «Канз ул-ъибод», «Мафотиҳ ул-жинон», «Шарҳи Таълим ул-мутааллим», «Маслак ул-муттақийн» каби мсътабар китоблардан олдик.

А исола охирида хаётий ҳикослар ҳамда бугунги кунда долзарб бслган айрим масалалар ҳақида ҳам ссз юритдик.

Ушбу асар азиз китобхонлар ва дсстларга ҳамда маърифат соҳибларига мақбул бслса, ниҳостда бахтиёр бсламиз.

ТАОМ ЕМОҚАИАГ ФАА ЗЛАА И

Таом ейишда тсрт фарз бор.

1. Ҳалол емоқ. Чунки ҳалқумни пок тутмоқ фарзларнинг снг улуғидир.

2.  А изқни Аллоҳ таолодан деб билмоқ, зеро барча жонзотларни ризқлантирувчи Ул Зотдир.

3.  Аллоҳ таолонинг тақсимотига рози бслмоқ, съни Аллоҳ насиб қилган ризқнинг кам ёки ксплигини Аллоҳдан билиб, шукр ва сабр қилмоқ.

4. Модомики еган таомининг қуввати баданида бор скан, Аллоҳга гунох қилмаслик. Дарҳақиқат, инсон туғилишидан то ҳаётининг охиригача емоқ-ичмоққа муҳтождир,
таомнинг қуввати билан умр кечиради, съни таомнинг қуввати ҳамиша инсонга мавжуд. Шунинг учун инсон ҳеч қачон Аллоҳ таолога гунох қилмасин, балки таомнинг қувватини схшиликларга, тоат-ибодатга, хайрли ишларга сарф стиши лозим. Таом ейишдан мақсад маишат ва танпарварлик смас, балки Аллоҳнинг тоати бслсин. Байт:

Хсрдан барои зистану зикр кардан аст,
Ту мсьтақидки, зистан аз баҳри хсрдан аст.
(Таом емоқсшаш ва зикр қилмоқучундир.
Сен зса, сшаш емоқучундир деб сътиқод қиласан!)

ТАОМ ЕЙИШДАГИ СУАААТЛАА 

Таом емоқнинг йигирма битта суннати бор.

1. Овқатланаётганда оёқ кийимини ечиб стирмоқ.
Ҳикмат: маълумки, таом пок ва тоза неъматдир. Уни пок ҳолатда ейиш зарур. Оёқ кийими сса баъзан пок, баъзан нопок бслади. Шунинг учун уни таом ейиш маҳалида ечиб қсймоқ исломда суннат ҳисобланади. Шунингдек, тиб нуктаи назаридан ҳам бундай қилиш мақсадга мувофиқ деб топилган.

2. Таом ейиш олдидан икки қслни бсғимигача уч марта ювмоқ. Зеро, бу амал покликдан бслиб камбағаллик ва муҳтожликни кетказади. Хабарда келгандир: «Ҳар кимки таомдан олдин қслини ювса, камбағалликдан смин (саломат) бслгай».

3. Таомни суфрага (теридан тайёрланган дастурхон), суфрани сса ерга қсймоқ, съни суфрани хонтахтада смас, балки ерга ёзиш суннатдандир. Аслида бундай стириш кам-тарликка ҳам ишорадир. Қолаверса, суфрада нон ва бошқа емишлар схши сақланади. Агар таомни дастурхонда еса ҳам жоиз.

4. Таом сузадиган идиш сафол ёки ёғочдан бслмоғи, зеро, бундай идишда овқатла-ниш, ҳам лаззатли бслиб, ҳам инсонни кибр ва манманликдан узоқлаштиради.

5. Таом билан бирга дастурхонда сирка ва кскат келтирмоқ, чунки сирка келтирил-ган дастурхонда барака ксп бслиб, фақирликни ҳам кетказади. Ҳадисда келишича: «Сирка ичиб турган кишининг бошига фаришта туриб, фориғ бслгунига қадар унинг ҳақига дуои хайр қилади». Кскат бор дастурхонда ҳам фаришталар ҳозир бслишлари ва ундан шайтон узоқ бслиши ҳақида хабарлар бор. Жаъфари Содиқ разисллоҳу анҳу айтибдилар: «Мол ва фарзанднинг қсп бслишини хоҳлаган киши ҳамиша кскат истеъ-мол қилсин».

6. Яхши ҳолда ва камтарин ҳолда стирмоқ, съни овқат ейиш вақтида чап оёқ устига стириб, снг тиззани тик ҳолда тутмоқ лозим. Чунки снг оёқни қоринга тираб стириш кам ейишга ва чаққон тура олишга сабаб бслади. Аамоздагидек тиз чскиб (икки тизза-да) ёки чордона қуриб стирса ҳам жоиздир.

7. «Бисмиллоҳир А аҳмонир А аҳим» демоқ. Ҳазрати Ойша онамиз разисллоҳу анҳо А асул саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривост қиладилар: «Қачонки сизлардан биронтангиз таом емоқни ирода қилса, Бисмиллоҳир А аҳмонир А аҳийм десин. Агар бошланишда хаёлидан кстарилган бслса, ейиш сртасида ва ёки охирида бслса ҳам, айтсин». Аммо ҳар бир луқмада айтмоқ схшироқдир.

Яна Ойша онамиз разисллоҳу анҳодан ривост қилинади: Жаноби А асулуллоҳ сал-лаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Қачон сизлардан бирингиз таом аввалида «Бисмиллоҳ»ни унутиб қсйса, ссига тушган замон «Бисмиллоҳи аввалиҳи ва охириҳи», (съни, аввалида ҳам, охирида ҳам Аллоҳнинг номини тилга олдим) десин» «Шамоили Муҳаммадиййа».

Бошқаларга сслатмоқ учун «Бисмиллоҳ»ни баланд айтсин. Чунки, бебисмиллоҳ ейилган таомга шайтон шерик бслади. Ҳазрати Абу Айюб Ансорий разисллоҳу анҳу дейдилар: «Бир кун бизлар жаноби А асули акрам саллаллоҳу алайҳи ва саллам хизматларида сдик. Жаноб ҳузурларига таом ҳозир қилинди. Мен ул кунги таом каби аввалида ниҳостда баракотлик, охирида сса тамоман барокатсиз таомни ксрмаган срдим. Жаноби А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга: «Бу нечук?»д еб арз қилдик. Жаноб дедилар: «Бизлар емак бошлаганимизда Аллоҳ номини олиб, «Бисмиллоҳ»д едик. Кейин қелган одам бебисмиллоҳ бошлади ва шайтон у билан баробар емакка слтирди. Анинг учун таомдин барака қочди»
(«Шамоили Муҳаммадиййа»).

Ҳаром таомга «Бисмиллоҳ» демасин. Агар билиб туриб айтса, диндан чиқади. Лазанданинг таом тайёрлаш ва пишириш вақтида «Бисмиллоҳ» айтиши ва таҳоратлик бслиши зарур, зеро бу таомнинг баракали бслишига сабаб бслади.

Ҳикост. Машойихи киромлардан Абдулхолиқ Ғиждувоний ҳазратларининг уйларига Ҳазрати Хизр алайҳиссалом меҳмон бслиб келибдилар. Таом тортилганда Ҳазрати Хизр таомдан емабдилар. Абдулхолиқ Ғиждувоний раҳимаҳуллоҳ бунинг сабабини ссраганларида, таом пиширган хизматчилардан бири таҳоратсиз скан, деб жавоб бе-рибдилар. («А ашаҳот»)

8. Ўнг қсл билан емоқ.
Лайғамбар алайҳиссалом айтибдирлар: «Сизларнинг ҳар бирларингиз, албатта, снг қсл билан есин ва снг қсл билан ичсин ва снг қсл билан берсин. Зеро, шайтон чап қсл билан ейди, чап қсл билан ичади ва чап қсл билан беради». Яъни, шайтон чап қсл билан амал қилади. Бас, мсъмини комил, албатта, шайтоннинг амалини аксини қилмоғи зарур.

«Шамоили Муҳаммадиййа» китобида келтирилишича, баъзи уламолар наздида, снг қсл ила емоқ вожибдир. Бошқа бир ҳадисда келган: «Албатта, Аллоҳ таоло снгдан бошлашни дсст тутади, ҳатто оёқ кийимни биринчи снг оёқдан кийиш ва снг қсл билан тарашни ҳам». Аммо зарурат вақтида чап қслни ёрдам учун ишлатмоқ жоиздир.