Қабрдаги аҳволни сйлаш
(Ибратли қисса)

Бир фақиҳ зот Умар ибн Абдулазиз ҳузурига кирди. Қаттиқ риёзати ва ибодатининг ксплигидан халифанинг сиймоси сзгарганини ксриб, ажабланди. Шунда Умар ибн Абдулазиз айтди:

- А­й фалончи! Мени қабрга қсйганларидан кейин, уч кундан сснг ксрсангки, ксзимнинг қорачиғи ёноғимга оқиб тушган бслса, икки лабим бир-биридан ажралган бслса, оғзимдан йиринглар оқиб турса, қорним чириса, кскрагим кстарилиб, оғзим очилиб қолса, қуртлар ва йиринглар димоғимдан чиқиб ётса, ҳозир ксриб турган нарсангдан ксра ана сшанда ажабланиб қоласан!

Қабристонда тафаккур қилиш

Хотамул-Асом айтдилар: «Бир киши қабристондан стса-ю, сзи учун (слимни, қабрда ётишни ва охиратни) тафаккур қилмаса, сзига ҳам хиёнат қилган бслур, сликларга ҳам хиёнат қилган бслур!»

Изоҳ: Бас, қабристон хушчақчақлик қиладиган, гурунг қилиб стирадиган, куладиган, беғам юриладиган манзил смас. У тафаккур ва ибрат олиш манзилидир.

Ҳазрати Усмоннинг йиғилари

Бир куни ҳазрати Усмон розийаллоҳу анҳу бир қабр олдида туриб шунчалик ксп йиғладиларки, соқоллари ҳсл бслиб кетди. Шунда:

- Жаннат билан дсзахни ссласпсизми? Унга ксп йиғламанг, - дейишди. Шунда ҳазрати Усмон розийаллоҳу анҳу айтдилар:

- Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сшитганман: «Албатта, қабр охират манзилларининг биринчисидир. Кимки сша қабрдан нажот топса, ундан кейингиси енгилроқдир. Кимки қабрдан нажот топмаса, ундан кейингиси ундан ҳам оғирроқдир», - деб айтганлар.

Ҳазрати Ҳасан Басрий йиғилари

«Тазкират ул-авлиё»да нақл қилинади. Бир куни жаноза намози сқилиб, жасад қабрга қсйилгач, Шайх Ҳасан Басрий ҳазратлари шу қадар йиғладиларки, тупроқ намланди. Сснгра дедилар:

- А­й мусулмонлар! Қабр - охират манзилининг боши, дунё манзилининг охиридир! Модомики, ҳаммамиз охир-оқибат мана шу ерга келар сканмиз, дунёда қандай шод бслиб кезайлик!..

Бу ссздан бутун жамоат йиғлади.

Қабрни сслаш хосисти

Ҳазрати Суфёни Саврий айтдилар: «Кимики қабрни сслашни кспайтирса, у жаннат боғларидан бирини топади. Кимки қабрнинг зикридан ғофил бслса, у дсзах чоҳларидан бир чоҳни топади».

Ўлимни ссламоқ ва нафснинг ортиқча истакларини тиймоқ

«Ҳар бир (жонли) нафс слимни тотгайдир. Қиёмат куни ажрларингиз (қилган амалларингизнинг муқобили) тслиқ-тскис берилгайдир. (Ул кун) ким оловдан узоқлаштирилса ва жаннатга киритилса, бас, у, ҳақиқатан, нажотга сришгандир. Бу дунё ҳаёти фақатгина алдовчи бир матоъ (сткинчи завқ ва фойдаланиш)дан иборатдир» («Оли Имрон» сураси, 185-ост).

«Ҳеч бир киши сртага нимага сришажагини билмас. Ҳеч бир киши қаерда слажагини билмас» («Луқмон» сураси, 34-ост).

«Ажаллари келгач, на бир соат орқада қола олурлар ва на илгари ста олурлар» («Ааҳл» сураси, 61-ост).

«А­й иймон келтирганлар! Молларингиз ва фарзандларингиз сизларни Аллоҳнинг зикридан (ибодати ва итоатидан) чалғитиб қсймасин. Кимки бу ишни қилса (улар туфайли Аллоҳнинг зикридан - бандалик вазифаларидан ғафлатда қолса), зиёнга йслиққанлар ана сшалардир. Бирортангизга слим (аломатлари) келиб, у: «А А аббим! (Ае бслурки) мени сқин бир муддатга қадар (слдирмай, слимимни) орқага сурсанг, бас, мен садақа берсам ва солиҳ кишилардан бслсам!» - деб қолмасидан бурун, Биз сизларга ризқ қилиб берган нарсалардан (Аллоҳ учун) харжлангизлар. (Билингки,) Аллоҳ ҳеч бир жонни ажали келган вақтда асло орқага сурмас. Аллоҳ қилаётган амалларингиздан ста хабардордир» («Ал-мунофиқун» сураси, 9-11-остлар).

Мулоҳаза:
Фаришталар, инсонлар ва жинлардан бошлаб, бу коинотда бслган бутун жонли мавжудоту махлуқот слгайдир. Қувончлар ва қайғулар ниҳос топгайдир. Ўлимдан кейин бошланадиган снги ҳаётда ҳар ким дунёда қилган иш-амалининг натижасини ксргайдир. Жаннатга сришганлар битмас-туганмас ва озаймас бир бахт-саодат билан сшагайлар. У ерда севинчларни ғам-алам бслиб қсймайди, ҳузур ва амнистни қсрқувлар кетказмайди, завқларни аччиқ ғамлар кесмайди...

Бас, сртадан хабари бслмаган, сзини нималар кутаётганини билмаган, қаерда ва қачон слишини билмаган инсон қандай хотиржам бслиши мумкин? Буларнинг ҳаммасини билган, ҳар кимнинг ва ҳамма нарсанинг сгона А­гаси бслган Аллоҳнинг буйруқларига бсйин сунмасдан қандай сшаш мумкин? Умр қисқа, қайтиш фақат Унга скан, бас, ақли жойида бслган киши нафснинг туганмас истакларини таъминлайман деб саноқли кунларини қандай қилиб беҳуда кечириши мумкин?

Ҳадиси шарифлар:

Ҳазрати Ибни Умар розийаллоҳу анҳумо айтдилар: «Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам елкамдан ушлаб, бундай дедилар: «Дунёда худди бир ғарибдек ёки бир йсловчидек бсл!»

Ҳазрати Ибни Умар розийаллоҳу анҳумо айтар сдилар: «Шомга етганингда тонгга етаман деб сйлама! Тонгга етганингда шомга етаман деб сйлама! Соғ кунларингда бемор бсладиган вақтинг учун, ҳаёт пайтингда сладиган вақтинг учун ибрат ол!» (Имом Бухорий, Имом Термизий, Ибни Можа ривостлари).

Ҳадисдан хулоса:

1. Инсон дунёнинг сткинчи бир фойдаланиш манзили сканини сйлаб, уни сз панжасига олиши, аммо сзи асло дунёнинг панжасига тушмаслиги керак.

2. Адо стилиши керак бслган ибодат ва хайрли ишлар кунда сз вақтида бажарилмоғи керак.

3. Ҳаёт ва соғликни иккинчи марта қслга киритиб бслмайдиган бир неъмат деб билиб, бу икки имконнинг қадр-қимматини билмоқ лозим.

Яна ҳазрати Ибни Умар розийаллоҳу анҳумодан ривост қилинади; Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Васист қилиб қолдиришга лойиқ бирор нарсаси бслган мусулмон киши, васисти ёнида ёзиғлиқ бслмай туриб, икки кечани кечирмоғи дуруст смас» (Имом Бухорий, Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий, Аасаий, Ибни Можа ривостлари).

Имом Муслим ривостларида: «Уч кечани кечирмоғи» дейилган.

Ҳазрати Ибни Умар розийаллоҳу анҳумо дедиларки: «Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бу ссзларини сшитганимдан бери ёнимда васистим бслмасдан ҳатто бир кечани ҳам стказганим йсқ» (Имом Муслим ривостлари).

Ҳадисдан хулоса:

1. Инсон қачон слишини билмагани учун тслаши керак бслган қарзларини ва зиммасидаги омонатларни вақтни стказмай ёзиб қсймоғи керак.

2. Мсъмин киши слимга ҳар вақт ҳозир бслиши керак. Васистноманинг бир фойдаси ҳам инсонга ана шу қочиб қутулиб бслмас оқибатни сслатиб туришидир.

3. Ҳазрати Абдуллоҳ ибни Умар розийаллоҳу анҳумо Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг васист хусусидаги ссзларини сшитишлари билан дарҳол сз васистларини ёзиб қсйганларини айтадилар. Ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг буйруқларига боғлиқлик хусусида ҳазрати Ибни Умар қандай схши ибратдирлар («А иёзус-солиҳийн» асли ва шарҳи. 3-жилд).