Садақа ва сҳсонлар қилиб, савобини маййитга ҳадс стмоқ ва унинг ҳаққига дуо қилмоқ

Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади:
«Улардан кейин келган (бошқа барча мсъмин)лар дерларки: «А­й А аббимиз! Бизларни ва бизлардан олдин иймон билан стган (дин) биродарларимизни мағфират қилгил, қалбларимизда иймон келтирган кишилар учун бир кин пайдо қилмагил! А­й А аббимиз! Шубҳасизки, Сен беҳад шафқатлисан, бениҳост раҳмлисан!» (Ал-Ҳашр сураси, 10-ост).

Хулоса:
Биздан олдин охиратга стган ҳар киши учун қилинадиган иш - Аллоҳга дуо қилиб, уларнинг мағфират қилинмоғини тиламоқ, уларга нисбатан қалбда кин, гина ва нафрат туймаслик.

Бу ости карима сликлар ҳаққига дуо қилмоқ масаласига ҳам далилдир.

Ҳадислар:

Ҳазрати Оиша онамиз розийаллоҳу анҳодан ривост қилинади: «Бир киши ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ссради: «Менинг онам тссатдан вафот стди. Менимча, агар онам гапира олса сди, садақа беришни васист қилган бсларди. А­нди мен унинг номидан садақа берсам, савоби унга етадими?» Шунда ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ҳа», деб жавоб бердилар». Муттафақун алайҳ. (Имом Бухорий, Имом Муслим, Абу Довуд, Аасаий, Ибни Можа ривост қилганлар).

Хулоса:
1. Ўликлар учун дуо қилмоқ, хайр-ҳасанот ишларини қилиб, садақалар бериб, ҳаж қилиб, буларнинг савобини маййитга ҳадс стмоқ жоиздир.

2. Ўликларга ҳадс қилинган схшиликлар савоби уларга етиб боради.

3. Ўтганларимизни схши ссзлар билан ссламоқ муҳим вазифаларимиздан биридир.

Ҳазрати Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривост қилинади. Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Инсон слгач, унинг бутун амаллари савоби узилади, илло уч нарсада узилмайди: садақаи жорис, фойдали илм, ортидан дуо қиладиган солиҳ фарзанд» (Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий, Аасаий ривостлари).

Хулоса:
1. Ҳаётни охиратга стказмоқнинг йсли, ҳадиси шарифда белгиланганидек, уч хайрдан камида биттасига сга бслмоқдир. Булар: 1) садақаи жорис - инсон вафотидан кейин давом стадиган схшилик; 2) фойдали илм - инсонлар кейин ҳам фойдаланиб турадиган бир илм ёки илмий бир асар; 3) ортидан дуо қиладиган солиҳ фарзанд.

2. Яхшилиги ва савоби давомли бслган хайрли ишларга, хайрли хатти ҳаракатларга мсъминларни ташвиқ стмоқ лозим.

3. Илмга сга бслиш билан кифосланмасдан, уни бошқаларга ҳам сргатмоқ ва ёймоқ, қоладиган илм қилмоқ снада фазилатлидир.

Маййит срнига рсза тутмоқ ва ҳаж қилмоқ масаласи

Ҳазрати Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: Ҳазрати Ҳасан Басрий: "Вафот қилган киши зиммасида сттиз кун рсза қолган бслса, сттиз киши бир кундан тутиб берса, бслади", - деганлар ("Саҳиҳул-Бухорий").

"Саҳиҳул-Бухорий"да ҳазрати Оиша онамиз розийаллоҳу анҳодан ривост қилинади; Ҳазрати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: "Бир киши зиммасида қазо рсзаси бслган ҳолда вафот стса, унинг срнига валийси рсза тутиб бериши мумкин".

Яна "Саҳиҳул-Бухорий"да ҳазрати Ибн Аббос розийаллоҳу анҳумодан ривот қилинади: "Бир киши Ҳазрати Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келиб, "А А асулаллоҳ! Менинг онам, зиммаларида бир ойлик рсза бслган ҳолларида, вафот стдилар. Ўша зиммаларидаги рсзани мен тутиб берсам бсладими?" - деб ссради. Жаноб А асулуллоҳ: "Ҳа, бслади. Чунки Аллоҳнинг қарзини (съни, фарзини, ҳаққини) адо стмоқ бошқа қарзларни адо стмоқдан ксра зарурроқдир", - дедилар".

Бу ҳадисларнинг фиқҳий таъвиллари бор. Чунончи, ҳазрати Умар Зиёуддин Доғистоний "Зубдатул-Бухорий" асарида айтадилар: "Ҳазрати Имом Шофиъий (Оиша онамиз айтган) бу ҳадиснинг зоҳири билан амал қилиб, шу йссин, зиммасида қазо рсзаси бслган ҳолда вафот стган кишининг срнига изидан қолган сқинларидан бири ёки валийси рсза тутиб берса, маййит қарздан (съни, зиммасидаги фарздан) қутулади, деб ҳукм қилганлар. Хоҳ маййитнинг васистига бинон тутилсин, хоҳ васистсиз тутилсин, фарқ қилмайди. Фақат бегона киши тутиб берадиган рсзанинг саҳиҳ бслмоғи учун васист бслиши шартдир. Яна Имом Шофиъий мазҳабида мутлақо маййитнинг валийси бслиши шарт смас. Бошқа ҳадисда баён стилганига биноан, қариндошлардан ким бслса-бслсин, бирортаси маййит номидан рсза тутиб бериши мумкин.

Ҳазрати Имом Аъзам ва ҳазрати Имом Молик ҳукмларига ксра, ҳам ҳазрати Оиша онамиз, ҳам ҳазрати Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳум) фатволари ва Мадина аҳлининг тадбиқотларига биноан, бу маънодаги ҳадиси шарифларнинг ҳукми кстарилган (бекор қилинган) ва стгувчи смас. Шунинг учун бошқа киши номидан рсза тутилмайди, баданий ибодатлар қилинмайди. Фақат қилинган ибодатлар (рсза, ҳаж, намозлар)нинг савоби сликларнинг руҳларига ҳадс қилиниши мумкин" (210-саҳифа).

Қабристонда Қуръон сқимоқ масаласи

Ҳазрати Имом Аъзам - Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ қабристонда Қуръон тиловат қилишни макруҳ деганлар.

Ҳазрати Имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳ сса: макруҳ смас, деганлар. Мухтор, съни танланган қавл ана шудир. «Ширъатул-Ислом» соҳиби: «Ана шу қавлни оламиз», дейдилар. (Тиловатдан) кейин тасбиҳ айтади. Сснг маййит учун дуо қилади. Кейин қайтиб кетади.

Ҳадиси шариф:
«Кимики бир қабристон ёнидан стса, «Қул ҳуваллоҳу аҳад» сурасини сн марта сқиса, савобини (у ердаги) маййитларга бағишласа, унга шу қабристон сликларининг ададича савоб ёзилади».

Ҳазрати Аҳмад ибн Ҳанбал айтадилар: «Қачон қабристонга кирсангизлар, «Фотиҳа» сурасини, «Ихлос» ва икки «Қул аъузу» сураларини (съни, «Қул аъузу би А оббил-фалақ» билан «Қул аъузу би-А оббин-нос»ни) сқинглар, савобини қабристондагиларга бағишланглар, албатта, уларга етади». Чунончи, «Шарҳи «Хитоб»да мазкурдир.

«Асин» ва бошқа сураларни сқимоқ

Қабристонда сураи «Асин»ни сқиш мустаҳаб сканлиги машҳур ҳадис билан собитдир. Ҳазрати Анас розийаллоҳу анҳу айтадилар:

Ҳазрати Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Кимики қабристонга кирса ва сураи «Асин»ни сқиса, сша куни қабр сгасининг азоби енгиллашади ва унга (сқиган кишига) қабристондаги маййитларнинг саноғича савоб ёзилади».

«Остул-курсий»ни сқиш фазилати

«Шарҳи Ширъатул-Ислом»да ушбу ҳадиси шариф келтирилган: «Бир мсъмин киши «Остул-курсий»ни сқиса, савобини қабр аҳлларига бағишласа, ҳар бир маййитнинг қабрига Аллоҳ таоло машриқдан мағрибгача бслган қирқта нурни киритади. Уларнинг қабрларини кенг қилади ва ҳар бир маййитни бир даража кстаради...»

Яна «Ширъатул-Ислом» шарҳида бир марта «Фотиҳа», уч марта «Ихлос» ва бир марта «Ал ҳакумут-такосур» сураларини сқиш савоблари ҳақида ҳадислар баён қилиниб, «Чунончи, бу «А авзатул-муттақийн» китобида мазкурдир», дейилади.

Қабр зиёратининг баъзи одоблари

Қабр зиёрати одоблари қуйида батафсил баён стилади. Ҳозирча хабардорлик учун «Аёлларга оид фиқҳий масалалар» китобида баён стилган баъзи одобларни зикр қиламиз:

1. Таҳоратли бслмоқ.

2. Қисқа муддат бслса ҳам дунё машғулотини тарк стиб, охиратни сйламоқ.

3. Зиёрат қилинаётган зот ҳаётда бслса сди, у зотга қанчалик сқинлашиши мувофиқ бслса, шунчалик сқин бормоқ.

4. Қабрга сқинлашгач, қабрдаги зотга салом бермоқ.

5. Қабр ёнида Қуръони каримдан сқиб, дуо қилмоқ («Фатовои қозихон») («Зиёрат одоблари» бслимига қаранг).

Зиёратдаги макруҳ ишлар

Қабрни босиш, қабр устида стириш, қабр устида ухлаш ва қабр ёнида намоз сқиш макруҳдир («Фатово-и Ихтиёр»дан).

Яна «Аёлларга оид фиқҳий масалалар» китобида қабр зиёратидаги қуйидаги макруҳ ишлар баён қилинган:

1. Юқорида зикр қилинган суннат амалларни, съни қабр зиёрати одобларини тарк стиш макруҳ.

2. Баланд овоз чиқариб йиғлаш макруҳ.

3. Қабр тоши ва темирларини спиш макруҳ.

4. А­ркак билан аёллар аралаш ҳолда зиёрат қилиши макруҳ.

5. Қабр ёнида шам, олов ёқиш ва (у ердаги дарахтларга) латталар боғлаш макруҳ.

Қабр йсқолиб кетмасин, маълум бслиб турсин деб қабр тошларига ёзув ёзиш мумкин. (287-саҳифа).