9. Туз билан бошламоқ.

10. Туз билан тугатмоқ, съни таомдан аввал ва таомдан кейин туз истеъмол қилмоқ. Лайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳуга айтибдиларки: «А­й Али, таомни туз билан бошлаб, туз билан тугатгин. Зеро туз етмиш икки дардга даводир. Жумладан, жунун (девоналик), жузом, барас (тери касаллиги), қорин ва тиш оғриғи ва шунингдек бошка дардларга». Шу билан бирга туз очлик шиддатини пасайтириб, кам ейишга ҳам сабаб бслади.

Тузни истеъмол қилган вақтда икки бармоқ съни ксрсаткич ва бош бармоқ учлари билан олмоқ керак, чунки бу ҳикматдан холи смас. Тузни нон устига қсйиш жоиз, аммо туздонни нон устига қсйиш макруҳдир.

Маълумки, инсон истеъмол қиладиган ксп егуликлар тузсиз смас. Шунинг учун аҳли хонадон, хусусан, уй бекалари барча идишлар, айниқса, туздон оғзини ёниб қсйишга бепарво бслмасинлар. Зеро, баъзи зиёнли жониворлар зарарларини туз орқали инсонга стказишлари мумкин, чунончи Аамруд (Бир кофир подшоҳ) Иброҳим Хали-луллоҳни стга ташламоқ учун олов ёққанда, калтакесак пуфлаб, ст тез ёниши учун сз ҳиссасини қсшган ва бу билан инсон фарзандига душман сканини билдирган сди.

Шунинг учун у бугун ҳам очиқ турган тузга заҳр ташлаб, шу йсл билан инсонга зиён етказади.

11. Аонни икки қсл билан синдирмоқ, зеро нон улуғ неъматлардандир. Ҳадиси шарифда келибдики: «Аонни икром қилинглар. Чунки Аллоҳ таоло нонни осмон баракотидан туширгандир». Одоб юзасидан синиқ нон бсла туриб, бутун нонни синдирмасин. Аоннинг махсус сртасини еб, атрофини емай қсймасин. Аон билан қслини артмасин. Унинг устига идиш-товоқларни қсймасин. Аон келтиргандан сснг идом (нонхурупши - Яъни, нонни ботириб ейиладиган асал, мураббо каби емишлар) кутмасдан нонни есверсин. Луқмани ҳам камроқ тишлаб, кспроқ чайнасинки, бу ҳикматдан холи смас.

12. Қсл билан ейдиган таомни уч бармоқ, съни бош бармоқ, ксрсаткич ва срта бармоқлар билан ейиш.

Бу амал кам ейишга ишорадир. Икки бармоқ билан емоқ кибр аломати, тсрт бармоқ билан емоқ сса суннатга мувофиқ смас. Аммо А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва сал-ламнинг беш бармоқ билан таом еганлари ривост қилинган.

Фойда: Исломда буюрилган ҳар бир нарса, албатта, фойдадан холи смас. Масалан, таомни қсл билан емоқ суннат дейилган. Табибларнинг айтишларича, ушбу амалда икки ҳолат мавжуд. Биринчидан, бадан қсл орқали ғизо олиб, кишининг тез тсйиши ва кам ейишига сабаб бслса, иккинчидан, бармоқдаги асаб томирлари орқали меъдадаги таомлар тез ҳазм бслишига боис бслар скан.

13. Таомни сз олдидан емоқ. Бошқаларнинг олдидан ва таомнинг сртасидан олма-син. Ҳадиси шарифда ҳам келибдики: «Барака таомнинг сртасидадир. Бас, таомни ср-тасидан смас, бир четидан енглар». Ҳазрати Умар ибн Абу Салама разисллоҳу анҳу Жаноби А асули Акрам саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига кирганларида таом ҳозир сди. Дедилар: «Яқин кел, сй сғилчам ва Бисмиллоҳ дегил ва снг қслинг билан егил ва сз олдингдан егил» («Шамоили Муҳаммадиййа»). Аммо мева бир нав бслмагани учун хоҳлаган томонидан олиши дуруст.

14. Таом еган идишни сламоқ, зеро сша идиш уни слаган кимса ҳақига дуои хайр қилиб, гунохларини мағфират қилишни Аллоҳдан ссрайди. Агар сламай, ёғи билан қолдирса, жинлар косани слайди. Хабарда келибдики, коса уни слаган кимса ҳақида шундай дуо қилади: «А А аб, у мени жин қслидан озод қилгани учун сен уни дсзах стидан озод қил!». Агар чайқаб сувини ичса, қул озод қилгандек бслади.

15. Таомдан сснг «Алҳамдулиллоҳ» демоқ. Агар шериклари таомдан қсл тортган бслсалар, «Алҳамдулиллоҳ»ни баланд айтсин. Акс ҳолда паст айтиш афзал, токи бош-қаларнинг иштаҳасига таъсир қилмасин.

16. Қслни артишдан олдин бармоқларни сламоқ, Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривост борки, Аллоҳ таоло ва унинг фаришталари бармоқларини слаган кимсаларга дуруд (салом) юборурлар. Ҳишом раҳимаҳуллоҳ қавлларига ксра, сламоқ тартиби қуйидагича: биринчи, вусто (срта бармоқ), иккинчи, саббоба (ксрсаткич бармоқ), учинчи, ибҳом (бош бармоқ)ни сламоқ лозим.

17. Дастурхон устидаги нон ушоқларини одоб ва сҳтиром билан териб емоқ. Ҳадиси шарифда келишича, дастурхондаги нон ва таом ушоқларини териб еган кишининг ризқи кенг ва ксп бслиб, жаҳл ва нодонлик сзидан, фарзанд ва набираларидан кстарилади. Бошқа бир ҳадисда ушоқни терган кишининг айши фароғ бслиб, фарзанди саломат ва айбсиз бслади ҳамда бу ушоқлар ҳур улийн, съни жаннатдаги ҳурларнинг маҳри бслади, деб марҳамат қилинган.

18. Таомдан сснг тишларни тозаламоқ, зеро ушбу амал тишларнинг соғломлигига, ризқнинг кспайишига сабаб бслади. Шунингдек, тишларни тозалаш покликдан, поклик иймондан. Иймон сса сгаси билан жаннатдадир.

Тишни анор, қамиш, райҳон чспи билан кавламоқ дуруст смас. Тол, зирк ва аччиқ дарахт чсплари билан кавламоқ мақсадга мувофиқдир. Тишлар орасидан чиқарган нарсаларни ютмасин. Агар иложи бслса, четга ташласин, бслмаса, чилобчин, съни қсл ювгич келгунча кутсин.

19. Таомдан сснг икала қслни бсғимигача уч марта ювмоқ, зеро бу амал жунундан сақлайди, кичик гунохларни кетказади ва ксзнинг сиҳҳатлигига сабаб бслади. Фақат таом ейилган бир қслни ёки бармоқларнинг учини ювиб қсйиш жоиз смас, Чунки суннат адо бслмайди. Мажусийларга хилоф қилмоқ учун қслларни бир идишда ювиш лозим. Ҳадиси шарифда ҳам келибдир: «Ювилган сувларингизни жамъ қилинглар, Аллоҳ таоло сизларнинг тарқоқликларингизни жамъ қилур».

Жин ва шайтондан зиён етмаслиги учун гсштли ёки ёғли таом еган бслса, қсл ва оғизни ювмасдан ухламасин. Хусусан, ёш болаларни сҳтиёт қилиб, таомдан сснг қсл ва лабларини ювиб, кейин ухлатмоқ лозим.

20. Таомдан сснг оғизни сув билан уч бор ғарғара қилмоқ.

21. Аллоҳ таолонинг зикридан ва унинг неъматлари шукронасидан ғофил бслмас-лик. А асул алайҳиссалом таомдан сснг ушбу дуони айтардилар: «Алҳамдулиллоҳилла-зий атъамано ва сақоно ва жаъалано мин ал-муслимийн» (Бизларни таомлантирган ва сув билан қондирган ҳамда бизларни мусулмонлар жумласидан қилган Аллоҳ таолога ҳамдлар бслсин!)

Ҳазрати Анас разисллоҳу анҳулан ривост қилинади: Жаноби А асулуллоҳ саллалло-ҳу алайҳи ва саллам:

«Аллоҳ таоло банданинг бу ишидан ниҳостда хуш бслурки, ул бир луқма таом ер ва анинг учун Аллоҳга ҳамд айтар, ё бир ичим сув ичар ва анинг учун Аллоҳга ҳамд айтар» деб марҳамат қилганлар (Шамоили Муҳаммадиййа).

Шунингдек, бош кийимда таом емоқ ҳам суннатдандир.

Меҳмон мезбон ҳақига дуо қилишни ҳамда меҳмон қсл ювиши, мезбон сса қсл ювдиришни унутмасин. Охирида қсл ювмоқ учун тоза идиш ва тоза сочиқ келтирсин. Қслдаги ёғлар оёқ ости бслмаслиги учун тсғри келган жойга смас, балки имкон қадар ҳамма бир идишда ювсинлар. Жам бслган сув четроққа ва тоза жойга тскилади. Бу хусусда А асул алайҳиссалом «Ювилган сувларингизни жамъ қилинглар, Аллоҳ сизларнинг тарқоқликларингизни жамъ қилади» деб марҳамат қилганлар.

ТАОМ ЕМОҚНИНГ МУСТАҲАБЛАРИ

Овқатланишда тўрт мустаҳаб бор:

1. Бошқалар билан бирга таом емоқ, яъни ўз товоғига бошқаларни ҳам шерик қилмоқ, агарчи ўз аҳли ва фарзандлари бўлса ҳам. Зеро, савоб ва баракот бирга таом емоқда бўлиб, бошқалар билан дўст ва биродар бўлишга ҳам сабаб бўлади, хусусан тўй, маърака ва меҳмондорчиликларда. Расул алайҳиссалом айтибдирлар: «Жамъ бўлингизлар таомларингиздаки, Аллоҳ таоло ушбу таомга барака берур». Яна бир ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳ таолонинг наздида қўл кўп бўлган таом таомларнинг энг яхшисидир» деб марҳамат қилганлар.

«Кимёи саодат»да келтирилишича, таомга қанча кўп кишиниш қўли узатилса, барака ҳам шунча мўл бўлади. Шунинг учун таомнинг идиши ҳам каттароқ бўлмоғи лозим. Зеро, кичик идишда барака йўқдир. Таомни ёлғиз емасин. Албатта, дўст ва биродарлар билан бирга есин. Ҳадисда:

«Дўстлар билан емоқ шифодир, ёлғиз егувчи киши одамларнинг энг ёмонидир» деб марҳамат қилинган.

Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ дебдирлар: «Банда ўзи ва ота-онаси учун қилинган нафақасидан ҳисоб қилинади. Аммо дўстлари учун қилинган таомига ҳисоб йўқдир».

Жаъфар ибн Муҳаммад Содиқ раҳимаҳуллоҳ дебдирлар: «Дўсту биродарлар билан дастурхонга ўтирсанг, шитоб қилмагил, яъни шошмагил, то вақт чўзилсин, чунки бу муддат умрдан ҳисоб бўлмайди».

2. Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг адашлари бслган киши билан бирга таом емоқ, масалан, Муҳаммад, Аҳмад, Маҳмуд исмли инсонлар билан бирга таом ейиш ҳам мустаҳабдир.

3. Таом охиригача шериклар билан бирга еб турмоқ, зеро агар улардан олдин таомдан қсл узса, баъзилари ҳаё қилиб, таомдан қсл тортишларига сабаб бслади. Агар ейишга тоқати бслмаса, узр айтсин. Жаноби А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бир қавм билан таом есалар, ҳаммадан кейин таомдан қсл тортар сдилар.

4. Қслларни ювгандан сснг артмасдан, съни ҳсл ҳолатида ксзларни ишқаламоқ. Ушбу амал ҳам ксзларнинг саломатлигига манфаатликдир.

ТАОМ ЕМОҚ ОДОБЛАА И

Таом емоқ одоблари йигирма бештадир:

1. Оч қолгандан сснг емоқ ва тсйишдан олдин тсхтамоқ. «Кимёи саодат»да келишича, ҳар ким оч қолгандан кейин таом еса ва тсйишдан олдин емоқни тсхтатса, табибга ҳеч қачон муҳтож бслмайди.

Ҳикост қилинадики, бир табиб А асул алайҳиссалом ва саҳобаларига (разисллоҳу таоло анҳум ажмаъийн) хизмат қиламан деб Мадинага боради. Орадан олти ой стса ҳам, бирор киши дардмандликдан шикост қилиб, табиб ҳузурига келмайди. Бу ҳолатдан ҳайратланган табиб А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига бориб, арз қилади. Лайғамбар алайҳиссалом дедилар: «Бизлардан ҳеч ким иштаҳа ғолиб келмасдан олдин емайди ва тсйишга бир-икки луқма қолганда, албатта, таомдан қсл узади». Табиб уларнинг саломатликлари нимада сканини англаб, дуо олиб қайтади.

2. Таомдан олдин қсл ювганда қслни сочиққа артмай, сз ҳолича қуритмоқ, токи ювганнинг асари қслда боқий қолсин, (таомдан кейинги ювишда сса таомнинг асари кетмоқ учун сочиқ билан артилади).

Танбеҳ: Баъзи маърака маросимларда таомдан аввал қсл ювилганда 40-50 киши бир сочиққа қсл артадилар. Тиббий нуқтаи назардан қараганда, ушбу турли қсллар артил-ган сочиққа қсл артилса, албатта, қслимиз тоза бслиш срнига нотоза бслади. Аатижада баъзи касалликларнинг келиб чиқишига ҳам сабаб бслиши мумкин. Қсл ювиш одоби шундан иборатки, таомдан аввал ёшлардан, таомдан кейин сса кексалардан бошлаб ювдирсин. Қсл ювгични снг тарафдан айлантирсин. Оёқ ва почаларга сув сачрамаслиги учун тик туриб ювмасин.

3. Овқатланиш олдидан ушбу дуони сқимоқ: «Бисмиллоҳи хайрил асмои. Бисмиллоҳи А аббил-арзи ва А аббис-самои. Бисмиллоҳиллази ло сзурру маъа исмиҳи шайъун фил-арзи ва ло фис-самои. Ва ҳувас самиъул-алийм». А ивостдурки, ҳар ким ушбу дуони сқиса, таомга зарарли нарсалар қсшилган бслса, унга зиён қилмагай.

4. Ўзидан илм, амал ва тақвода баланд ёки ёши улуғроқ кишидан олдин таомни бошламасин. Агар мазкур сифатлар сзида бслса, бошқаларни куттирмасин. Яна шери-гидан ҳам олдин қсл узатмасин ва дастурхондаги схшироқ нарсани шериги олдига қсйсин.

5. Луқмани кичик олмоқ.

6. Товоқнинг четидан олмоқ.

7. Луқмани схши чайнамоқ.

8. Оғзидаги таомни ютмасдан навбатдаги луқмага қсл чсзмаслик. Яъни таомни шошилиб емасин. Ҳукамо, съни ҳаким зотлар айтибдирлар: «Ҳар ким таом емоқда шошилса ёки шитоб қилса, беморликни кутсин!»

9. Луқмани кстармоқда бошини юқорига кстармаслик.

10. Луқмани оғзига олиб борганда, оғизни катта очмаслик.

11. Ҳар бир луқманинг аввалида «Бисмиллоҳ» ва охирида «Алҳамдулиллоҳ» демоқ.

12. Ейиш пайтида таомга қарамоқ, съни бошқа томон қарамасин.

13. Йстал ва акса ҳолатида юзни бошқа томонга сгирмоқ.

14. Агар оғзидан бирон нарса чиқса, юзини сгириб, чап қсл билан олмоқ.

15. Ағли луқмани сиркага ва ё сиркани ёғли луқмага ботириб емасинки бошқаларга нохуш (ёмон) ксринади. Шунга схшаш бошқаларга нохушлик келтирадиган амалларни қилмасин.

16. Шериклар билан бирга еганда тишлаган луқмасини сирка, шсрва ва шунга схшаган нарсаларга ботирмасин.

17. Шерикнинг қсли товоқда бслганда, бу киши қслини товоққа узатмасин.

18. Суск, анор, олма, қовун териси ва шунга схшаганларни бошқаларнинг олдига ташламасин, балки сзининг олдига қсйсин. Меваларнинг данагини мева билан бирга товоққа жам қилмасин.