ТАСАВВУФ ВА А АМАЗОА

Бир газетада ёзилишича, ксчада кетаётган икки сртоқдан бири наригисидан ссрабди: «Уч кундан кейин сласан деб хабар беришса, нима қилардинг? Ааригиси беихтиёр бундай жавоб берибди: дарҳол ссфий бслардим».

Бугунги куннинг замонавий ёшларидан шундай жавоб кутилгач, албатта тасаввуфнинг нечоғли буюк аҳамист касб стганлигн маълум бслади. Ўлим масаласи ксндаланг қсйилганида инсон жиддийлашади, ҳазилга срин қолмайди. Шу боис, инсон қалби таскин топадиган кафолатли йслни танлаши керак бслади.

Чунки Ислом тасаввуфи - пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг сшаган ҳаёт тарзи ва шариатнинг ҳаётга тадбиқ стилиши, сзгулик соғинчи, диний вазифаларнинг самимист билан адо стилиши, имон асосларининг қалбга сингдирилиши - Исломнинг асли, руҳи ва сзагидир, ибодатда сҳсон мақоми, ссз смас, амалдаги ҳол, ғафлат, жоҳилист ва хурофот смас, илму маърифат ва Ҳушёрликдир. Чунки, буюк дин олимларимизнинг ак-сари айни вақтда ҳам авлиё, ҳам тасаввуф раҳнамолари сдилар. Тасаввуф сса тафсир, ҳадис, калом, ақоид ва фиқх илмлари каби шаръий бир илмдир. Қуръон ва ҳадисдан олинган зоҳирий фиқҳга муқобил ботиний фиқҳ илми, қалб аҳволи илми, нафсни поклаш илмидир. Тасаввуф нафсни тарбислашдир: соғлом ирода, гсзал хулқ, солих амалдир. Тасаввуф слқовлик, лоқайдлик, мискинлик смас, чунки Ислом оламида стган снг буюк йслбошчилар, фаол, ғайратли курашчилар, мужоҳидлар мутасаввифлардан чиққан. Шу боис империалистлар ҳали-ҳануз аҳли тасаввуфдан қсрқадилар.

Аҳли суннат тасаввуфи баъзи ботил йсл ва тариқатлардаги куфр ва сафсаталардан холи, муназзаҳдир. Бу ботил йсллар Ислом оламининг илмдан йироқ бслган ҳудудларига кейинчалик қсшни, бегона маданистлардан суқилиб кирган. Тарих мобайнида куфр ва залолат аҳлига қарши тинимсиз кураш олиб борганлар ҳам мутасаввифлар бслган.

Соф тасаввуф ҳаёти, зуҳд ва тақво саодат асридан бери мавжуд бслиб, қиёматгача сшайди. Чунки тасаввуф Аллоҳнинг розилигини қозониш йсли, мутасаввиф сса снг схши мусулмон, ҳақиқий мсмин, мухлис бандадир. А амазон ойи сзгулик ва ирфон бирла, басират ксзи ила боқилса, ҳақиқатда Тасаввуф ойидир. Бу онда ост ва ҳадисларга биноан бажарадиганимиз тоат-ибодатлар орқали ҳақиқий дарвешга айланамиз. Чуқур, ссфиёна ҳаёт кечира бошлаймиз. Қуръони карим ва суннати санисда очиқ айтилишича, А амазон рсзасининг мақсад вағосси нафсни тарбислаш, тақво ва гсзал хулқнинг рсёбга чиқишидир. Дарвешнинг ғосси ҳам шулар смасми?!

ТАСАВВУФ ВА ФИҚҲ

Тасаввуфсиз фақиҳлик қилган (съни, тасаввуфга кириб сз нафсини тарбисламаган, тақво, ихлос, маърифатга сга бслмай туриб, фақиҳман, дес кскрак кериб диний ҳукм чиқарган киши) фосиқ бслур. Фиқҳсиз тасаввуфга кирган (съни, дин илмларини —Қуръон, ҳадис, фиқҳни срганмай, шариат аҳкомига бсйсунмай тасаввуфга шснғиган киши) кофир бслур. Тасаввуф билан фиқҳни бирлаштирган киши, съни зоҳирий ва ботиний томонлари маъмур, етук, ориф ва комил киши муҳаққиқ - ҳақиқатгсй бслур».

Юнус А­мро ҳам ушбу тсртлиги билан мазкур ҳақиқатни тасдиқламоқда:

Мумсиз болдир шариат,
Тузсиз ёғдир тариқат,
Дуст учун болни ёғга,
Бас, нечун қушча ачар?!

Шариатнинг бир ҳукмига жонларимиз фидо бслсин! Аллоҳ таоло бизларни динида фақиҳ қилсин! Шариат ва тариқатни бирлаштириб, шайтонга ва нафсга бсйсунмайдиган, маърифатуллоҳга сришган тақводор ва ҳақиқатгсй бандалардан қилсин!

Тасаввуфда «қалб фиқҳи» деган ибора ҳам мавжуд. Шунинг учун қалбимизни поклашга, ихлосимизни мустаҳкамлашга, ботинимиздаги ҳис-туйғуларни назорат қилишга уринайлик. Кснглимиздаги орзу-истакларга ҳоким бслайлик. Аистларимизни ислоҳ стайлик. Чунки аждодларимиз буюк мутасаввифларимиз бу жиҳатларга катта сътибор беришган. Шу боис тасаввуф илмларнинг шарафлиси, снг муҳимидир. Бу илм қалбнинг фиқҳидир, ботин фиқҳидир. Тасаввуф Қуръон ва Исломнинг негизи ва моҳистидир. Лайғамбаримизнинг суннатлари, сшаш тарзлари, аҳлоқидир. Шунннг учун» барчамиз бу хусусда ғайрат қилайлик. Муҳтарам устозимиз Муҳаммад Зоҳид ҳазратлари айтар сдилар: «Бир инсон нафсини мутмаинна даражасига сриштирса - нақадар аъло, сриштиролмаса унинг ҳолига вой».

ШАА ИАТ ВА ТАА ИҚАТ

Шариат ва тариқатнинг бир-бирига муносабати ҳакида тарихда жуда ксп гапирилган. Баъзи уламолар исломни бидъатлардан тозалаш нистида шариат номидан тариқат ва тасаввуфга қарши курашганлар. Ҳатто шариатга тсғри келмайди деб Имоми Ғаззолийнинг «Иҳё-у улумид дин» асарини ёқиб ташлашга фатво берган муфтийлар чиққан. Бугун ҳам: «Аллоҳга қасамки» Исломда тариқат ва тасаввуф деган нарсалар йсқ», деб курсиларидан туриб қасам ичаётган, айюҳаннос солаётган воизлар бор.

Улар тутган йслнинг ноҳақлиги ва ҳаддан ошганлиги аниқ. Зеро, Исломда тариқат ва тасаввуфнинг пойдевори бслган тазкисйи нафс - нафснинг тарбисланиши ва ислоҳ стилиши, тасфиАсн ботин - ботин оламининг поклаинб, софлаштирилиши, таҳзиби ахлоқ - ахлоқнинг гсзаллаштирилиши, зикруллоҳ, хилват, сътикоф, маърифатуллоҳ - Аллоҳни билиш ва таниш, ихлос ва бошқа хусуслар, албатта, мавжуддир.

Яна бир нарсани айтиб стиш керакки, тасаввуф ва тариқатларнинг ҳар қандай оқими ҳам ҳақ смас. «Тариқат аҳлиман», дейдиган баъзи жоҳилларнинг куфргача олиб борадиган сафсаталари ботилдир. Масалан, намоз сқимайдиган, намоз сқиганларни қоралайдиган, ичкилик ичиб, ҳижобни менсимайдиган, сркак-аёл аралаш мажлис стказадиган, ҳажни камситиб, шариатга сътибор бермайдиган кимсаларни, албатта, оқлаб бслмайди. Шундай скан, шариат аҳкомига қаттиқ риос қилиш билан бир қаторда тасаввуф ва тариқат соссида ахлоқий ва инсоний камолотга сга бслган тариқатлар ҳақ тариқатлардир. Форс шоири Бобур Қаландар Мирзо бундай дейди:

Жом аст шариат ва хақиқат - бода,
Гар жом шикасти, ба сқин бадмасти

«Шариат қадаҳ, ҳақиқат сса унинг ичидаги бода каъби: агар қадаҳни синдирсанг, шуниси аниқки, ақлини йсқотган мастсан, нима иш қилганингни билмайсан».

ТАА ИҚАТАИАГ ИККИ УСУЛИ

1, «Тариқи нафсонийс»-нафсни риёзат - қийинчилик, йсли билан енгиш, ақл ва қалбнинг инсон устидан назорати, ҳукмронлигини срнатиш. Бу усулга амал қилган тариқатларга «туруқи нафсонийс», дейилади. Яъни, нафснинг ортиқча орзу-истакларини бажармасдан уни ислоҳ стиш орқали инсоннинг камолотга, етукликка сришишини, нафснинг покланишини таъминлайдиган сгона йсл ушбу йслдир.

2. Иккинчи йсл сса, руҳга куч-қувват бериб, қалбни нурлантириб, инсонист ишқу завқ-шавқ бирла Аллоҳ севгисидан бошқа ҳеч нарсани ксрмайдиган, ҳис стмайдиган ҳолга келиши ва ундан келган ҳар бир амрни севиб-севиб бажаришидир. Бир шоир «бу ватан кимники?» деган саволга:

[Бир гул боғчасига киргандан
Буқора тупроққа кирганларнингдир,

дес жавоб бериши каби... Инсон сз азиз жонини бериши осон иш смас. Аммо Аллоҳга бслган муҳаббати ва имони учун бир гул боғига киргандай жонини фидо ставеради. Бошқа бир шоир айтганидек:

Жонни жонон тилабди. бермаслик бслмас, сй дил,
Аа низо айлайлик, ул на сенингдир, на маним

«Киллати таом» (оз ейиш), «киллати снам» (оз ухлаш), «киллат-и калом» (оз гапириш), «узлати анам» (ёлғиз, холи бир гсшада зикру фикр ила ибодат қилмоқ) ва «зикри мудом» (доим, ҳар ерда Аллоҳни сслаш, зикр қилиш). Аллоҳ таолони сслаб, зикр қилиб савоб қозониш орқали айбу нуқсонлардан покланиш воситасида Аллоҳнинг лутфига сришиш йсли. Буни бир вақтда, бир жойда стириб тадқиқ стиш хилват, чилладир. Лайғамбаримизнинг ҳадислари бор: «Ким қирқ кун Аллоҳ розилиги учун ихлос билан танҳо ибодат билан машғул бслса, кснглидан тилига ҳикмат чашмалари жсшиб оқа бошлайди». Шусабабли тариқатда чилла - қирқ кун хилватда нафсни жиловлаб, тоат-ибодат қилиш воситасида комиллик даражасига етишиш усули мавжуд.

Тарихимиз нафсни тарбислаш борасида кспгина буюк зотларимизнинг амалиётлари ва панду насиҳатларига жуда бой. Ота-боболаримизнинг жуда кспчилиги нафсини тарбислаган улуғ зотлар сдилар (Аллоҳ уларнинг сирларини муқаддас қилсин). Шунинг учун стмишдаги улуғларимиз адабли, назари тсқ, сахий, жасур, фаол, сқимишли, меҳрибон бслганликларидан бугунга қадар ҳамма томонидан севилиб, ҳурматга сазовор бслиб келмоқдалар. Бугунгн кунимизда сса бу мавзуга қизиқиш анча суст. Халқ таълими муассасаларида ксп нарсалар сргатишади, лекин нафс тарбиссига оид бирон дарслик йсқ. Бунинг чорасини топишимиз, бизни дунёга танитган маънавий қадристларсмизни қайта бунёд стишимиз зарур.

ААҚШБААДИЙЛИК ҲАҚИДА

Барча Ислом олимлари аввало снг олий ғос бслмиш Аллоҳни билиш ва танишга сришиш учун саъй-ҳаракат қилганлар, асарлар битганлар. Ана шу тариқа Ислом дунёсида Аллоҳга етаклайдиган йслларни ксрсатувчи қодирийлик, руфоийлик, шозалийлик, кубравийлик, акбарийлик, суҳравардийлик, чиштийлик, сссавийлик, ва ҳоказо турли ҳақ тариқатлар пайдо бслган. Бутун Ислом диёрларида ана шу тариқатларнинг намосндалари бугун ҳам сз фаолистларини давом сттирмоқдалар. Мамлакатимиз тарихи ва маданистида тариқат ва тасаввуфнинг чуқур из қолдирганлиги барчага аён. Халқимиз Хожа Аҳмад Яссавий, Ж. А умий, Ю. А­мро, Ҳ. Бектоши Валий, Ҳ. Байрами Валий, Исмоил Ҳаққи Бурсавий, Азиз Маҳмуд Худоий, Ш. Сивосий каби авлиёуллоҳларни севиб ардоқлайдилар, қабрларини зиёрат қиладилар.

Ана шулар қатори нақшбандийлик тариқати ҳам ушбу маърифат йслларининг етакчиларидан биридир. Аақшбандийлик тариқати ҳазрати шайх Баҳовуддин ААҚШБААД ал-Бухорий (1318-1389) асос солган буюк тасаввуф мактаби, Майдан Ла А уссо айтганидек, «Суннийликнинг барча қарашларини сзида жо қилган диний тамойилларга қаттиқ амал қилувчилар танлаган» бир тариқатдир. Асрлардан бери давом стиб келаётган бу тариқат турк-Ислом тарихида муҳим срин тутади. Бу тасаввуф мактаби неча-неча машҳур, истеъдодли олимларни, фозилларни тарбислаб восга етказган. Ҳиндистонда Акбаршоҳ (1605 й. вафот стган), вафотидан сснг турли ботил мазҳаб ва гуруҳларга қарши курашган Имоми А аббоний, Қавказнинг унутилмас қаҳрамони шайх Шомил ва бошқа ксплаб салла сраган қаҳрамон фидокорлар шу мактаб сқувчиларидир.

Матбуотда ёзишларича, мустақил туркий жумҳуристларда нақшбандийлик фаолисти аста-секин жараён стмоқда. Диёримизда сса бу таълимот турли оқимларга бслинган бслиб, уларнинг баъзилари маданий, маърифий соҳаларда самарали хизмат қилмоқдалар. Ушбу тариқатга мансублар сафида шоирлар, ёзувчилар, олимлар, воизлар, профессорлар, докторлар, муҳандислар, вазирлар ва ҳоказо зиёлилар бор. Бу оқимлар газета-журналлар нашр сттирмоқдалар, жамғармалар, тайёрлов курслари, мактаблар, ҳатто радио марказлар очиб халққа сидқидилдан хизмат қилмоқдалар. Ссзимни бир журналистнинг қуйидаги жумласи билан тугатмоқчиман:

«Аақшбандийлар бошқа Ислом тариқатларидан фарқли бслиб, замонага қараб иш тутадиган, ахлоқан мулойим ва юмшоқ кишилардир».

IV. АВЛИААИАГ СИФАТЛАА И

Салимис тариқатининг асосчиси буюк мутасаввиф Абу Абдуллоҳ Муҳаммад нбн Салим ал-Басрийдан ссрабдилар: «Халқ орасида авлиё қандай хусусистлари билан ажралиб туради, уни қандай таниш мумкин?» Ул зот бундай жавоб берибди:
1) Тили ширинлиги ва хушмуомала суҳбати;
2) ахлоқининг гсзаллиги;
3) чеҳрасидаги табассум;
4) жсмардлиги, сахийлиги;
5) сътирози озлиги;
6) узр ссраб, хатолари кечирилишини ссраган кишиларнинг узрларини қабул қилиши;
7) бутун сратилмишларга: схши-ёмон бслсин барча инсонларга, ҳайвон-жониворларга раҳму шафқатли бслиши билан халқ орасида ажралиб туради.

А АСУЛУЛЛОҲ (с.а.в.) ГА ТОБЕ БУЛИШ

Аллоҳ таоло сз слчиси, севгили бандаси-дссти, сратилмишларнинг снг шарафлиси, пайғамбарлар сарвари, инсу жинлар хожаси, жаннатдаги снг юқори мартаба - Мақоми Маҳмуднинг соҳиби Муҳаммад алайҳиссаломга ишонмаган, унга уммат бслмаганларни ҳеч қачон ва қатъисн сз раҳматига мушарраф қилмас, жаннатига киритмас, аксинча, снг оғир жазолар берар. Лайғамбаримиз дейдиларки: «Аафсимни қудрат қслида тутиб турган Аллоҳга қасамки, сизлардан бирортангиз мени ота-онангиздан ҳам, бола-чақангиздан ҳам, бошқа инсонлардан ҳам кспроқ схши ксрмагунингизча ҳақиқий мсмин бсла олмайсизлар».

Шунинг учун саҳобаи киром ул зотга мурожаат стганларида: «Ота-онам сизга фидо бслсин, сй Аллоҳнинг слчиси!» дес ссз бошлардилар. Ул зот учун жонларию-молларини тасаддуқ стишда ҳечам тараддудланмадилар, унга қилган байъатларидан асло қайтмадилар.

Ҳар даврдагидек бугунги кунимизда ҳам А асулуллоҳни севиш - унинг йслидан юриш, суннатларини тирилтириш, умматига хизмат қилиш, айниқса, унинг ҳакиқий ворислари бслмиш ҳақиқатгсй уламолар, машойихи восилин ва муқаррабин авлиёларга боғланиш - қсл бериш - байъат қилиш орқали амалга ошади.

Кундай равшан порлаб турган бу ҳақиқатдан бехабар кишилар нақадар ачинарли ҳолатдадирлар?!

Ларвардигоро, бизни Сенинг ишқинг ва А асулинг севгисидан маҳрум қилма, маҳбуб бандаларинг билан бирга қил, сенга мақбул йсллардан юргиз. сен рози бслган амалларни қилдир, сен севган ва рози бслган бандалар қаторида ҳузурингга боришимизни насиб қил!

АВЛИАУЛЛОҲ ЎЛГААДАА КЕЙИА ҲАМ ИАСОАЛАА ГА ФОЙДАСИ ТЕГАДИГАА ЗОТЛАА ДИА 

Авлиёуллоҳ Аллоҳ розилигини топган, Унинг севикли бандалари бслиб, вафотларидан кейин ҳам инсонларга моддий ва маънавий фойда етказар сканлар. Яъни, улар тушларимизга кирадилар, насиҳат қиладилар, танбеҳ берадилар. Чунончи, бир киши сз устозидан кетиб, бошқа бирига талаба бслган скан, тушига биринчи устози кириб огоҳлантирибди, «Қанақа дайди одамсан, у шохдан бу шохга ставерасанми», деб шапалоқ ҳам туширибди. У одам сртасигаёқ устозининг ҳузурига келиб, йиғлаб узр ссрабди. Тушида еган шапалоғи унинг учун илтифот саналади. Сен агар устознинг руҳига хатм қилсанг, тушингда келиб сендан миннатдор ҳам бслади. Ана шунақа, жасад слади, аммо руҳ - жон слмайди. Улуғларимиз руҳига бир Фотиҳа, уч Ихлос сқиб, ҳадс қилинг.

Ширк ва ҳоказо дейдилар. Асло. Аллоҳнинг севган бандаларини Аллоҳ учун севиб-ардоқлаш катта савоб. А асулуллоҳ (с.а.в.) дейдилар: «Бирортангиз мени ота-онангиздан ҳам, бола-чақангиздан ҳам, барча инсонлардан ҳам ортиқроқ севиб-съзозламасангиз ҳақиқий мсмин бслолмайсизлар». Аима учун А асулуллоҳ сзларини ардоқлашни талаб қилсптилар? Чунки ул зот Аллоҳнинг слчиси, оддий сл қатори инсон смас. Аллоҳ юборган комил инсон бслгани учун, Аллоҳ айтгани учун пайғамбаримизни севиш керак. Аллоҳнинг дссти бслгани учун авлиёуллоҳни ҳам шу қатори севиб-ардоқлаш керак. Қуръони каримни нима учун севиб -ҳурмат қиламиз? Қоғоз бслгани учун смас, албатта. Аллоҳнинг ссзи бслганлиги учун съзозлаймиз. Азизлар, инсон Аллоҳ билан муносабатини кучайтирган сари иззат соҳиби бславеради. «Иззат Аллоҳникидир, А асулуллоҳникидир, мсминларникидир. Аммо мунофиқлар буни англай олмаслар».