ЛИАЗ ВА САА ИМСОҚ

Лиширилган пиёз ва саримсоқни емоқ дуруст, аммо уларни хом ейиш макруҳдир, чунки оғизда ёмон ҳид пайдо қилиб фаришталар ва атрофдаги инсонларга озор етказади. Лайғамбаримиз саллоллоҳу алайҳи ва саллам: [/b]«Хомпиёз ва саримсоқ еган киши бизнинг масжидимизга сқинлашмасин»[/b] деганлар. Баъзи ҳакимлар сафарга чиқади-ган кишилар, хусусан бошқа мамлакатларга борадиган кишиларга хом пиёзни ейишни ижозат берибдирлар, зеро хомпиёз вабодек баъзи юқумли касалликлардан сақланишнинг ажойиб воситасидир. Бу ҳолатда ейиш мубоҳ бслади.

ТУА Л

Турпни ейишдан аввал А асул алайҳиссаломни сслаш суннатдир, зеро бу амал унинг ҳидини кетишига боис бслади. «Жалолий» китобида келган: «Турп пешобни суради ва таомни ҳазм қилади, хусусан, унинг аччиқлиги таомнинг ҳазм бслишига манфаатли-роқдир. Барг ва баргининг суви жигар ва талоқнинг тугунларини очади, срақон (сариқ касаллиги)ни кетказади, ксз нурини ёруғ ва сткир қилади.

Арабларда «Ҳаммомдан мақсад арақ (терлаш) ва турпдан мақсад варақ (барг)» деган мақол бор. Шунинг учун турпдан мақсад кспроқ унинг баргидир, съни унинг баргини ҳам кспроқ истеъмол қилиш керак скан.

А АЙҲОА ВА ҚИЗИЛ ГУЛ

Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам тоғ райҳонини ёқтирар сдилар ва қизил гулни ҳидлаганда саловот юборишга тарғиб қилар срдилар. Ҳадисда келибдир: [/b]«Кимгаки райҳон берилса, бас, албатга, қайтармасин».[/b] Яъни, схши қабул қилиб, уни ҳидласин. Яна бир ҳадисда А асулуллоҳ «Ҳар ким қизил гулни ҳидласа-ю, менга саловот айтмаса, бас, батаҳқиқ, менга жафо қилибдур» деб марҳамат қилганлар. Бир ривостда қизил гул Лайғамбар алайҳиссаломнинг терларидан сратилган дейилса, бошқасида унинг схшашлиги, ҳаддан зиёд чиройлилиги ва хушбсйлигини назарда тутиб А асули акрам саллоллоҳу алайҳи ва салламга ташбеҳ қилинган.

А ИЗҚАИ КЎЛАЙТИА УВЧИ АМАЛЛАА 

Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам буюрганлар: [/b]«А изқни садақа билан (осмондан) туширинглар!»[/b] Яъни муҳтожларга садақа ва сҳсон қилиш ризқу рсзининг зиёда ва фаровон бслишига сабаб бслади.

А­рта тонгда турмоқлик баракали ва хайрли бслиб, тансиҳатлик, схши кайфист мол-авлод, ризқу-рсз, илму-амал ва бошқа неъматларнинг зиёда бслишига сабаб бслади. Масалан, қсй йилига битта бола туғади ва қанча ксп ссйилса ҳам, тонгда бедор бслгани учун ниҳостда кспдир. Ит сса йилига тсрттадан тсққизтагача туғади, боз устига қсй каби ссйилмайди, тонг пайтида ухлаб қолиши учун баракотдан маҳрум бслиб, кспайиб кетмайди.

Субҳ аз хоб ҳам шудан бедор,
Баракатро биёварад бисёр.
Дар жамеи ниам диҳад баракат,
Бар сари кас биёварад раҳмат.

Яъни:
Тонг чот уйкудан бслмоқхам бедор,
Инсонга баракот келтирур бисёр.
Барча неъматларга берур баракат,
Кишининг бошига келтирур раҳмат.

Ҳусни хат, очиқ юзлик, ширинсуханлик, хушхулқлик - ризкнинг зиёд ва фаровон бслишига сабабдир.

Ҳасан ибн Али разисллоҳу анҳумо дебдирлар: «Канс ул-фино ва ғасл ул-ино мажлабатун лил-ғано». Яъни уй-ҳовли, ксча атрофларини супурмоқ, қозон-товоқ ва идишларни ювмоқ, хуллас, поклик, озодалик файзу баракага, мол-давлат кспайишига сабаб бслади. Албатта, тозалик исломнинг асли ва иймоннинг бир жузъи бслиб, аслида жомаю бадандан бошланади. Ҳадиси шарифда «Ислом тозалик ва покликда бино қи-лингандир», деб зикр қилинган.

А сфтани рси хонаву дару бом,
Шустани косаву табақ зи таом,
А изқро пур кунад ғано орад,
Оқил инҳо зи даст нагзорад.

Яъни:
Уйни-ю ҳовлини доим супурмоқ,
Таомдан сснг коса-товоқ ювмоқ,
А изқни тслдируру келтирар бойлик,
Оқиллар бу ишни қилар чиройлик.

А изқу рсзнинг ксп ва фаровон бслишига сна схшироқ бир сабаб, намозни одоб ва ҳурмат, хоксорлик ва шикасталик билан ҳамда унинг қиём, қироат, рукуъ ва сужудини сз срнига қсйиб адо стмоқдир.

Хузсъу, хушсъ билан сқимоқ намоз,
А изқнинг сабабидан бслур, сй дамсоз!.

Иброҳим Аахаъий раҳимаҳуллоҳ дебдирлар: «Биров намознинг руксъ ва сужудини енгил адо стишини ксрсангиз, бас, унинг аҳлу иёлининг ризқи танглигига раҳм қилинг». Зеро, намозни шошилиб сқимоқ ва унинг рукуь ва сужудини енгил адо стмоқ ризқнинг кам бслишига асосий сабаблардан биридир.

Азондан олдин масжидга бориш, таҳоратли юриш, бомдод суннатини ва витр намозини уйда сқиш, витрдан сснг дунё ссзидан гапирмаслик ҳам ризқни фаровон қилади. Ҳадисда келибдур: «Бомдод намозининг суннатини уйда сқиган кишининг ризқи мсл у билан аёли орасида жанжал-можаро кам бслади ва дунёдан иймон билан кетади». Лайғамбар алайҳиссаломга кспроқ саловот юбормоқ, ихлос ва сътиқод билан «Ла ҳавла ва ла қуввата илло биллаҳил алиййил азийм» калимасини такрорлаш, тонг отгандан сснг юз марта «Субҳоналлоҳи ва биҳамдихи ва астағфируллоҳа ва атубу илайҳ» демоқ ва ҳар кеча «Воқеа», «Асин» ва «Мулк» (Таборак) сураларини сқимоқ ҳам бандага ризқ келтиради.

Ҳаж (каъбани зиёрати) ва сафар қилмоқ ҳадисда зикр қилинганидек, кишини соғлом ва давлатманд қилади.

Сукут қилишлик, беҳуда ва лағв ссзларни айтмаслик, инсонни фитна-ю балолардан омон қолдириб, ризқини ҳам кспайтиради.

Байт:
Беҳуда ссз айтмай, сақламоқ сукут,
А изқни кспайтирар, ортар қсру қут.

А ИЗҚАИ КАМАЙТИА УВЧИ АМАЛЛАА 

А асули акрам саллаллоҳу алайҳи ва саллам дебдилар: «Қайтармайди қазо ва қадарни, магар дуо, узоқ қилмайди умрни, магар схшилик ва сҳсон. Бас, албатта, инсон гунох сабабидан ризқдан маҳрум бслади».

Мазкур ҳадисдан бизга маълум бсладики, инсон гунох сабабидан ҳам ризқдан маҳрум бслар скан. Хусусан, ёлғон гапиришки гунохларнинг бошидир, камбағаллик ва фақирлик келтиради. Алалхусус, аҳли тижорат ёлғон ссзлашлари сабабли касбларидан баракот кстарилиб, фақиру хор бслишларига сабаб бслади.

Тонг пайтидаги уйқу, ксп ухлаш ҳам ризқ ва илмнинг камайишига сабаб бслади. Шунингдек, сланғоч ётмоқ ва сланғоч бавл қилмоқ, съни таҳорат синдирмоқ, ёнбошлаб ёки жанобат ҳолатида таом емоқ, нон ва таом ушоқларини хор тутмоқ, пиёз ва саримсоқ псстини куйдирмоқ, кечасида ёки латта билан уй шипирмоқ, шипирган йиғиндиларни уйда қолдирмоқ, йслда улуғлар ва қарислардан олдин юрмоқ, ота-онани номлари билан чақирмоқ, турли чсплар билан тиш кавламоқ, тупроқ ёки лой билан қсл ювмоқ, остонага стирмоқ, ҳожатхонада таҳорат қилмоқ, кийимни баданда тикмоқ, жома, стак билан юз артмоқ, сргимчак торларини уйдан олмаслик, намозда сустлик қилмоқ, бомдод намозидан сснг масжиддан тез чиқмоқ, барвақт бозорга бориб, кеч қайтмоқ, гадолардан нон сотиб олмоқ, сув ва таом идишларининг оғзини ёпмаслик, чироқни пуфлаб счирмоқ (чироқни пастлаб счирмоқ лозим), синган қалам билан ёзмоқ, бошқаларнинг тароғи ёки синган тароқ билан соч тараш, ота-она ҳақида схши дуо қилмаслик, стириб салла боғламоқ, шимни тик туриб киймоқ ризқни камайтиради-ган амаллардан саналади.

Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳуга бироз ранж етганда: «Қсйлар орасидан ҳеч ҳам кесиб стмадим, қалам қириндисин босиб стмадим, чалворимни ҳам тик туриб киймадим, бас, бу дард менга қаердан тегди?» дер сканлар.

Аҳли оила нафақасига танглик (қаттиқлик) қилмоқ, исроф қилмоқ ва ишларга бепарво бслмоқ каби ишлар ҳам ризқ-рсзни камайтириб, камбағал ва бенаво бслишга сабаб бслади. Бу хусусда «Одоб ул-мубийн» китобида айтилади:

Юзни енгинг билан стакла ёки,
 Артмагил фақрлик босмасин токи.
Ўргимчак инини олмасанг бешак,
Қашшоқлик келтирур тсрли сргимчак.
 Аафас-ла чироқни пуфлаб счирмоқ,
Фарзандлар ҳақига бад дуо қилмоқ,
Одат қилмоқ ёлғон ссзлар тсқурни,
Ҳам ризқни кетказар, ҳам юздан нурни,
Устоз ҳурматини сна кам қилмоқ,
Зиён-ла сзига ҳам ситам қилмоқ,
Қалам қириндисин хор қилмоқмудом,
Кслни ювмай туриб емоқлик таом,
А­ҳтиром қилмаслик ота-онага,
Саломни камайтмоқ дсст бегонага,
Тирноқни тиш билан олмоқ бегумон,
Қашшоқлик ва ғамни келтирар чандон.
Ксйлар орасидан кесиб стмагил
Ўзингни бенаво, абгор стмагил.
Лиёз, тухум ҳамда саримсоқ псстин,
Хор қилса, ул фақир бслгай сй дсстим!
Апиқсиз қолса гар сувлик идишлар,
Қашшоқлик кспаюр сй аҳли ҳушлар.
Ксллар бармоғини бир-бирига зинҳор,
Чалиштирма, йсқса бслгунг фақир, зор.
Кслинг остидагин хор қилсанг албат,
Аллоҳ дсстларини қилмасанг иззат,
Айниқса, илм аҳлин стсанг агар хор,
Қашшоқлик ва хорлик келгайдир бисёр.
А азил, нокасларга пул ва мол берсанг,
Жоҳил, нодонларга хайрлар қилсанг,
Агар чалиштириб стурсанг оёқ,
Халода ссзласанг, жим турмай бироқ,
Оёқни снг қслда ювса ҳар инсон,
А изқу давлатига етгайдир нуқсон.

УМА АИ УЗАЙТИА УВЧИ АМАЛЛАА 

Силаи раҳим, съни қариндош-уруғлардан хабар олиш ва уларга муҳаббат қилиш кишининг узоқ умр ксришига сабаб бслади. Ҳадисда келибдики: «Ҳар ким ризқ-рсзи кенг бслиши ва умри узун бслишини истаса, бас, адбатта, силаи раҳим қилсин!»

Байт:
Силаи раҳим умрни узоқ қилур,
Аллоҳ ризоси ҳам сшандан келур.

Шунингдек схшилик қилмоқ, муҳтожларга сҳсон қилиш, кишиларга ранж озор етказмаслик, қарисларни қадрлаш, ҳурматлаш ҳам умрни узун қилади.

Дуо олмоқ ҳам умрнинг узун бслиши, ризқу рсзнинг кенг бслиши, бало ва қазонинг қайтиши ва барча ишларнинг ривож топишига асосий омилдир.

Яхшилардан дуо ссранг ҳар қачон,
Сизга умр берур А аббим бегумон.

Шунингдек, олимлардан, улуғ ёшли художсй, орифлару обидлар, ота-она, устозу пирлардан, ҳатто девона-ю жандапсшлардан ҳам дуо олишга ҳарис бслмоқ лозим, шосдки булардан бировининг дуоси ижобати даргоҳи илоҳий бслса!

А­й басо кас ба ск дуои саҳар,
А афта қадраш зи чарх болотар,
В-сй басо кас ба ск дуои шом,
Дину дунёш ба бод дода тамом.

Яъни:
Саҳар вақти дуо олса ким бешак,
Унинг қадри чархдан бслгайдир, юксак.
Кимки қарғиш олса агар вақти шом,
Дин дунёсини елга берибдир тамом.

Заруратсиз, ҳсл дарахтларни кесишдан ҳазар қилмоқ зарур. Чунки улар Аллоҳга тасбеҳ айтишдан қолади.

Ердан униб чиққанҳар гиёҳ,
«Аллоҳ сгонадир, шериги йсқ!» дер.

Тонгда уйқудан турмоқ, комил таҳорат олмоқ, таъзим ва таъдили аркон билан намоз сқимоқ ва одоб билан Қуръон сқимоқ умрнинг узун ва баракали бслишига сабаб бслади.

Ҳар ким срта туриб олса таҳорат,
Тонгда турмоқликни айласа одат,
Бул бари умрни айлагай узоқ,
Дарду иллатларни кетказур мутлоқ.

Инсон сз саломатлигини сақламоғи, съни нафсини хатарли - ҳалокат келтирадиган ишлардан, иссиқ-совуқдан, сув-оловдан, зиёнли ва ёқимсиз таом ва шароблардан, беҳуда андиша ва хаёллардан, турли беморликлардан сҳтиёт қилиб асрамоғи гсзал ҳаёт кечириб, узун умр ксришига сабаб бслади.