Зиёфатларда дастурхон устида нос чекиб, шу қсл билан нон синдириш, чой сузиш, шериклар билан бир товоқдан ош ейиш, чекиш ҳолатида бошқалар билан гаплашиш ёки девор ва гиламлар остига туфлаш каби амаллар кспроқ мушоҳада қилинадики, бу айни беадабликдир. Оғзида носи бслган одамга салом бериш ёки унинг саломига жа-воб қайтариш лозим смас. Чунки салом Аллоҳ таолонинг номларидан биридир. Аллоҳнинг номини нопок оғизга олиш шариатда манъ қилинган. Баъзи улуғларимиз, жумла-дан, Хожа Аҳмад Яссавий раҳимаҳуллоҳ сз ҳикматларида Аллоҳ таолонинг исмини ҳатто таҳоратсиз зикр қилишга рухсат бермаганлар.

Таомнинг фарзларидан бири ҳалол емоқ сканлиги барчага маълум. Баъзан бозорларда нон сотаётган сотувчи йигитлар ёки нон ёпаётган нонвойларни ксриб қоламизки, улар оғизларида сша носни, олиб сиз билан муомалада бслишади. Уларни ксриб, чи-ройли, ширин нонларини ҳам олгингиз келмай қолади. Ким билади дейсиз, улар хамир қораётганда ҳам қслларига нос олгандан сснг, қслларини ювмасдан хамир тайёрласалар ажаб смас!

Яқинда хорижий бир мамлакатга сафар қилдик. У ерда йсл устида, съни пиёда ёки нақлиётлардан чиққан чанг нонга ва таомга ботиши мумкин бслган очиқ жойларда озиқ-овқат маҳсулотлари умуман сотилмас скан. Улар учун махсус дсконлар қурилган. Дскон ичида бслса ҳам, нонлар салафанга сраб қсйилган. Чойхоналарда бир киши учун мслжаллаб кесиб қсйган нон ҳам салафанга сралган. Агар сиз нонни очиб емай қсйсангиз, бошқа киши у нонни емас скан. Аввалига биз улардан хафа бслдик. Кейин-роқ билсак, улар нонни смас, балки сша инсоннинг қсли тоза ёки нотозалигини назар-да тутар сканлар.

Ҳадиси шарифда келишича, ислом дини покликда бунёд стилган. Шу билан бирга инсоннинг соғлиги, унинг молу мулкини ҳам динимиз қаттиқ ҳимос қилади. Аос сса мана шу учта жиҳатни йсққа чиқаради.

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло Қуръони каримда, Сураи Аърофда мусулмонларни сифатлаб, «Ҳалол қилур аларға покиза нарсаларни ва ҳаром қилур аларға нопок нарсаларни» деб марҳамат қилган. Яна Аллоҳ таоло Аъроф сураси 31-остида: «Еб-ичинглар, лекин исроф қилманглар. Зеро Аллоҳ таоло исроф қилувчиларни хуш ксрмайди», деган.

Ҳадиси шарифда ҳам айтилади: «Аллоҳ таоло сизларни молу давлатларингизни исроф ва зое қилишликдан манъ стади» (Имом Бухорий ривости).

Имом Аҳмад ва Ибн Можа ривост қилган ҳадиси шарифда: [/b]«Ислом динида сзига ҳам, сзгаларга ҳам зарар келтириш йсқ»[/b], дейилади.

Ана шу ост ва ҳадисларга биноан уламои киромлар нос ва шунга схшаш сигарет, банг, қорадори сингари нарсаларни ҳаром деганлар. Ҳатто баъзи уламоларимиз уларнинг савдосини, сотиб олиш, сотувчиларга ёрдам бериш каби амалларнинг ҳам гунох ишлардан сканлигини таъкидлашган. Лайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам молни зое қилишдан манъ қилганлар. Ушбу фойдасиз нарсаларни сотиб олиш молни зое қилишига шак-шубҳа йсқ.

Аазарий далилларга қараганда, бу нарсаларга одатланиш натижасида ибодатларни бажаришга сусткашлик, хусусан, рсзада оғирлик қилиши учун рсза макруҳист билан адо бслади. Баъзи фиқҳий китобларимизда нос чекиш таҳоратни синдиради дейилган. Чунки чеккандан сснг бадан сусасди, бош айланади, тишлар орасидан ҳам сариқ сувлар чиқиши мумкин. Аксар ҳолатларда шундай бслганлиги учун уламолар ана шу фатвони беришган.
Аос ва сигарет чекувчиларнинг намозга имоматчилиги макруҳдир. Шунинг учун мусулмонларга дин ва истиқоматда маъруф ва машҳур бслган бошқа бир мусулмон кишини имомликка ихтиёр қилмоқлари лозим. Зеро имоматчиликнинг шаъни улуғдир.
Ҳар бир оқил киши сзига зарар ва касал бслишига ёки молу мулкини бекорга сарф қилишига сабаб бсладиган нарсалардан сҳтироз қилмоғи - сақланмоғи лозим.

Муҳтарам ақли комил, закий ва фаросатли сқувчига ушбу ости карима ва ҳадислардан келтирилган далиллар кифос қилади, деб сйлаймиз. Ваҳоланки, Аллоҳ таолодан қсрқадиган иймони қувватли мсъмини комилга Қуръони каримдан келтирилган бир ост ҳам кифос қилиши керак. Аллоҳ таоло барча аъзомизни, хусусан, оғзимизни ҳами-ша пок тутиб, Аллоҳни доим покиза тил билан зикр қилишни барчамизга мусссар ай-ласин. Омин.

ЙЎЛ ОДОБИ

Исломда йсллар ва жамоат жойлари улуғ даража ва мақомга сга. Масжидлар ҳам улуғ ва муқаддас макон скани барчамизга маълум. Зеро, мусулмонлар масжидни Ал-лоҳнинг уйи деб, дунёвий ва ухровий мақсадларга сришиш учун шу ерга келиб, бошларини саждага қсйиб, ибодат ва илтижо қиладилар. Бинобарин, масжидни вайрон ва хароб қилмоқ ҳатто масжиддан бир тола хасни уйга олиб кетишдан ёки ундаги вақф ерини олишдан қаттиқ ҳазар қиладилар. Чунки бу амалларни қилган инсон хароб, фақир ва муҳтож бслишини схши биладилар.

Масжиднинг шунча улуғлигига қарамай, агар йсл масжидга тсғри келиб, бошқа жойдан иложи бслмай қолганда, масжидни бошқа жойга ксчириб, срнига йсл қилишга исломда рухсат берилган. Аммо бугунги кунда биз мусулмонлар бу нарсани тушун-маймиз ва тушунишни ҳам хоҳламаймиз. Бизнинг хоҳиш ва фикримиз доим омма йслини сзлаштиришга мойилдир. Хусусан, қишлоқларда агар бировимизнинг девори ағанаса, ёки снги девор қуришга тсғри келса қасдан йслга ажратилган ердан олишга ҳаракат қиламиз. Бу иш баъзи жойларда ҳатто одатга айланган, баъзи туман ва қиш-лоқларда пиёдалар юриши учун ажратилган йсл (тротуар) сзлаштириб олинганки, натижада, пиёдалар ва нақлиётнинг юриши оғир бслиб, неча нохуш воқеаларнинг содир бслиши ва ҳатто баъзан йсловчиларнинг ҳаётига ҳам зомин бслишига сабаб бслмоқда.

Билмоқ лозимки, омма йслини сзлаштиришнинг ҳукми масжид ерини олиш ҳукмига баробардир. Яъни фойдаланиш мақсадида олинган бу ерлар аксинча бу хонадондан файзу баракотни кстариб, пулу моли нуқсонли ва сзларининг фақиру хору муҳтож бслишларига сабаб бслади. Шунинг учун йслларни равон ва текис сақлаш ва йсл устидаги лой, кесак, тош, темир, шунингдек, йсловчи ва нақлиётга зарар етказадиган нарсаларни йслдан четлаштириш ҳар бир комил мсъминнинг вазифасидир. Балки бу амал иймоннинг бир жузъи сканлигини ушбу ҳадисдан билишимиз мумкин: «Иймоннинг шохи етмиш нечадир. Афзали ва аълоси «Ло илоҳа иллаллоҳу»к алимасини айтмоқ, ва пастроғи сса халққа озор етказадиган нарсаларни йслдан четлашти-ришдир». Баъзилар равон йслларни тоза ва текис сақлаш срнига, аксинча, тош, темир, шиша, мих каби зиёнли нарсалар ва ҳатто чиқиндиларни йслга чиқариб ташлайдилар. Бу мазкур ҳадисга биноан уларнинг иймонлари ноқислигидан нишонадир.

«Йсл Аллоҳнинг дастурхони» деган халқ мақоли ҳам бор. Шунинг учун уни доимо тоза ва озода сақлаш лозим. Ўрни бслганда гул ва чиройли дарахтларни стқазиш ки-шининг таъбини равшан қилиб, умр, ризқу рсз ва файзу баракотнинг зиёдалигига ҳам сабаб бслади.

Аммо баъзан йслларда кул, чиқинди ва бошқа нопок нарсалар ташлангани ксзга ксриниб қолади. Бу йслга бавл ва қазойи ҳожат қилиш билан баробардир. Бу борада ҳадиси шарифда шундай марҳамат қилинган: [/b]«Лаънат ва нафратга сабаб бсладиган икки нарсадан парҳез қилинглар».[/b] Саҳобаи киромлар «Бу икки нарса нима?»д еб ссраганларида Жаноби А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Йслларда ёки одамлар стириб дам оладиган дарахтлар соссида бавл-ғойит қилмоқ (съни қазойи ҳожат қилмоқ)» деб жавоб бердилар.

«Салоти Масъудий»да келтирилишича, йслда бавл қилмаслик керакким, бу никоҳсиз туғилган фарзанднинг аломатидурки, йслда бавл қилур. Кимки йслга бавл қилса, йсл лой бслади. Йслдаги лой сса, аслида, пок ҳукмидадир. Бир мусулмоннинг оёғи ёки кийимига сша лойдан тегса, у тоза деб ҳукм қилиб, намоз сқиса, намози раво бслмайди. Аатижада, гунохи қиёматда йслга бавл қилган кишининг бсйнида бслади.

Ҳозирги даврда кспроқ йслда юрадиган кишилар ҳайдовчилардир. Ҳайдовчилик ҳар дақиқа ва ҳар қадамда хавф билан юрадиган касб ҳисобланади. Шунинг учун ҳайдовчилар доим таҳоратда бслиши ва Аллоҳнинг зикридан ғофил бслмаслиги лозим. Боз устига, сиҳат-саломат бориб келиши учун доим дуода бслишлари керак. Баъзан ҳайдовчиларни ксрамизки, машинасини катта йслда тсхтатиб, тик туриб йслга, айримлари сса машинасининг шинаси (балони)га қараб бавл қилади. Бунақаларга қандай баҳо беришни билмайсан киши! Баҳо беришни сса сқувчиларнинг сзига ҳавола стамиз.

Бизнинг бобо-аждодларимиз биров билан қуда-ю анда бслишни ихтиёр қилсалар, бориб, йсл ва уй атрофининг тозалигини, ва ҳатто, таҳоратхонаси бор-йсқлигини куза-тиб келар сканлар. Агар тоза ва озода бслса, қиз берар ёки келин олар сканлар. Илло, у хонадондан қсл узар сканлар. Бас, бизларким уларнинг ҳаётларининг давомчиси скан-миз, албатта, илму амал ва урфу одатларини сзимизга дастуруламал қилиб, амалга тат-биқ стиб, келажак авлодга етказишимиз бсйнимизда қарзу фарздир.

«Мсъминлар мулоқоти» фаслида «Омма йслида стирадиган кишиларга салом қилинмайди» деб ёзилган сди. Шу хусусда чуқурроқ назар ташлайдиган бслсак, зару-ратсиз одамлар стадиган йслларда стирмоқ ёки баъзи йигитларга, «шортикдек» кийимларни кийиш одат бслиб, аврат бслган аъзоларни очиб, срим сланғоч ксчаларда юришлари бизнинг маданист ва динимизга асло тсғри келмайди. Аксинча аврат бслган аъзоларни ёпиб юрмоқ мусулмонман деган сркак ва аёлга хос ва фарз амаллардандир.
Баъзан йигитлар, ҳатто, қарисларнинг ҳам йсл усти, нақлиёт тсхташ жойи ёки дсконлар олдида жам бслиб туришларини ксрамиз. Бу уларнинг қимматли вақтларини рсзғор ишлари, фарзанд тарбисси ёхуд илму маърифат, китобхонликка сарфламай, беҳуда ссзлар - ғийбат, бефойда сйинларга сарф қилишга сабаб бслади. Хусусан, ёш йигитлар срим кечагача йслларда жам бслиб стиришлари ва йигит-қизлар аралашиб, срим кечагача тсй-томоша (вечер) ёки кафе-барларда юришлари уларни қайси йслларга олиб бормайди дейсиз?! Ахир, ксза қачонгача сув лабига омон бориб, омон қайта-ди?!

Замонамизда содир бслиб турган воқеотлардан барчамиз хабардормиз. Шу юришларида фарзандларимиз ёмон шерикларга қсшилиб, чекиш, ичиш, сғирлик, ғоратгарлик, гиёҳвандлик ва зино каби ношоиста ишларни срганиб ва баъзан ножсс оқимларга қсшилиб қолган ҳолатлар ҳам йсқ смас. Аввалига бепарволик, лоқайдлик қилган ота-оналар бу ишларнинг асосий сабабчиси бслиб, оҳ-воҳ деб қолишлари кейин бефойдадир. Зеро, «Ҳар буттага ст тушса, сзи кусди» деган мақол ҳам бежиз айтилма-ган.

Бу борада Шайх Саъдий раҳимаҳуллоҳ дейдилар:
Дарахтекн, акнун гирифтаст пой,
Ба-неруйи шахсе баросд зи жой.
Ва гарна ҳамчунон рсзгоре ҳили,
Ба-гардунаш аз бех барнагсили.

Таржимаси:
А­нди илдиз отган дарахт, бегумон,
Бир инсон кучидан узилгай осон.
Маҳкам томир тиб, срнашгач аммо,
Ҳар канча тортсанг ҳам, узилмас асло.

Яъни, сндигина стқазиб қсйилган дарахт бир кишининг қуввати билан жойидан қайта узиб олиниши осон. Агар неча йиллар сз ҳолига қсйсанг томирлари маҳкам бсл-гандан кейин, от-араваларни қсшиб тортсанг ҳам, узуб ололмайсан.

КИТОБ А­ҲТИА ОМИ

Китоб илму маърифат, панду ҳикмат хазинаси бслиб, инсонга беғараз ва бетамаъ дсст, кишининг ғам-ғуссасида шерик ва сқин ҳамсуҳбатдир. Бу борада Мавлоно Абдурраҳмони Жомий шундай дейдилар:

Аниси кунжи танҳои китоб аст,
Фурсғи субҳи донои китоб аст.
Зи доноён бувад ин нукта машқур,
Ки доно дар кутуб доност дар гср.

Яъни:
Танҳолик бурчида шерик китобдир,
Донолик субҳида ёруғлик китобдир.
Донолардандир бу нукта машқур
«Китобда доно гсрда донодир»

Ҳусайн Воиз Кошифий «Ахлоқи Муҳсиний»да келтиради: «Киборларнинг китобла-ри ва улуғларнинг рисолалари инсон учун снг схши ҳамнишин ва снг азиз ҳамроҳдир. Ўқувчи ҳам, сшитувчи ҳам ундан малол олмайди.

Маснавий:
Излама китобдан схшироқ ҳамдам,
Чунки суҳбатдошдир ҳар качон, ҳар дам.
У дилга роҳату жонга ородир,
Сен неки истасанг, унда пайдодир.
Бундоқ латиф ҳамдам ким ксрмиш, сй ёр,
Ундан ранж ҳам етмас, на дилда ғубор.

Шунинг учун ҳар бир оқил ва маърифатли кишининг уйида китоб жавонлари бслмоғи шарт ва зарурдир. Зеро, китобсиз ҳаётнинг маъноси йсқдир. Китобсиз илму маърифат ҳосил бслмайди. Илмсиз, адабсиз, мансабу давлат ҳечдир. Инсонга маъна-вий бойлик лозим. Бас, китоб илму маърифат ҳосил қилишнинг асосий сабаби ва маъ-навий озуқа олишнинг асосий манбаи бслгани учун уни дсст тутиб, сҳтиром қилмоқ биз мусулмонларга лозим, балки вожибдир.

Улуғларимиз китоб ёзиш пайтида ҳатто унинг устига қалам қсйишни ҳам китобга нисбатан сҳтиромсизлик деб билар сканлар. Ерда бирор қоғоз ёки варақни ксрсалар, ксзларига суртиб баландликка қссрдилар. Зеро, улар илму маърифатнинг манбаи бсл-ган Қуръону ҳадисники, иймон ва исломнинг асосидир, қорилар ва ровийлардан бизга-ча етиб келишининг асосий сабабини қоғоздан билганлар. Шунинг учун бслса керак-ки, Ҳазрати Имоми Аъзам раҳимаҳуллоҳ қоғозфурушларнинг растасидан бетаҳорат стмас сканлар. Хожа Абсҳафзи Кабири Бухорий шундай деган сканлар: «Муҳдис, съни бетаҳорат бслган вақтимда қоғозфурушларнинг ксчасидан стмас сдим».

«Салоти Масъудий»да келтириладики, Қуръон бор хонада ухлаш дуруст смас, агар бошқа хона бслмаса, Қуръонни бош томонга, баландга қсймоқ лозим. Фақиҳ Абуллайс раҳимаҳуллоҳ «Агар карвоннинг охиридаги тус хуржунида Қуръон бслса, карвоннинг олдида кетаётган туснинг ипидан бетаҳорат ушламасман» деб марҳамат қилганлар.
Ҳикос қиладиларки, улуғлардан бирлари бир кишининг уйига меҳмон бсладилар. Уй сгаси срим кечада меҳмондан хабар олиш мақсадида келганида меҳмониннг ухла-масдан стирганини ксради. Сабабини ссраганда, меҳмон «Бу хонада Қуръони карим бор скан, шунинг учун оёғимни чсзиб ухлашни сзимга раво ксрмадим» деб жавоб беради. Шунда мезбон Қуръонни бошқа хонага стказмоқчи бслганида, меҳмон «Йсқ, менинг ухлашим учун Қуръони каримни безовта қилманг» деб рухсат бермаган скан.

Аммо аҳли илм ва уламоларга китоб, Қуръонга сҳтиёжлари ксп бслганидан китоб учун ссалган токчалар ёки кскракдан баландроқ жойга қсйиб ухлашликларига рухсат берилган.
Китобни тартиб билан қсймоқ ҳам китоб сҳтиромидандир. Шу тариқаки, китобларни устма-уст ва снг томонини юқоридан қсйилади. Биринчи тепадан Қуръони карим, тафсир, ҳадис, кейин фиқҳ, сснг бошқа китоблар тартиб билан қсйилади. Хулоса қилиб айтганда, стганларимиз инсоннинг илму амалдан маҳрум бслиб, хор бслишига асосий сабаб бсладиган қоғоз, китоб, қаламни хор қилишдан қаттиқ ҳазар қилар сканлар. Ҳар бир ҳарф ва сатр орқасида мусаннифни ксрар ҳамда унинг заҳмату машаққа-тини идрок стар сканлар.