Ҳар бир мўъмин-мусулмон ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимизнинг равзаи муборакларини, юртимиздаги ва бошқа жойлардаги азиз-авлиёлар, муборак зотлар мақбараларини, шунингдек, ўз ўтган яқинлари қабрини зиёрат қилиб, савоб топишни умид қилади. Зеро, қабр зиёрати эркаклар учун мустаҳаб, савобли амалдир.

Аммо зиёрат қоидаси, одоб ва усуллари қандай? Киши қандай зиёрат қилса, савобга эга бўлади? Бас, ушбу рисолада зиёратнинг тартиб ва одоблари далил-ҳужжатлари ила баён этилди.

Албатта, ҳар бир зиёратгоҳда ушбу рисоладан бўлиши азиз зиёратчилар учун фойдадан холи эмас.

Муаллиф:
Мирзо Аҳмад ХУШНАЗАР
(М. КЕНЖАБЕК)

Муҳаррир: Абрамат ҒАНИЕВ,
Тошкент Давлат Шарқшунослик институти Исломшунослик бўлими

Ношир: Юсуфжон МАҲМУДОВ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари қўмитасининг 379-рақамли тавсияси билан чоп этилди.

© М. Кенжабек 2005 й.

Ушбу рисола http://www.uzbmaster.com сайтидан олинди.


МУНДАРИЖА

ҚАБРИСТОН ВА ЗИЁРАТГА ОИД ХИЛМА-ХИЛ МАСАЛАЛАР
Зиёратнинг шаръий далиллари
Тафсирдан далил: зиёратнинг ҳикмати
Зиёрат ҳақидаги ҳадиси шариф шарҳи
Қабрларга ёзув тахталари, мармар ва бошқа тошлар қўйиш масаласи
Қабристон устига масжид ёки қиссахонлик қиладиган жойлар қуриш мумкин эмаслиги
Шамол ва ёмғир етмоғи маййитнинг гуноҳига каффоратдир
Ҳар қандай кимсага мақбара қуриш мумкин эмаслиги
Қабристонда ўсиб турган яшил дарахтлар ва ўсимликларни кесиш ва узиш макруҳ
Қабристон меваларидан ейиш, у ерда қўй ва мол боқиш макруҳ
Қабристон ўтинлари
Мусулмонлар қабрини зиёрат қилиш Ислом суннатидандир
Зиёратга қайси кунлари борган маъқул?
Қабристонда қандай юрилади?
Қабрдаги аҳволни ўйлаш (Ибратли қисса)
Қабристонда тафаккур қилиш
Ҳазрати Усмоннинг йиғилари
Ҳазрати Ҳасан Басрий йиғилари
Қабрни эслаш хосияти
Ўлимни эсламоқ ва нафснинг ортиқча истакларини тиймоқ
Ўлимни эслашнинг фазлатлари
Золимлар қабри ёнидан ўтганда қўрқиб йиғлаш, Аллоҳ таолога муҳтожлигини изҳор қилиш, ғафлатда қолишдан қўрқиш хусусида
Қабр бошида ваъз ва насиҳат қилмоқ
Қабр бошида дуо қилмоқ
Дафндан кейин мозор бошида бир муддат кутиб турмоқ
Садақа ва эҳсонлар қилиб, савобини маййитга ҳадя этмоқ ва унинг ҳаққига дуо қилмоқ
Маййит ўрнига рўза тутмоқ ва ҳаж қилмоқ масаласи
Қабристонда Қуръон ўқимоқ масаласи
"Ёсин" ва бошқа сураларни ўқимоқ
"Оятул-курсий"ни ўқиш фазилати
Қабр зиёратининг баъзи одоблари
Зиёратдаги макруҳ ишлар
Зиёратдаги ҳаром ишлар
Қабр тошларига суратлар ўрнатиш мумкин эмаслиги
Қабристонда жонлиқ сўйиш масаласи
Аллоҳдан бошқага назр қилмоқ ҳаром эканлиги
Қабристонда емоқ-ичмоқ масаласи
Киши тириклигида ўз қабрини тайёрлаши масаласи
Қалбни Аллоҳга боғламоқ
Зиёрат одоблари
Қабр аҳлига салом бермоқ тартиби

МАДИНАИ МУНАВВАРАДАГИ ЗИЁРАТГОҲЛАР (ПАЙҒАМБАРЛАР ВА АВЛИЁЛАР ҚАБРИНИ ЗИЁРАТ ҚИЛИШ ОДОБЛАРИ)
Мадинаи мунавварани зиёрат қилиш фазилати ва савоби
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муборак қабрларини зиёрат қилиш фазилати
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрлари бошида дуо қилишнинг хосияти ҳақида ибратли қисса
Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муборак қабрларини зиёрат қилиш одоблари

МАККАИ МУКАРРАМАДАГИ ЗИЁРАТГОҲЛАР
ЮРТИМИЗДАГИ БОШҚА ДИЁРЛАРДАГИ БАЪЗИ ЗИЁРАТГОҲЛАР

 

Беҳад меҳрибон ва бениҳост раҳмли Аллоҳ исми билан бошлайман. Аллоҳ таолога сснгсиз ҳамду санолар бслсин. Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимизга чексиз салоту саломлар бслсин!

Илоҳим, мақсудим Ўзингсан, Сенинг ризолиғингни истайман.

 

Ассалому алайкум, азиз ва муҳтарам зиёратчи!

Ер юзида ва диёримизда исломий илму маърифат, жаҳоншумул адолат ва ҳақиқат ёйилишига сабабчи бслган неча-неча азиз зотлар, авлиёлар, алломаларнинг мақбаралари бор.

Ислом оламида, жаҳон тарихида беқиёс маънавий мақом ва мартабага сга бслган улуғ зотлар шарафига ҳамиша мақбаралар бунёд стилган. Азиз сиймолар учун Соҳибқирон Амир Темур мақбаралар қурдирган, баъзи азиз-авлиёлар мақбараси сса бошқа зотлар тарафидан барпо стилган.

Ўзбекистон истиқлоли даврида айрим зиёратгоҳлар қайта бунёд стилди, айримлари сса таъмирланиб, азиз зиёратчиларнинг маънавий мулкига айланди.

Алалхусус, она Ватанимиз Ўзбекистон қанчадан-қанча муборак зотлар, азиз-авлиёлар, улуғ алломалар: муҳаддис, муфассир ва фақиҳлар юртидир. Ҳар бир мсъмин-мусулмон бу азиз зотлар мақбараларини, шунингдек, сз стган сқинлари қабрини зиёрат қилиб, савоб топишни умид қилади. Зеро, қабр зиёрати мустаҳаб, савобли амалдир.

Аммо зиёрат қоидаси, одоб ва усуллари қандай? Киши қандай зиёрат қилса, савобга сга бслади? Бас, ушбу рисолада қабристонни, азиз-авлиёлар мақбараларини зиёрат қилиш тартиб ва одоблари далил-ҳужжатлари ила баён стилди. Шунингдек, халқ сртасида одат бслган баъзи бидъат ва хурофотлар оқибати билдириб стилди.

Дунёда зиёратларнинг снг улуғи ҳазрати Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимизнинг муборак қабрларини зиёрат қилишдир. Кимки у зотнинг қабрларини зиёрат қилса, худди сзларини ҳаётлик вақтларида зиёрат қилгандек савоб топади. Шу боис Мадинаи мунаввара ва А авзаи муборак зиёрати одоблари алоҳида бобда баён қилинди. А исола охирига Маккаи мукаррама ва бошқа жойлардаги зиёратгоҳлар ҳақида маълумотлар илова стилди.

Аллоҳ таоло зиёратингизни қабул айласин!

ҚАБА ИСТОА ВА ЗИАА АТГА ОИД ХИЛМА-ХИЛ МАСАЛАЛАА 

Зиёратнинг шаръий далиллари

Ҳазрати Бурайда розийаллоҳу анҳу ривост қилган ҳадиси шарифда ҳазрати Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар:

«Мен сизларни қабрлар зиёратидан манъ стган сдим. А­нди ижозат бердим: зиёрат қилингизлар». (Имом Муслим, Имом Термизий, Абу Довуд, Аасаий ривостлари).

Бошқа бир ривостда А асули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимиз айтдилар: «Қабрларни зиёрат қилишни истаган киши зиёрат қилсин. Чунки қабр зиёрати бизга охиратни сслатади» (Имом Термизий, Имом Абу Довуд ривости).

Изоҳ: Исломистнинг илк йилларида ҳазрати Лайғамбаримиз қабрлар зиёратини тақиқлаган сдилар. Чунки унда баъзи жоҳилис даври одатлари сақланиб турган бслиб, айрим қабилалар мақтаниш ва ғурурланиш учун сликларининг қаҳрамонликларини санаб, бақир-чақир қилар, ошкора йиғи-сиғига зср берар сдилар. Ислом одоби ва ахлоқи, тавҳид ғосси инсонлар қалбига срнашгач, қабрлар зиёратига ижозат берилди.

Ҳазрати Оиша онамиз (розийаллоҳу анҳо)дан ушбу ҳадиси шариф ривост қилинади; А асули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимизнинг одати шарифлари, қачон ҳазрати Оиша онамизнинг олдиларига келсалар, кечанинг охирида туриб, Бақиъ қабристонига борар сдилар ва бундай дер сдилар:

«Ассалому алайкум, сй мсъминлар диёри! Сизларга ваъда қилинган нарсалар келди. А­рта қиёмат куни ксз олдингизда ҳозир бслур. Иншоаллоҳ, бизлар ҳам сизларга келиб қсшилурмиз. А Аллоҳим! Бақиъ-ул-ғарқод мозорида ётганларни мағфират қил!» (Имом Муслим, Абу Довуд, Аасаий, Ибни Можа ривостлари).

Яна ҳазрати Бурайда розийаллоҳу анҳу айтадилар: Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам, саҳобаи киромларга, қачон улар қабристонга борсалар, ушбу дуони таълим қилар сдилар:

«Ассалому алайкум, сй бу диёрнинг мсъминлари ва мусулмонлари! Иншоаллоҳ, бизлар ҳам сизларга келиб қсшилурмиз. Аллоҳ таолодан бизлар учун ва сизлар учун офист - тинчлик-омонлик тилайман!» (Имом Муслим, Аасаий, Ибни Можа ривостлари).

Яна Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳумо) айтадилар: «Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада баъзи қабрларга дуч келдилар. Муборак юзларини уларга қаратиб, айтдилар:

«Ассалому алайкум, сй қабр сгалари! Аллоҳ бизларни ҳам, сизларни ҳам мағфират айласин! Сизлар биздан олдин кетдингизлар, бизлар ҳам изингиздан боргаймиз!» (Имом Термизий ривости).

(Далиллар «Мажмаъул-одоб», «А иёзус-солиҳийн» ва «Ширъатул-Ислом» шарҳи китобларидан олинди).

Ҳадислардан хулосалар:

1. Исломнинг илк даврида қабристонга боғлиқ хунук одатларни кетказмоқ учун қабрлар зиёрати тақиқланган сди. Амон одатлар тарк стилгач, кейинчалик зиёратга рухсат берилди.

2. Қабр зиёрати қалбларни юмшатади, инсонга слимни ва охиратни сслатади. Шунинг учун ҳар замонда қабрларни зиёрат қилиб туриш, слгандан кейин қабрда кечадиган ҳолларни сйлаб, ҳаётни схши изга солишга, савобли, хайрли ишлар қилишга шошилиш керак.

3. Зиёрат слимни сслатади, дунё муҳаббатини дилдан кетказади, беҳуда мақтаниш ва ғурурланишни тарк стишга сабаб бслади.

4. Ўликлар тирикларнинг дуоларидан, садақа ва сҳсонларидан фойда олади. Шу сабабдан қабристондаги сликлар ҳақига дуолар қилмоқ лозим.

5. Қабристонда ётганларни сртанги қсшниларимиз деб билмоқ лозим.

6. Қабристонни фақат кундузи смас, балки кечаси ҳам зиёрат қилиш мумкин.

Тафсирдан далил: зиёратнинг ҳикмати

Исмоил Ҳаққий Бурсавий ҳазратларининг машҳур «А уҳул-баён» китобида:

«Ал-ҳокумут-такосур, ҳатто зуртумул-мақобир», съни: «Сизлар то қабрларни зиёрат стмагунларингча кспайтирмоқ ҳирси (билан фахрланиш) сизларни машғул қилди (съни, сизларни ғафлатда қолдирди)», деган ости карима шарҳида айтилади: «Тийбий айтади: «Бу (ифода) кинос учун қслланган. Чунки қабрларни зиёрат қилиш слимни ссламоқ, дунё муҳаббатини кезказмоқ, манманлик ва мақтаниш, ғурурланишни тарк стмоқ учун машруъ қилинган (съни шариъатда рухсат қилинган)дир» (10-жилд, 605-саҳифа).

Тафсирда зиёратнинг шаръан жоизлиги билан бирга, унинг асл моҳисти ҳам ана шундай баён стилади.

Зиёрат ҳақидаги ҳадиси шариф шарҳи

А­ркаклар учун қабр зиёрати мустаҳаб, савобли амалдир. Аёллар учун фақатгина ҳазрати Лайғамбаримизнинг (с.а.в.) муборак равзаларини зиёрат қилишга махсус рухсат берилган. «А иёзу-с-солиҳийн»нинг туркий шарҳида сса аёллар учун ҳам қабр зиёратининг зарари йсқ, деганлар. Фақат бунда фитнадан холи бслиш, ислом ахлоқи ва интизомига, зиёрат одобига риос қилиш шартдир.

«Аёлларга оид фиқҳий масалалар» китобида сса: «Охиратни ссламоқ учун қабрни зиёрат қилмоқ сркак ва аёлга мандубдир (раводир, савоблидир)» дейилган. (289-саҳифа).

Аҳмад Изуддин ал-Байснунийнинг «Таҳорат ва намоз ҳукмлари» китобининг «Қабрларни зиёрат стиш ва улар ҳаққига дуо қилиш» бобида бундай дейилади:

«Қабрларни зиёрат қилиш сркаклар учун жоиз бслганидек, агар фитна хавфи бслмаса, охиратни сслаб, слимдан ибрат олиш учун аёллар ҳам зиёратга борсалар жоиз. Агар зиёрат сафар масофасида бслса, унда, албатта, маҳрам бслиши шартдир» (147-саҳифа).

«Ширъатул-Ислом» шарҳида сса зиёратга рухсат берилганлик ҳақидаги ҳадиси шариф бундай изоҳланади:

Бу (рухсат) сркаклар учундир. Аммо аёллар ҳақида Ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдиларки:

«Қабрларни зиёрат қилгувчи аёлларга лаънат бслгай».

Яна бир қавлда: «Бу ҳадис қабрларни зиёрат қилишга рухсат бслишидан олдин айтилган сди», дейилади. Кимики (қайси бир аёлки) ушбу ссзни ёмон ксрса, сабри озлигининг белгисидир ва сзини боса олмаслигининг ксплиги аломатидир. Аммо снди жанозанинг орқасидан сргашиб боришга сса аёлларга асло рухсат йсқ. Чунончи, бу «Зайнул-араб» китобида ҳам мазкурдир.

Ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам мсъминлардан бслган қариндошларининг қабрларини ва бошқа мсъминларнинг қабрларини ҳам зиёрат қилар сдилар» («Ширъатул-Ислом» шарҳи).

Ҳазрати Шайх Ссфи Аллоҳёр "Маслакул-муттақийн"да аёлларга қабрлар зиёратини жоиз ксрмаганлар ва: "Агар бир нарсанинг жоиз скани ҳақида юзта ривост бслиб, ҳаром скани ҳақида битта ривост бслса, бас, (тақвога мувофиқ) ана шу (ҳаром, съни тақиқ скани ҳақидаги) битта ривостни олмоқ керак", -деганлар.

«Мажмаъ ул-одоб»да сса бу ҳадиси шариф: «Қабрларни ксп-ксп зиёрат қилувчи аёллар лаънатлангандир», деб таржима қилиниб, қуйидагича шарҳланган: «Лушту паноҳимиз ва икки жаҳонда дастгиримиз бслмиш фахри олам жанобимиз - ҳазрати Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қабрларини зиёрат қилмоқ сркаклар учун мандуб бслгани каби, аёллар учун ҳам мандубдир. Хулоса: аёллар қабрни зиёрат қилишлари фақатгина ҳазрати Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг равзаларини зиёрат қилмоқлари учун махсусдир» (199-саҳифа).

Бас, агар аёлларга бу зиёрат насиб стса, аввало фитна хавфи бслмаслиги, сна исломий ахлоқ ва қоидаларга амал қилишлари шарт. Яъни, сафар асносида ёнларида срлари ёки бошқа маҳрамлари бслади, боши очиқ ёки срим сланғоч ва ҳаёсиз ҳолда бслмасдан, исломий одобга мувофиқ кийинади, сабрсизлик қилмасдан, овоз чиқариб йиғламасдан, сркаклар билан аралаш-қуралаш бслмасдан, одоб ва ҳаё билан зиёрат қиладилар.