Танбеҳ: Муҳтарам сқувчиларимизнинг баъзилари юқоридаги ризқу рсзининг кам ё ксп бслиши ва умрининг узун ёки қисқа бслиши тсғрисида келтирилган сабабларни сқиб хаёлларидан «Аллоҳ таоло барча махлуқотларни сратиб, унга азалий тақдирлан-ган умр ва ризқу рсз берган. Баъзи амаллар туфайли унинг умри ёки ризқи қандай кам ёки зиёда бслади» деган фикр стиши мумкин. Бу борада «Ширъат ул-ислом» номли мсътабар китобда шундай дейилади: «Баъзи нарсалар Лавҳул-маҳфузда шартга боғлиқ (ҳолда) ёзилади. Чунончи, агар фулоний силаи раҳим қилса, съни қариндош-уруғларидан хабар олса, бас, унинг умри етмишда бслади, агар борди-келди қилмаса, бас, слликда бслади». Дуо олиш ёки хайрли амалларни бажаришнинг ҳукми ҳам шундай бслиши мумкин.
«Аллоҳ таоло хоҳлаган нарсасини (хукмни) маҳв қилади (счира-ди) ва (сзи хоҳлаган нарсани) собит (барқарор) қилади. Она китоб (Лавҳул-маҳ-фуз) Унинг хузуридадир» (А аъд сураси, 39-ост), деган Қуръони каримдаги ост қавлимизга далил бслади. Ҳазрати А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам муборак ҳадисларида «Банданинг умри уч қун қолганда силаи раҳим қилса, Аллоҳ таоло унинг муҳлатини сттиз йилга узайтиради. Ким силаи раҳимни узса, батаҳқиқ, унинг муҳла-тидан сттиз йил қолган бслса ҳам, Аллоҳ таоло унинг умрини уч қунга қисқар-тириб қссди» деб марҳамат қилганлар. Ушбу ҳадисни бир қанча иснод билан «А авза» соҳиби ҳам келтирганлар.
Шунингдек, юқорида ризқу-рсз ва умр тсғрисида зикр қилинган маълумотлар за-мирида ҳикматлар борки, биз ундан бехабармиз. Биздан сса фақат ихлосу умид билан амал қилиш талаб қилинади. Аллоҳ барчамизни тсғри йслга ҳидост қилсин. Яна тсғри-роғини Аллоҳ таоло билгувчироқдир.

УСТОЗ ХОТИА АЛАА И

Ҳаққи устод аз падар беш аст,
Ва аз падар устод дар пеш аст.
Гар падар аз ҳаёт баҳра диҳад,
Устод аз нажот баҳра диҳад.

Устоз ҳақи отадан улуғдур,
Отадан устоз олдинда турур.
Гар ота ҳаётдин баҳра берур,
Устод нажотдин баҳра берур.

Устозни хурмат қилмаса, ризқ камасди, деб ёзганимизда, беихтиёр азиз ва муҳтарам устозимиз Шайхуззамон, аълами уламои даврон, афзали фузало, тақво-ю парҳезгорликда сз замоналарининг пешвоси, Мотурудий сътиқод, ҳанафий мазҳаб, нақшбандий машраб, Ксҳистоний мулаққаб (съни лақаблари Ксҳистоний), Ҳожи Аҳмаджон Маҳдум ибни Домулло Шоҳмурод ҳазратлари ёдга тушдилар.

Қоматда келишган, оқ дастор, узун ридолари срашган, оқ соқол, чиройли юзлик, нуроний бу зоти бобаракотни бир марта ксрган инсон ул зотдан ажралишни истамас сди. Бу улуғ зотнинг сифатларини ёзишга қалам ожиздир. Чунончи, шайх Аҳмад Зулфиқор Аақшбандий Мужаддидий бу зоти бобаракотни биринчи марта ксрганларида, бу кишинс таништирмоқчи бслган одамга айтган сдилар: «Ло ҳожата» (таништиришга ҳожат йсқ), «Сиймоҳум фий вужуҳиҳим мин асарис-сужуд», съни сажда асаридан сий-молари юзларида ксриниб турибди, деб марҳамат қилганлар.

Суҳбатлари ниҳостда ширин ва ёқимли бслгани учун, мажлисдан туриб кетишни хоҳламасдик. Маъракада, сафарда ҳамроҳлар билан, дарс пайти шогирдлар билан ғостда чиройли ва мулойим муомала қилардилар. У зот стирган жойда дунёвий ссзлар гапирилмас сди. Аллоҳ учун дсст тутар, Аллоҳ учун ғазаб қилар сдилар. Яъни, агар бировдан ғайри шаръий бирор бир амални ксрсалар, ғазабланганлари дарҳол юзларидан сезилар сди. Суннатни сҳйо (тирилтириш)да саъй қилар сдилар, қотиъи бидъат ва динда чиққан фирқалардан қаттиқ ҳазар қилиб уларнинг йслини тссишда бир қсрғон сдилар. Яъни, ул зот бор жойда улар бош кстара олмас сди. Шариатни жорий қилиш учун маломатчининг маломатидан ва ҳақ ссзни айтишда Аллоҳдан сзгадан қсрқмас сдилар. Илоҳий бир сиёсатлари бор сди. Шунинг учун муборак юзларига тик қарашнинг иложи йсқ сди. Ҳатто ғаразли кишилар келиб бошини кстара олмасдан, ссзини гапира олмасдан қайтиб кетар сди. Саховатда ҳамтолари йсқ, дунёнинг пули, матосига қарамас сдилар. Чап қсл билан олиб, снг қсл билан берар сдилар. Баъзан олдиларига дунё жамъ бслганда, бир кун ҳам уйда сақламас сдилар. Келтирилган нарсани уйга киргизмасдан толиби илмларга берар сдилар. Ўзлари туғилиб ссган тоғли қишлоқ Зархонада йигирма-йигирма беш нафар шогирдларига сзларининг ҳисоблармдан нон ва таом берар сдилар.

Биродаримиз Ҳожи Юсуф ҳикост қилдилар: Ҳазрати устоз билан бирга Тошкентга сафарга чиқиб, тунда етиб келдик. А­рталаб Ҳазрат билан бирга баъзи юмушлар учун чиқиб кетдик. Чорраҳада машинани тсхтасам, бир соил «Иймонингиз саломат бслсин» деб машинага сқинлашди. Мен пул олгунча, Ҳазрат чснтакларига қсл солдилар, доллар чиқди. Доллар скани парволарига ҳам келмасдан, соилга бериб юбордилар. Мен Ҳазратга: «Менда майда пул бор сди» дедим. Ҳазрат «Дунёга келишимиздан мақсад иймон бслса, ушбу соилнинг айтган ссзи свазига бу нарсалар ҳалисм ҳечдир!» деб жавоб бердилар.

Ишни битириб қайтганимизда уй ҳовлиси, йслакчалари (подъезд) сув сепилган, тозалаб супурилганини ксриб ҳайрон бслдим. Чунки авваллари бу ерларда бунақа тозаликнинг гувоҳи бслмаган сдим. Ҳайратимни сшира олмадим. Шу ерда юрган таниш аёл Мавлуда опадан бунинг сабабини ссрадим. «Бу ерда тсй ёки маърака бслмоқчими?» дедим. У: «Йсқ, срталаб шу ерда Хизр бобога схшаш нуроний бир инсоннинг келиб-кетганларини ксрдик. Ўша зот сна келиб қолармикинлар деган умидда ҳовли ва йслакчаларни тоза ва озода қилиб қсйдик» - деб жавоб берди.

Ҳожи Юсуфнинг ҳикоссини тинглар сканман, хаёлимда мен ҳам гувоҳи бслган мана бу воқеа чарх урарди: Ҳазрат устоз Имоми Аъзам раҳимаҳуллоҳ номларига атаб бир олий мадраса очмоқчи бслдилар. А ухсат олиш ва ҳужжатларни тайёрлаш мақсади-да Тошкент шаҳрига сафар қилдик. Бир куни Ўзбекистон Мусулмонлари диний идора-сининг рспарасидаги «Тилла шайх» масжидига пешин намозини сқиш учун кирдик. Жамоатда чамаси 150-200 намозхон бор сди. Аамоздан сснг масжид ҳовлисига чиқдик. Ҳазрат қавм орасида руҳоний ва нуроний бир сиймо снглиғ ажралиб турар сдилар. Шу пайт қавм орасидан нотаниш бир киши: «Хизрни ҳам ксрса бслар скан-ку!» деб ҳазрат билан муҳаббат ила ксриша кетди ва анчагина ҳадслар бериб, дуо ола бошлади. Мен бу ҳолатни сз ксзим билан ксрган бслсам ҳам, ёшлик оқибатими, ул зотнинг қадрларига унчалик етмабман. «Қадри неъмат баъд аз завол», съни, «Аеъматнинг қадри қслдан кетгандан кейин билинади», - деган мақол рост скан. Ашликда кишининг ақли комил бслмас скан. Ўша нотаниш одам сз оғзи билан айтиб кетдику! Аима учун англамабман! Ҳазратнинг хизматларида кеча-кундуз туриб, дуоларини олмайсанми?! Бу фикрлар хаёлимдан стар скан, қадрларига етмай, ул зотга комил хизмат қила олмаганимдан йиғлай-йиғлай, минг-минг пушаймонлар бсламан.

А убоий:
То ин ки тифл хонаду соҳибҳунар шавад,
Устоди азизи с хуни жигар шавад.
Аҳсан ба он кас ки пас аз хатми мактабаш,
К-аз аҳволи устоди азизи худ бохабар шавад.

Яъни:
Токи сғлон скиб соҳибҳунар бслур,
Меҳрибон устози хуни жигар бслур.
Таҳсин ул кимсагаки, мактаб хатмидан сснг,
Меҳрибон устози ҳолидин бохабар бслур.

Ҳазрати Али каррамаллоҳу важҳаҳу: «Менга бир ҳарф таълим берганнинг қулиман, хоҳласа, ишлатсин, хоҳласа озод қилсин, хоҳласа бозорга чиқариб сотиб юборсин» деган сканлар. Устоз урган жой дсзахда куймайди, дейишади. Қиш фаслида бир кеча Зархона қишлоғидаги масжид ёнида Ҳазрати устоз сзлари толиблар учун қурган ҳужраларида стирган сдик. Ҳазрат, масжид қавмининг баъзиси билан нариги ҳужрада сдилар. Шу аснода шериклардан бири менинг қслимдан тортиб, курашга чорлади. Мен ёшлик ғурурини қслдан бермай, у билан олиша кетдим. Кураш тсполонсиз бслади дей-сизми?!
Бирдан сшик очилди. Ае ксз билан ксрайликки Ҳазрат, печкага олов ёқиш учун тайёрлаб ксйилган бир ёғоч майдасини қслларига тутиб олган сканлар. Ҳужра баланд-ликда қурилгани учун масжид ҳовлиси бир срим-икки метрдан зиёдроқ пастликда қол-ган сди. Ҳазрат сшикдан киришлари билан болалар кетма-кет слангоёқ сзларини ҳов-лига - қор устига ташлашди. Орамизда шериклардан ниҳостда шсх бир йигит бор сди. У сзини сшикка урди. Шошилиб чиқишда навбатчи қслларни ювдириб, сшик орқасига қсйган қсл ювдиргичга оёғи кириб қолган. Калишдек маҳкам бслган шу идиш билан сзини ҳовлига ташлаб юборган скан. Ҳозиргача шу йигитни ксриб қолсак, сша ҳолатлар ссимизга тушади. Ҳужрада мен ва сна тсрт-беш киши қолган сдик. Ҳазрат баъзила-рини оёқларига битта-битта уриб, айбдор мен бслсам ҳам, ёшроқ бслганим учун бслса керак, мени урмасдан чиқиб кетдилар. Шундан сснг Ҳазратнинг ҳузурларида бундай ишлар такрорланмади.

Кейинроқ китобда сқисам, устоз урган аъзо дсзах стида куймас скан. Ўшанда Ҳазрати устозим мени урмаганларига ҳозиргача афсус қиламан. Шосдки, Аллоҳ таоло сшанинг сабабидан бу ғарқи гунох шогирдларини мағфират қилса сди!

Лодшоҳе писар ба мактаб дод,
Лавҳи заррин ба назди с бинҳод.
Бар сари лавҳи с навишта ба зар,
Жабри устод беҳ зи меҳри падар.

Яъни:
Бир подшоҳсғлини мактабга берди,
Заррин бир лавҳни олдига қсйди.
Лавҳнинг устига ёзди зар билан:
« Устод жабри улуғ ота меҳридан»

Аммо, минг афсуски, Лайғамбарлардек зотларни ҳам ажал омон қсймаган. Аллоҳнинг тақдири билан бу зоти бобаракот ҳазратларини ҳам Лайғамбар ёшида ажал орадан олиб кетди. Ҳазрат 1999 йил, 3-август куни биз шогирдлар, муҳиблар, муриду дсстлар ва жигарбандларнинг жигарларини пора, ксзёшларини қон айлаб, ногаҳон фоний дунёни тарк стиб, боқий дунёга риҳлат қилдилар (Инно лиллоҳи ва инно илайҳи рожиун). Аллоҳ марқадларини ҳамиша мунаввар ва қиёматда мақомларини жаннатда-ги снг баланд даражалардан қилган бслсин! Омин.

Амирону мулуку хону шоҳон,
Қабопсшон ҳар ск кажкулоҳон,
Ҳама сар дар ниқоби хок карда,
Либоси зиндагони чок карда.

Яъни:
Амирлар, султонлар, хонлар ва шоҳлар,
Қабопсшлар, ҳар бир кажкулоҳлар,
Бари бошларни зери хок қилибдур,
Тирикликнинг либосин чок қилибдур.

Киши устозимизнинг хулқ-одоб, комил сифатларини тавсиф қилиб ёзишдан ожйз. Шунинг учун биз Ҳазратнинг ҳаётларидаги воқеаларнинг денгиздан бир қатрасини ёздик. Аллоҳ барчамизга шундай комил пиру устодга шогирд бслишни насиб айласин!

МЎАªМИАЛАА  МУЛОҚОТИ

Мамлакатимизда диний ва маънавий қадристларимиз тикланаётган бслса ҳам, баъзилар, хусусан, ёшларимизда ҳалисм айрим ножсс ҳаракатлар ва нохуш амаллар ксзга ташланиб туради. Масалан, сркаклар спишиб ксришиши, бошни бошга теккизиб қсйиш, узоқдан ёки мошина ичидан салом маъносида қслни кстариб, бармоқлар билан ишора қилмоқ на динимизга, на маданистимизга тсғри келади. Булар ғайридинларнинг одатларидир. Бу борада «Маслакул-муттақин»да бундай дейилган:

Ки ба ангушти худ ишорат мард,
Вақти таслими худ набосд кард.

Яъни:
Киши салом пайтида бармоқ билан ишорат қилмасин.
Ин ишорат бувад зи даъби сҳуд,
Ҳам бигуфт одати насоро буд.
(Чунки бу ишорат сҳуд ва насороларнинг одатидир).

Мсъминлар учрашганда аввало «Ассалому алайкум» деб, кейин мулоқот бошлашлари лозим. Учратган кишимизни, хоҳ таниш, хоҳ нотаниш бслсин, бир кунда неча марта учраса ҳам салом беришимиз керак. Бирга кетаётганда орамизни девор ёки дарахт ажратиб қсйса ҳам, сна салом қилмоқ лозим, дейилади фиқҳий китобларимизда. Саломни ошкор, съни баланд овоз билан ва тслиқ талаффуз қилиш зарур. Агар салом берган кишининг овози сшитилмаса ёки тслиқ талаффуз қилмаса, масалан, «Ассалому алайкум» срнига «Салом!» деса, алик олиш вожиб бслмайди.

Ибн Салом разисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадиси шарифда «А­й инсонлар, саломни ошкор қилинглар! Таом беринглар! Кечаси одамлар ётганда сизлар намоз сқинглар, жаннатга кирасизлар» дейилган.

Салом бериш суннат бслса, унга жавоб бериш фарзи кифосдир. Яъни, икки кишидан бири ёки жамоатдан бир киши жавоб берса, бошқалардан соқит бслади. Агар жамоатдан ҳеч ким жавоб бермаса, барчалари гунохкор бсладилар. Жамоатнинг ҳаммаси жавоб бермоғи савобни снада зиёдароқ қилади. Гунг кишининг жавоби лабини қимирлатишидир, съни ҳатто гунг кишига ҳам жавоб бериш фарздир. Шунингдек хат, телефон ёки биров орқали ғоибдан салом юборилса, воситачи етказмоғи ва сшитган киши ҳам дарҳол жавоб айтиши вожибдир. Шул тариқаки айтади: «Алайка ва алайҳис-салом» съни сенга ва унга салом бслсин.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Қачон сизларга бирон ибора билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олинглар ёки (ҳеч бслмаса) сша иборани қайтаринглар. Албатта Аллоҳ таоло ҳамма нарсани ҳисобга олгувчи бслган зотдир»,(Аисо, 86) деб марҳамат қилган. Жумҳури уламо бу ости карима салом бериш ва сна жавоб бериш вожиблигига далолат қилади, деганлар. Остдаги:
саломга, съни «Ассалому алайкум» лафзига «ва раҳматуллоҳи» калимасини қсшиш билан схши саломга далолат қилади.

Остдаги: ссзи саломнинг жавобини ҳам «Саломга схшаб схши жавоб
беринглар ёки ундан ҳам зиёдароқ жавоб беринглар» деган маъно билан тафсир қиладилар («Дурратун носиҳийн»). Масалан, салом берувчи «Ассалому алайкум» деса, жавобига «Ва алайкум ас-салом ва раҳматуллоҳ» деб жавоб бермоқ фазилатлироқдир.
А ивост қилинадики, саҳобаи киромлардан бирлари А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга «Ассалому алайка» деди, А асулуллоҳ унга «Аªалайкассалому ва раҳматул-лоҳ» дедилар. Яна бир киши «Ассалому алайка ва раҳматуллоҳ» деб салом берди. Лағамбар алайҳиссалом унга «Аªалайкас-салому ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳ» деб жавоб бердилар. Учинчи киши келиб «Ассалому алайка ва раҳиматуллоҳи ва барако-туҳ» деб салом қилганда, А асул алайҳиссалом бу кишига «Ва алайка» деб қсйдилар. Шунда у киши «Аима учун менга жавобни қисқартириб қсйдингиз?» деб мазкур остни сслатди. Лайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам у кишига «Менга фазилат қол-дирмадинг. Шунинг учун мен «Сенга ҳам худди шундай бслсин» деб қсйдим» деган сканлар.
Айтибдурларки, насоронинг салом бериши қслини оғзига қсйиш, сҳудийларнинг саломи бармоқлари билан ишора қилиш, мажусийларнинг саломи инҳино, съни бошини сгиш, арабларнинг саломи «Ҳаййакаллоҳ», мусулмонларнинг саломи сса уч навъ -«Ассалому алайкум», «Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳ», «Ассалому алайкум ва раҳ-матуллоҳи ва баракотуҳ»дир. Мусулмонларнинг саломи саломларнинг снг шарафлиси ва снг улуғидир.
Имрон ибн Ҳусайн разисллоҳу анҳу ривост қиладилар. Бир киши А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб, «Ассалому алайкум» деди. Лайғамбаримиз жавоб бердилар ва «Сенга сн савоб» дедилар. Яна бир киши «Асса-лому алайкум ва раҳиматуллоҳ» деди. Лайғамбар алайҳисеалом жавоб бериб, «Сенга йигирма ҳасана» дедилар. Яна бир киши келиб «Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва баракотуҳ» деб салом берди. А асули акрам саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу кишига ҳам жавоб бердилар ва «Сенга сттиз савоб берилди» деб марҳамат қилдилар, («Дурратун-носиҳийн»).
Ушбу ривостлардан билинадики, «Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва барако-туҳ»дан бошқа ёки унга зиёда қилиш ривост қилинмаган.

Биринчи бслиб салом бериш А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларидан бслиб, бу хислат кишини кибр ва манманликдан узоқлаштиради. Уйга кирув-чи киши биринчи салом бериши лозим. Бу остда ҳам таъкидланган. Уйда ҳеч ким бслмаса: «Ассалому алайно ва ало ибодиллоҳис-солиҳийна» деб салом берилади. Чун-ки уйда ҳеч ким бслмаса ҳам, фаришталар бсладилар.

Салом беришнинг ҳам сзига сраша тартиби бор. Катталар ёшларга, камчилик ксп-чиликка, сувора (от, тус, машинага минганлар) пиёдага, шаҳарлик қишлоқликка, устод шогирдга, бошлиқлар қсл остидагиларга, турган стирганга салом беради. Чунки меъ-рож кечасида Аллоҳ таоло А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга биринчи бслиб салом берган скан. Бу масаланинг ҳақлигини биз намоздаги «Аттаҳийёт» дуосидан билишимиз мумкин.

Ибн Аббос разисллоҳу анҳудан: «Икки мсъмин муҳаббат билан ксришганда, бу икки мсъмин ажралмасдан туриб, шайтон «Аллоҳ буларни мағфират қилади», деб йиғлайди» деган ривост келган. Шунинг учун мусулмонлар ксришганда қслларини енгдан чиқариб, икки қсл кафти билан қслларини силкитиб қоматларини рост тутган ҳолда съни, бош ва белни сгмасдан маҳкам ксришишлари лозим. Ҳадисда келишича, иккаласидан ҳам гунохлар дарахт баргидек тскилади. Ссфи Аллоҳёр бобомиз ҳам: «Саломдан кейин ксришганда саловот айтиш (туфайли) гунохдан пок бслиб, онадан снги туғилгандек бслади», деган ҳадисни китобларида ёзганлар.